Ελληνες και φιλέλληνες

Του Δημήτρη Τζιόβα, ΒΗΜΑ, 29.1.12

Η οικονομική κρίση έφερε μια σημαντική αλλαγή στην εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό καθώς στο παλιό πολιτισμικό στερεότυπο του Ζορμπά ήρθε να προστεθεί ένα νέο στερεότυπο, οικονομικό αυτή τη φορά, του άσωτου εταίρου. Την εδραιωμένη εικόνα περί έθνους Ζορμπάδων ήρθε να ενισχύσει μια νέα αφήγηση περί μη κυβερνήσιμης και σπάταλης χώρας. Η επωδός που ακούει κανείς συνεχώς στα ξένα ΜΜΕ είναι ότι δεν έπρεπε να επιτραπεί στην Ελλάδα να γίνει μέλος της ευρωζώνης. Για καμία άλλη χώρα δεν λέγεται κάτι τέτοιο, ούτε για την Πορτογαλία ούτε για την Ιρλανδία αλλά ούτε και για άλλες χώρες που έγιναν αργότερα δεκτές στην ευρωζώνη, όπως η Σλοβακία, η Εσθονία ή η Σλοβενία. Οσους φίλους, φιλέλληνες ή συμμάχους στο εξωτερικό και αν ανακαλύψει η Ελλάδα, δεν μπορεί να αποσείσει τη διεθνή εντύπωση ότι είναι μια χώρα όπου δεν τηρούνται οι νόμοι και κυριαρχούν η φοροδιαφυγή και η οικονομική κακοδιαχείριση.

Το επιβεβαιώνει, άλλωστε, και το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα στην οποία δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί ο νόμος περί καπνίσματος. Οπότε εξ όνυχος τον λέοντα.

Αρκετοί, κυρίως πολιτικοί, άρχισαν να διατυμπανίζουν ότι σύντομα θα πρέπει να αποκατασταθεί η αξιοπιστία της Ελλάδας στο εξωτερικό. Ξεχνούν όμως ότι η αξιοπιστία μιας χώρας δεν αποκαθίσταται ούτε εύκολα ούτε γρήγορα. Απαιτείται βάθος χρόνου, συνέπεια και προπαντός να εξαλειφθούν οι αιτίες που οδηγούν στην αναξιοπιστία. Εύκολα απωθείται η αρνητική εικόνα, που βασίζεται στην οικονομική και θεσμική πραγματικότητα των εκθέσεων του ΟΟΣΑ για τα χάλια της ελληνικής διοίκησης, και αναζητείται το βολικό καταφύγιο της φιλελληνικής συμπάθειας για τον «μεθυσμένο Διόνυσο», της ζήλιας των υπερβορείων για τη μεσογειακή ευζωία και της διάθεσής τους για παραδειγματική τιμωρία των Ελλήνων, ή της αναζήτησης άλλοθι, βλέποντας την Ελλάδα στην ίδια κατηγορία με άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου. Ωστόσο, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί δεν θέλουν την ελληνική συντροφιά και σπεύδουν να υπογραμμίσουν τη διαφορά τους, διακηρύσσοντας ότι δεν είναι σαν τους Ελληνες.

Μπορεί η οικονομική κρίση να έχει εξελιχθεί σε συστημική και πανευρωπαϊκή, αλλά τούτο δεν ανατρέπει τη δυσμενή εικόνα της Ελλάδας. Οι μεν Ελληνες αγωνίζονται να πείσουν ότι η ελληνική κρίση είναι σύμπτωμα ενός ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού αδιεξόδου, οι δε ξένοι θέλουν να απομονώσουν την Ελλάδα σαν ένα παράδειγμα προς αποφυγή, μια χώρα που έσκαψε τον λάκκο μόνη της με την ασυδοσία της. Για να καταλάβουμε πώς το παλιό τουριστικό image αποδεικνύεται τελικά ανώδυνο μπροστά στο νέο και απειλητικό οικονομικό στερεότυπο, αρκεί να συγκρίνουμε δύο προγράμματα για την Ελλάδα που προβλήθηκαν πρόσφατα στην αγγλική τηλεόραση (διαθέσιμα και στο youΤube). Το πρώτο («Greek Odyssey»), της γνωστής ηθοποιού Τζοάνα Λάμλεϊ, ήταν παλιάς φιλελληνικής και τουριστικής κοπής και περιελάμβανε ευχάριστες περιηγήσεις από τη Μάνη ως τη Νιγρίτα και από τη Νίσυρο ως τη Ζίτσα. Το άλλο, «Go Greek for a Week» («Γίνε Ελληνας για μια εβδομάδα»), αποσκοπούσε στο να δείξει ως σκανδαλώδεις τις συνταξιοδοτικές και άλλες παροχές που απολάμβαναν μέχρι τώρα οι Ελληνες για να εξηγήσει πώς η χώρα έφτασε στη χρεοκοπία.

