Η αποκατάσταση του Ζαχαριάδη

Tου Ηλια Μαγκλίνη, Καθημερινή, 5.10.11

«Ακόμα κι αν δεν υπήρχε ο Ζαχαριάδης, θα τον είχαμε επινοήσει». Η πρόταση αυτή προέρχεται από το τελευταίο μυθιστόρημα «Πορφυρά γέλια» του Μισέλ Φάις, μέσα από το οποίο πραγματεύεται, μεταξύ των άλλων, και την αμφιλεγόμενη, ακόμα και στους κόλπους της Αριστεράς, ιστορική αυτή μορφή. Την περασμένη Κυριακή, πάντως, το ΚΚΕ επινόησε εκ νέου τον Νίκο Ζαχαριάδη, στον προαύλιο χώρο του Α΄ Νεκροταφείου, προβαίνοντας σε πλήρη -πολιτική και κομματική- αποκατάστασή του. Η όλη εκδήλωση έφερε στο ακέραιο έναν άκρως «σοσιαλιστικό σουρεαλισμό», ο οποίος είχε δείξει τα πρώτα του ίχνη λίγες ημέρες πριν: οι τοίχοι και οι κολώνες πέριξ του Α΄ Νεκροταφείου είχαν γεμίσει με αφίσες του Ζαχαριάδη. Ως αισθητική, η αφίσα, όσο και τα λεγόμενα πλάι στο πορτρέτο του άλλοτε πανίσχυρου άνδρα του ΚΚΕ (περί «αγωνιστή του διεθνισμού» κ. ο. κ.), σε έκανε να νιώθεις ότι είχες μπει σε κάποια μηχανή του χρόνου και βρισκόσουν στην Αθήνα του Δεκεμβρίου του 1944.

Πριν από πέντε-έξι χρόνια περίπου είχαμε δοκιμάσει έναν άλλου είδους χρονοσεισμό, όταν οι δρόμοι γύρω από τα Εξάρχεια κυρίως άρχισαν να γεμίζουν με αφίσες του Ανδρέα Παπανδρέου. Το φαινόμενο επαναλήφθηκε κάμποσες φορές (από μέλη του παλαιού, νοσταλγικού ΠΑΣΟΚ), ειδικά μετά το ξέσπασμα της κρίσης. Αυτή τη φορά, με την τελετουργική αποκατάσταση του Ζαχαριάδη, το ταξίδι στον χρόνο ήταν ακόμα πιο βαθύ.

Το ιλιγγιώδες όμως αυτό time warp ουδεμία σχέση είχε με τη νωχέλεια της κυριακάτικης σύναξης. Βεβαίως, μετά την ομιλία της κυρίας Παπαρήγα, στήθηκε ένα μικρό μουσικό σύνολο και ακούσαμε τον ύμνο του Κόκκινου Στρατού, ζωντανά από έναν -ομολογουμένως εξαιρετικό- τενόρο, τον θούριο «ΕΛΑΣ ΕΛΑΣ για την Ελλάδα», αφηγήσεις επικών στιγμών του Δημοκρατικού Στρατού (με ηχητική υπόκρουση μια φυσαρμόνικα), διαβάστηκε η κατάθεση του Ζαχαριάδη όταν ήταν κρατούμενος της Γκεστάπο στη Βιέννη και άλλα πολλά.

Το πιο σουρεαλιστικό, όμως, ήταν όταν η κυρία Παπαρήγα έκανε ξαφνικές παύσεις στον λόγο της, περιμένοντας να συμβεί κάτι, και στα λίγα εκείνα δευτερόλεπτα της σιωπής που μεσολαβούσαν, προλαβαίναμε να κοιταχτούμε απορημένοι. Η απορία όμως λύθηκε αμέσως: η γενική γραμματέας του ΚΚΕ έκανε σκόπιμα παύση περιμένοντας τους νεολαίους της ΚΝΕ να φωνάξουν κάποιο σύνθημα (μπορούσα να φανταστώ στο γραπτό κείμενο που είχε μπροστά της, η ροή του λόγου να διακόπτεται από τη μέσα σε παρένθεση λέξη «Σύνθημα»). Η ίδια αυτή νεολαία συμπεριέλαβε μέσα σε ένα και μόνο σύνθημα τη δοξολογία του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, καθώς και -άκουσον, άκουσον- της ΟΠΛΑ.

Κάποιοι αναρωτήθηκαν γιατί η εκδήλωση αυτή πραγματοποιήθηκε έξω από το Α΄ Νεκροταφείο. Απάντηση: διότι από τον Δεκέμβριο του 1991, τα οστά του Ζαχαριάδη, αφότου έφτασαν από τη Σιβηρία, μεταφέρθηκαν στο Α΄ Νεκροταφείο. Πραγματικά, αν απουσίαζαν οι κόκκινες σημαίες και τα σφυροδρέπανα, η όλη εκδήλωση δεν θα διέφερε σε τίποτα από σύναξη απόστρατων αξιωματικών. Βεβαίως, στους τελευταίους θα παρίστατο και ιερέας, πράγμα που φυσικά δεν συνέβη κατά την εκδήλωση του ΚΚΕ. Ωστόσο, με τον τρόπο της, η όλη συγκέντρωση είχε κάτι θρησκευτικό, σχεδόν χριστιανικό ορθόδοξο: επιστροφή στη ζεστή φωλιά του παρελθόντος, εσχατολογία (στη θέση της Αποκαλύψεως βάζετε την Επανάσταση), νοερή θέαση ενός άλλου, ιδεατού κόσμου, έξω από αυτόν που ζούμε τώρα, η σωτηρία δεν θα έρθει από τις δικές σου, προσωπικές, ατομικές προσπάθειες και πρωτοβουλίες, εδώ, σε αυτή τη ζωή, αλλά από κάποιον άλλο, πάνω και πέρα από σένα, σε κάποιο μεταφυσικό ή μεταεπαναστατικό Επέκεινα.

Επί της ουσίας, μπορεί να έχουν δίκιο οι ιστορικοί του ΚΚΕ: μπορεί ο Ζαχαριάδης να μην ήταν χαφιές, προδότης, αλλά ένας πιστός ιδεολόγος που μετά την πτώση του Στάλιν εκδιώχθηκε αδίκως. Οσην ώρα πάντως παρακολουθούσα τα τεκταινόμενα, θυμήθηκα τον τίτλο ενός άλλου βιβλίου, γραμμένο από έναν άνθρωπο που κάθισε στο εδώλιο του κατηγορουμένου πλάι στον Μπελογιάννη, του Τάκη Λαζαρίδη: «Ευτυχώς ηττηθήκαμε, σύντροφοι».