Σοφιανός Χρυσοστομίδης: Η Αριστερά να μετέχει σε κυβέρνηση ενότητας.

Μακάρι στη δύσκολη εποχή μας να ήταν παρόντες ο Κων. Καραμανλής και ο Λ. Κύρκος.
Συνέντευξη στην Όλγα Σελλά, Καθημερινή, 7.1.12

Είχε πάει λίγα λεπτά νωρίτερα, όπως συνηθίζει πάντα στην πολύχρονη διαδρομή του ο παλαίμαχος δημοσιογράφος Σοφιανός Χρυσοστομίδης. Με περίμενε σε ένα ήσυχο τραπέζι στο Ιντεάλ, κομψός όπως πάντα, έτοιμος να δώσει αυτή τη φορά εκείνος συνέντευξη. Το δικό μου άγχος απορροφήθηκε γρήγορα από την αβίαστη ευγένεια που τον διακρίνει σε κάθε συναναστροφή του, απόρροια της βαθιάς παιδείας του και της αιγυπτιώτικης καταγωγής του. Τον φετινό Ιανουάριο, ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης συμπληρώνει 90 χρόνια ζωής. Τα 60 από αυτά τα έχει περάσει γράφοντας σε εφημερίδες της Αιγύπτου, της Κύπρου, της Ελλάδας. Ξεκινήσαμε την κουβέντα μας παρουσία του γιου του Ανταίου, αφού πρώτα παραγγείλαμε το κρασί. Ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης έχει έναν δικό του τρόπο αφήγησης, πάντα χρησιμοποιώντας άψογα ελληνικά. Τα λόγια του ακούγονται σαν παραβολή, σαν παραμύθι.

- Εξήντα χρόνια δημοσιογραφία. Αν ξεκινούσατε τώρα, θα διαλέγατε τον ίδιο δρόμο;

- Θα διάλεγα πάντα τον ίδιο δρόμο. Η δημοσιογραφία είναι πολύ ωραίο επάγγελμα, απαλύνει τη ροή του χρόνου.

Και κάτι ακόμα: αυτό που έλεγα και στους φοιτητές μου όταν στο πρώτο έτος, τότε, ήταν αγχωμένοι και μπερδεμένοι. Τους έλεγα λοιπόν ότι η δημοσιογραφία μπορεί να σε οδηγήσει σε πολλούς δρόμους.

- Εχει αλλάξει σήμερα ο τρόπος της δημοσιογραφίας από την εποχή που ξεκινήσατε;

- Πιστεύω ότι παραμένει ο ίδιος. Ο δημοσιογράφος έχει πάντα μια εξάρτηση από την προϊσταμένη αρχή, την εξουσία ή τον προϊστάμενό του, αλλά παρά ταύτα, πιστεύω ότι όποια πίεση κι αν νιώθει, ο καλός δημοσιογράφος διατυπώνει τη συνείδησή του μέσα από τα γραπτά του ή τα λεγόμενά του.

- Ο Τύπος, κυρίως ο έντυπος, περνάει μια κρίση σήμερα. Πού πιστεύετε ότι οφείλεται;

- Οφείλεται από τη μια στη γενικότερη οικονομική κρίση και δεύτερον, στο ότι το αναγνωστικό κοινό έχει χάσει τη συνήθεια να διαβάζει εφημερίδες. Προτιμά το Διαδίκτυο.

- Πώς προβλέπετε ότι θα εξελιχθούν τα πράγματα στο μέλλον για τον Τύπο; Θα αντέξει ή θα δούμε μια μεγάλη κατάρρευση;

- Σε πρόσφατο κομμάτι μου λέγω το εξής: πριν από μερικά χρόνια είχε έρθει στην Ελλάδα ένας μεγάλος δημοσιογράφος, που η ειδικότητά του ήταν σχεδιαστής τυπογραφικών στοιχείων. Τον είχαν ρωτήσει τότε οι δημοσιογράφοι αν υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στην επικοινωνία και στη γραφή. Είχε πει: «Βεβαίως. Δεν νοείται επικοινωνία χωρίς γραφή». Η δεύτερη ερώτηση που του έκαναν ήταν αν θα υπάρξουν εφημερίδες όπως τις γνωρίζουμε στα επόμενα χρόνια. «Δεν μπορώ να πω, μελλοντολόγος δεν είμαι. Δεν μπορώ να ξέρω ποια θα είναι η μορφή των εφημερίδων στο μέλλον. Δεν ξέρω αν ο κάθε πολίτης θα έχει κάποιο μηχάνημα στο σπίτι του απ' όπου θα μπορεί να μαθαίνει τα συμβαίνοντα».

- Περιγράφετε ένα τοπίο πολύ ασαφές...

- Και ότι δεν είναι απαραίτητο η ενημέρωση να γίνεται μέσω του χαρτιού.

- Παρ' όλα αυτά η σχέση του αναγνώστη μ' αυτό που γράφεται δεν μπορεί να πάψει να υπάρχει.

- Ασφαλώς. Γιατί κι αυτός που προσφεύγει στο internet διαβάζει.

Πρώτες συγκινήσεις

- Θυμάστε κάποιες ιδιαίτερες στιγμές από τη δημοσιογραφική σας διαδρομή; Στιγμές που σας συγκίνησαν;

- Συγκινήθηκα όταν έγραψα το πρώτο μου χρονογράφημα στην εφημερίδα και το είδα τυπωμένο. Αυτό ήταν το 1939. Και πριν από αυτό, μια παιδική συγκίνηση, ήταν όταν πήγαινα στο τυπογραφείο που δούλευε ο πατέρας μου και έβαζαν τα στοιχεία στη σειρά, σχηματίζοντας το όνομά μου στη λινοτυπική μηχανή.

- Μετά; Στη συνέχεια; Στην επαφή σας με σπουδαίες πολιτικές προσωπικότητες;

- Δεν ξεχνώ ποτέ μια συνομιλία με τον Μακάριο, λίγο πριν από το πραξικόπημα του Σαμψών, το 1974. Του λέγαμε τότε: «Μακαριώτατε, αυτό το πραξικόπημα για το οποίο ομιλείτε έρχεται, ήρθε, γίνεται αύριο, θα το δούμε, το ζούμε». Κι εκείνος είπε εκείνη την περίφημη φράση: «Πραξικόπημα δεν θα γίνει, κι αν γίνει θα αποθάνει εν τη γενέσει του». Φυσικά αυτό δεν έγινε. Εκείνη τη στιγμή ένιωσα ότι εκτελούσα ένα έργο, ότι πάσχιζα κάτι να προλάβω, ότι προσπαθούσα να πω στον Μακάριο ότι «πρέπει κάτι να κάνεις». Κι είχε στείλει τότε ένα μήνυμα στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος είχε ρωτήσει: «Πήρε τα μέτρα του ο Μακάριος;». Κι όταν πήρε την απάντηση ότι δεν πήρε κανένα μέτρο, απάντησε: «Ασχημα την έχουμε».

Είχα πολλές προτάσεις αλλά ήμουν δεμένος με την «Αυγή»

Από τη μία ανάμνηση στην άλλη μας πηγαίνει ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης. «Θυμάμαι τον Αιμίλιο Χουρμούζιο, της «Καθημερινής». Πήγαινε στο Εθνικό, έβλεπε την παράσταση, και την επομένη διάβαζες κριτική στην πρώτη σελίδα. Σήμερα γίνεται μια εκδήλωση, 8-9 το βράδυ και μπορεί να γραφτεί κάτι σε δυο μέρες...». Ομως παραμένει φανατικός αναγνώστης της έντυπης δημοσιογραφίας κι αγοράζει κάθε μέρα τρεις εφημερίδες: «Αυγή» και «Καθημερινή» οπωσδήποτε. Σκέφτεται με συγκίνηση την πρόσφατη εκδήλωση προς τιμήν του, στο Μουσείο Μπενάκη. Στέκεται στην παρουσία της Μαρίας Φαραντούρη. «Νόμιζα ότι θα τραγουδήσει και θα απέλθει. Αλλά έμεινε μέχρι το τέλος!».

- Πώς κρίνετε τη στάση και την παρουσία του Μίκη Θεοδωράκη στα πολιτικά πράγματα τον τελευταίο καιρό;

- Νομίζω έχει γράψει την τροχιά του ο Μίκης και δεν χρειάζεται να βγαίνει και να παίρνει θέση υπέρ του ενός ή του άλλου κόμματος. Ο Θεοδωράκης είναι ένα κεφάλαιο, που ανήκει σε όλους.

- Η ανανεωτική Αριστερά έχει λόγο ύπαρξης σήμερα;

- Νομίζω ότι η Αριστερά έχει πάντα έναν λόγο παρουσίας μέσα στα πολιτικά πράγματα. Οχι μια Αριστερά που ακολουθεί τη γραμμή του ΚΚΕ, που οραματίζεται ακόμα επίθεση εναντίον των χειμερινών ανακτόρων. Ομως μια άλλη Αριστερά, η ανανεωτική, με τις διάφορες αποχρώσεις της έχει αναγκαιότητα ύπαρξης. Θα ήταν πολύ καλύτερα να ήταν ενωμένη, αν και προσωπικά πιστεύω ότι δεν θα μπορούσε σήμερα να είναι ενωμένη, γιατί το χάσμα είναι μεγάλο.

- Νομίζετε ότι ζούμε το τέλος του δικομματισμού; Πιστεύετε ότι η επόμενη κυβέρνηση θα είναι πολυκομματική;

- Οτι θα είναι πολυκομματική το πιστεύω. Και πέρα από τα τρία σημερινά κόμματα.

- Πιστεύετε ότι η Αριστερά πρέπει να μετέχει σε μια κυβέρνηση ενότητας;

- Προσωπικά πιστεύω ναι. Αλλοι δεν το πιστεύουν, εγώ το πιστεύω. Πάντως, σε μια δύσκολη στιγμή, η δική μας Αριστερά, η ανανεωτική Αριστερά πρέπει να είναι παρούσα.

Ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης χαιρόταν το γεύμα απολαμβάνοντας το κρασί του. Μου αποκαλύπτει ότι στη διάρκεια της καριέρας του δέχθηκε πολλές φορές προτάσεις να δουλέψει σε άλλες εφημερίδες. «Ο,τι γράφεις στην «Αυγή» θα γράφεις κι εδώ, μου έλεγαν. Αλλά δεν θέλησα να φύγω ποτέ. Ετσι ένιωθα. Ημουν δεμένος με την «Αυγή». Νόμιζα ότι αν πήγαινα αλλού θα ασκούσαν μια πίεση πάνω μου, και δεν την ήθελα. Αυτός ήταν ο λόγος».

Ο Ανδρέας Παπανδρέου διέψευσε την εντύπωση που είχα γι' αυτόν

Από τα χρόνια της Αιγύπτου και του «Πάροικου» -της μόνης αριστερής ελληνικής εφημερίδας, στην οποία ο Σοφιανός Χρυσοστομίδης υπήρξε διευθυντής- έχει να θυμηθεί πολλά. Ιδιαίτερα τη στιγμή που λογόκρινε τον αγαπημένο του φίλο Στρατή Τσίρκα. Ηταν μόλις είχε πεθάνει ο Στάλιν. «Κι εγώ έγραψα ένα κομμάτι, αλλά πολύ μετρημένο. Για τα εγκλήματά του δεν μιλούσε κανείς».

- Τα γνωρίζατε τότε τα εγκλήματά του;

- Ε, αρκετά είχαν αρχίσει να γίνονται γνωστά. Οι περισσότεροι, βέβαια, έλεγαν ότι όλα αυτά είναι προπαγάνδα. Λοιπόν, την άλλη μέρα, έστειλε ο Τσίρκας ένα ποίημα που είπα ότι δεν μπορεί να δημοσιευθεί. Ηταν ένας ύμνος στον Στάλιν, από τον οποίο θυμάμαι μόνο τον στίχο «Ω εσύ που ποτέ δεν έκανες λάθος στη ζωή σου...»... Μας είχε που μας είχε στην μπούκα η αιγυπτιακή κυβέρνηση, σκέφτηκα ότι αν δημοσιευόταν κι αυτό θα μας έκλειναν. Και αποφάσισα να μην το δημοσιεύσω. Ομως, την επόμενη μέρα η αιγυπτιακή κυβέρνηση δεν επιτρέπει την έκδοση του «Πάροικου», με παρέμβαση της αιγυπτιακής λογοκρισίας.

- Ο Τσίρκας θύμωσε μαζί σας;

- Δεν πρόλαβε. Αλλά κι αυτό το λέω πρώτη φορά, το ποίημα αυτό του Τσίρκα δημοσιεύθηκε στον παράνομο επαρχιακό Τύπο που είχαμε τότε στην Αίγυπτο. Γιατί εκτός από τον «Πάροικο» που ήταν η επίσημη φωνή της ελληνικής παροικίας, είχαμε και παράνομο Τύπο. Ξέρεις, η αιγυπτιακή λογοκρισία ήταν ο «αρχισυντάκτης» της πρώτης σελίδας. Μόνο την πρώτη σελίδα κοιτούσαν. Επρεπε να πεις ότι ο υπουργός Εσωτερικών θα κάνει τα τάδε εγκαίνια κ.λπ. Κι εμείς είχαμε καθιερώσει ως πρώτη δική μας σελίδα την τελευταία. Στην κανονική πρώτη σελίδα βάζαμε ό,τι ήθελε να δει η αιγυπτιακή λογοκρισία.

Στην Ελλάδα

- Στην Ελλάδα πώς ήρθατε; Πρώτη σας εφημερίδα εδώ ήταν η «Δημοκρατική Αλλαγή», έτσι;

- Ο Στάθης Ευσταθιάδης του «Βήματος», που δούλευε τότε στην «Αυγή», είχε έρθει στην Αίγυπτο. Με είδε πώς δούλευα, με διάβασε. Τότε η «Δημοκρατική Αλλαγή» είχε ανάγκη πολιτικού συντάκτη. Κι έκανε την πρόταση να έρθω και να αναλάβω το πολιτικό ρεπορτάζ. Ημουν ένας άνθρωπος εντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Ο Στάθης Ευσταθιάδης επέμεινε. Κι έτσι ήρθα. Ο αρχισυντάκτης της, ο Χαρίλαος Μάνος, ήταν μούγκρος, γκρινιάρης δηλαδή, αλλά καλό παιδί. Μου έφερε μια αγκαλιά εφημερίδες και μου είπε: «Κάνε κομμάτια». Εκανα και του άρεσε. «Γράψε ακόμα ένα», μου λέει. Μετά με έστειλε να γίνω κοινοβουλευτικός συντάκτης. Μπήκα μέσα με την ταυτότητα του ξένου ανταποκριτή. Την τρίτη μέρα έστειλα ένα κομμάτι στην εφημερίδα. Αρεσε κι αυτό στον αρχισυντάκτη -«επιτέλους, ένας άνθρωπος που κατάλαβε τι γίνεται εκεί»- κι αυτό ήταν το διαβατήριο για να γίνω πολιτικός συντάκτης.

- Είπαμε για τις στιγμές που θυμάστε με συγκίνηση. Υπάρχουν στιγμές που σας στενοχώρησαν;

- Με στενοχώρησαν οι διάφορες περιπέτειες της «Αυγής». Οταν άλλαζε διεύθυνση, όχι ότι ήταν εμπόδιο στη δουλειά, όχι ότι παρενέβαιναν στα γραπτά μου, αυτό δεν μπορούσα ποτέ να το ανεχθώ, αλλά καταλάβαινα πως το κλίμα έχει αλλάξει. Λ.χ. υπήρξε μια εποχή που ήταν η επέλαση των κεντροεπιτρόπων. Αυτό με είχε στενοχωρήσει, γιατί καταλάβαινα ότι άλλαζε κάπως η γραμμή. Τέτοιες στιγμές υπήρξαν.

- Υπήρχαν κάποια από τα πολιτικά πρόσωπα που νιώσατε ότι σας διέψευσε σε σχέση με την εντύπωση που είχατε;

- Ο μόνος ο οποίος με διέψευσε ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ο οποίος έφτασε να πει να μη διαβάζουμε ξένες εφημερίδες.

- Γιατί το είχε πει αυτό;

- Γιατί τον είχε ενοχλήσει μια ερώτηση που του έκανα, που συνδεόταν με κάτι που είχα διαβάσει στον ξένο Τύπο.

- Για τους σημερινούς Ελληνες ηγέτες τι πιστεύετε;

- Ο Γιώργος Παπανδρέου νομίζω ότι ήταν άνθρωπος καλών προθέσεων. Πιστεύω ότι ήθελε να σώσει την Ελλάδα, αλλά τελικά δεν απέδωσε. Τους νεότερους δεν τους έχω ζήσει τόσο. Περισσότερο είχα ζήσει τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο οποίος με καλούσε συχνά για να με δει. Πρώτα πρώτα για να με κατσαδιάσει. Ο,τι είχε με την Αριστερά τα έριχνε σε μένα. Δεύτερον, δεν δεχόταν σε καμία περίπτωση ότι άλλος ήταν ο Καραμανλής πριν πάει στο Παρίσι κι άλλος ο Καραμανλής όταν επέστρεψε από το Παρίσι, στη μεταπολίτευση. «Ενας είναι ο Καραμανλής», έλεγε. Κι ας του έλεγα ότι οι άνθρωποι αλλάζουν...

- Ο Ανδρέας Παπανδρέου άκουγε τη γνώμη των άλλων;

- Οχι, δεν την άκουγε και είχε μια εγωιστική αντίληψη του εαυτού του.

- Ποιοι από τους ηγέτες που έχετε γνωρίσει σε όλη τη ζωή σας θα θέλατε να είναι σήμερα ενεργοί;

- Νομίζω ότι ο καλύτερος ήταν ο γέρος Καραμανλής. Τότε ήταν πάρα πολύ δύσκολα τα πράγματα. Ημασταν και μέσα και έξω από την ΕΟΚ. Η έγνοια του ήταν πώς θα μπούμε στην Ευρώπη. Αυτήν την περίοδο την έζησα πάρα πολύ έντονα. Κι ένας άλλος που θα ήθελα να είναι παρών είναι ο Λεωνίδας ο Κύρκος, παρ' ότι τα τελευταία χρόνια είχε πάψει να έχει ενεργό συμμετοχή στα συμβαίνοντα στην Αριστερά. Αλλά ο Λεωνίδας, νομίζω, ήταν ο άνθρωπος που κοιτούσε μακριά.

Η συνάντηση

Το αθηναϊκό εστιατόριο «Ιντεάλ» διάλεξε για τη συνάντησή μας ο δημοσιογράφος Σοφιανός Χρυσοστομίδης. Τον συνόδευε ο γιος του, Ανταίος. Επιλέξαμε σαλάτα με μαρούλι, αβοκάντο και καρύδι για πρώτο πιάτο και για κύριο, κυπριακά παραδοσιακά κεφτεδάκια, σουβλάκι ανατολίτικο και σφυρίδα φέτα στη σχάρα. Τα ποτά μας ήταν κρασί άσπρο και κόκκινο (χύμα) και κόκα-κόλα. Το εστιατόριο μας κέρασε τα γλυκά. Συνολικός λογαριασμός: 74,62 ευρώ.

Oι σταθμοί του

1922

Γεννήθηκε στο Κάιρο της Αιγύπτου.

1953

Αφήνει το πόστο του στην τράπεζα Banque de Commerce του Ν. Τεπεγγιώζη και γίνεται δημοσιογράφος στον «Πάροικο».

1961

Εγκαταλείπει την Αίγυπτο με την οικογένειά του και εγκαθίσταται στην Κύπρο, όπου δουλεύει στην εφημερίδα του ΑΚΕΛ «Χαραυγή».

1964

Ερχεται στην Ελλάδα και η πρώτη του εφημερίδα είναι η «Δημοκρατική Αλλαγή».

1967

Στις 5 Μαΐου συλλαμβάνεται από τη χούντα των συνταγματαρχών και εκτοπίζεται στη Γυάρο και στη Λέρο. Αποφυλακίζεται το 1970 και λίγους μήνες μετά, απελαύνεται στην Κύπρο.

1974

Οριστική επιστροφή στην Ελλάδα, αρχή της συνεργασίας του με την «Αυγή» όπου αρθρογραφεί έως και σήμερα.

1998 

Τιμάται με το δημοσιογραφικό βραβείο Ηθους και Ευρωπαϊκού Προσανατολισμού «Κωνσταντίνος Καλλιγάς».

2001

Τον Απρίλιο τιμάται με το Βραβείο Δημοσιογραφικής Αριστείας «Αλέκος Λιδωρίκης».