Του Κ. Αρβανιτόπουλου, ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ, 02.10.10
Οι διανοούμενοι πρέπει να ξαναγίνουν οι φυσικοί υπερασπιστές των αξιών της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλήθειας και της λογικής.
Ο σύνδεσμος διανόησης και πολιτικής είναι καταβολικός. Ο Πλάτωνας στον «Πρωταγόρα», έναν από τους κορυφαίους διαλόγους του, εισάγει την έννοια της πολιτικής και με τον μύθο του Προμηθέα τον αναδεικνύει ουσιαστικά, με τρόπο που δεν επιδέχεται παρερμηνείες. Αλλά και ο Κορνήλιος Καστοριάδης στις πραγματείες του για τη σχέση της φιλοσοφίας με την πολιτική επισημαίνει ότι οι έννοιες της φιλοσοφίας και της δημοκρατίας γεννήθηκαν στα μέσα περίπου του 6ου αιώνα π.Χ., εποχή που γι’ αυτό άλλωστε έχει χαρακτηριστεί «Πρώτος Διαφωτισμός», και αναδεικνύει τον συνεκτικό δεσμό διανόησης και πολιτικής.
Η σχέση διανόησης και πολιτικής δεν υπήρξε εύκολη ούτε ανώδυνη.
Στη διαδρομή του χρόνου και ανά λογα με τις πολιτικές συνθήκες ή την περιρρέουσα διανοητική ατμό σφαιρα υπήρξαν περιπτώσεις που η πολιτική επεδίωξε να χειραγωγήσει τη διανόηση και περιστάσεις που η διανόηση αποπειράθηκε να ποδηγε τήσει την πολιτική. Τα αποτελέσμα τα ήταν πάντοτε αρνητικά. Οταν η πολιτική επιχειρούσε να ελέγξει τη διανόηση, κατέληγε να στερεί τον εαυτό της από το πολύτιμο οξυγόνο της κριτικής και της διαρκούς ανα ζήτησης. Οταν η διανόηση επιχει ρούσε να καθοδηγήσει την πολιτική, θυσίαζε την αυτονομία της καθι στάμενη η ίδια εργαλείο εξουσιαστι κών επιδιώξεων και σκοπιμοτήτων.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η διανόη ση αποτύγχανε να συλλάβει τις κυο φορούμενες αλλαγές στον κοινωνι κό και πολιτικό περίγυρο και κατέ ληγε δογματική και ξεπερασμένη.
Σήμερα, σε μια εποχή που σε παγκό σμια κλίμακα συντελούνται ραγδαί ες ανακατατάξεις και αλλαγές και που όλες οι «μεγάλες ιδεολογικές αφηγήσεις» αποδείχθηκαν χίμαιρες, οι σχέσεις διανόησης και πολιτικής βρίσκονται σε ένα νέο σημείο κα μπής. Η κρίση της πολιτικής συνα ντάται με την αμηχανία της διανόη σης να ανατάμει κριτικά τους και ρούς μας και να προτείνει μια νέα συγκροτημένη αφήγηση για το αύ ριο που, αν όχι να ανοίγει νέους δρό μους, τουλάχιστον να δείχνει μια νέα ελπιδοφόρα κατεύθυνση.
σύμπτωση της κρίσης της πολιτικής με την αμηχανία της διανόησης δεν προέκυ ψε τυχαία. Υπήρξε συνέπεια μιας στρε βλής σχέσης που επί δεκαετίες ανα πτύχθηκε ανάμεσα σε ένα μέρος της πολιτικής και σε ένα τμήμα της διανό ησης και οδήγησε στην εκατέρωθεν διαμόρφωση μιας ιδιότυπης αντίλη ψης «συνδιαχείρισης» της δημόσιας σφαίρας. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώ σεις, όπως αυτές των ολοκληρωτικών καθεστώτων, και της ίδιας της πολιτι κής εξουσίας. Με αποτέλεσμα, όχι μό
νο να ανατραπούν κρίσιμες και ευαί σθητες μεταξύ τους ισορροπίες, αλλά τελικά να καταστούν και οι δύο μέρος του ίδιου προβλήματος.