Οσο και αν οι Ελληνες δεν ήταν ποτέ ευχαριστημένοι με το είδωλο του Ζορμπά, το νέο τους οικονομικό κοσμοείδωλο είναι αμείλικτα απαξιωτικό, τεκμηριωμένο με οικονομικούς δείκτες και πιο διεισδυτικό στη διεθνή κοινή γνώμη. Οι εικόνες βίας στο Σύνταγμα, οι ιστορίες φοροδιαφυγής και η δυσπιστία για το αν η χώρα είναι σε θέση να εφαρμόσει όσα υπόσχεται, εντυπώνονται πιο βαθιά και εκφοβιστικά από οποιαδήποτε πολιτισμικά υλικά που θα μπορούσαν να συνθέσουν ένα διαφορετικό πρόσωπο της Ελλάδας. Το συνειδητοποιούν, άλλωστε, και όσοι Ελληνες ταξιδεύουν ή ζουν στο εξωτερικό. Πίσω από τη συμπαράσταση για την οικονομική κρίση ή την αλληλεγγύη τού και εγώ είμαι Ελληνας, λανθάνει, δυστυχώς, η εικόνα ενός διεφθαρμένου και αποτυχημένου κράτους το οποίο δεν έχει θέση στην Ευρώπη. Για πρώτη φορά στην ιστορία της χώρας η οικονομική της εικόνα φαίνεται να υπερισχύει της πολιτισμικής, που ανέκαθεν προσείλκυε τους ξένους φίλους της.

Με αφορμή ένα μικρό συνέδριο που έγινε στη Βρετανική Σχολή της Αθήνας (27-28 Ιανουαρίου) για το Βρετανικό Συμβούλιο και τις αγγλοελληνικές λογοτεχνικές σχέσεις την περίοδο 1945-1955, θα ήθελα να θυμίσω ένα άρθρο του Λόρενς Ντάρελ με τίτλο «Ελληνες και Φιλέλληνες» δημοσιευμένο ανώνυμα στο Times Literary Supplement το 1949 και μεταφρασμένο την ίδια χρονιά στην Αγγλοελληνική Επιθεώρηση. Το άρθρο αυτό είναι εμβληματικό μιας νέας ανακάλυψης της Ελλάδας, η οποία ξεκίνησε στη δεκαετία του 1940 από βρετανούς φιλέλληνες. Το διακριτικό γνώρισμα αυτής της ανακάλυψης ήταν ότι για πρώτη φορά μετέθεσε την έμφαση από την αρχαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα, στο ελληνικό τοπίο και στη νεοελληνική λογοτεχνία. Αν και η περίοδος 1940-1955 ήταν σκληρή και δύσκολη για την Ελλάδα, αποτέλεσε τη χρυσή εποχή για τη διεθνή της εικόνα και την προβολή του ελληνικού πολιτισμού στο εξωτερικό. Η τρέχουσα αρνητική εικόνα δεν θυμίζει σε τίποτα το φιλελληνικό ρεύμα εκείνης της εποχής. Οι σημερινοί φιλέλληνες, αν υπάρχουν, δεν ανακαλύπτουν το φως, το τοπίο και την ποίηση της Ελλάδας αλλά τη διαφθορά, την απόγνωση και τη γραφειοκρατία.

O κ. Δημήτρης Tζιόβας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Aγγλίας.