Η ελληνική περίπτωση είναι εύγλωτ τη και αποκαλυπτική από πολλές απόψεις. Η χώρα μας σήμερα είναι βυθισμένη σε μια βαθιά και πολύ πλευρη κρίση, της οποίας η οικονο μική διάσταση είναι απλώς η ορατή όψη του «παγόβουνου». Εν μέσω της κρίσης αυτής, δεν αναδεικνύεται μόνο η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να την αντιμετωπίσει αλλά και η αμηχανία των διανοουμένων, κατ’ αρχήν να την κατανοήσουν σε όλες τις διαστάσεις της, εν συνεχεία να τη σημασιολογήσουν και να την αποτιμήσουν κριτικά και τέλος να δι ατυπώσουν δημόσια τον αντίλογό τους και να αρθρώσουν μια πειστική εναλλακτική πρόταση για την υπέρ βασή της.
Η αδυναμία πολιτικής και διανόησης να σταθούν μπροστά στην κρίση, η πρώτη αυτοκριτικά και η δεύτερη κριτικά, αν ιδωθεί αποστασιοποιημένα, έρχεται να επιρρώσει και στην ελληνική περίπτωση αυτό που προελέχθη: ότι, δηλαδή, και στη χώρα μας ένα μέρος της πολιτικής και ένα τμήμα της διανόησης λειτούργησαν τις τρεις τουλάχιστον τελευταίες δεκαετίες διαπνεόμενες από μια αντίληψη «συνδιαχείρισης» της δημόσιας σφαίρας. Με μοιραίο επακόλουθο σήμερα να τελούν και οι δύο υπό το σύνδρομο της «συνυπαιτιότητας» μπροστά σε ό,τι έχει συμβεί αλλά και για ό,τι πρόκειται ενδεχομένως να ακολουθήσει.
Είναι προφανές ότι όσο η στάση αυτή παρατείνεται τόσο η κρίση θα κλιμακώνεται και θα επιδεινώνεται. Και μέσα στις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στη χώρα μας είναι ηθικό χρέος του τμήματος εκείνου της κριτικής διανόησης που ούτε συνδιαχειρίστηκε την εξουσία ούτε συνήργησε στο επίπεδο της διαχείρισης των συμβόλων στη δημιουργία αυτής της κατάστασης να αναλάβει την αναγκαία πρωτοβουλία για να σπάσει ο φαύλος κύκλος που κρατάει τη χώρα μας δέσμια αναχρονιστικών δομών, παρωχημένων αντιλήψεων και ξεπερασμένων πρακτικών. Αν η διανόηση τολμήσει, είναι σίγουρο ότι η πολιτική θα βρει τον βηματισμό της και θα ακολουθήσει. Για να συμβεί όμως αυτό, θα πρέπει η διανόηση να συνειδητοποιήσει ότι η αναταραχή που υφίσταται η κοινωνία μας θέτει στον καθένα το πρόβλημα του νοήματος της ζωής και σε όλους το πρόβλημα του είδους της νέας κοινωνίας που επιθυμούμε και μπορούμε να συγκροτήσουμε. Και σε αυτά τα δύο πελώρια ζητήματα είναι η διανόηση που πρέπει να ανοίξει τη συζήτηση για τις απαντήσεις.
Προκειμένου να ξεπεραστεί η σημερινή βαθιά και πολύπλευρη ελληνική κρίση θα πρέπει οι διανοούμενοι να ξαναγίνουν φυσικοί υπερασπιστές και κήρυκες των αξιών της δικαιοσύνης, της αλήθειας, της λογικής και της ελευθερίας, που είναι ευθύνη τους να διαφυλάττουν. Πρέπει, τέλος, πολιτική και διανόηση να βρουν ξανά την αυτονομία τους σε μια υγιή διαλεκτική σχέση όπου οι ρόλοι τους θα είναι διακριτοί αλλά συμπληρωματικοί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου