Τα βαθύτερα αίτια της οικονομικής κρίσης

 Του Θόδωρου Μαργαρίτη, www.aixmi.gr

Η εξέλιξη της κρίσης σε όλη την ευρωζώνη επιβεβαιώνει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο ότι ήταν τελικά ορθή η επισήμανση, που έγινε μόλις ξέσπασε η ελληνική κρίση και η είσοδος στο μηχανισμό του Μνημονίου: τα αιτία δεν βρίσκονται μόνο στις εθνικές ιδιομορφίες. Ότι, δηλαδή, πέρα από τις προφανείς στρεβλώσεις της ελληνικής οικονομίας με το πελατειακό κράτος, με τα συντεχνιακά φαινόμενα και τη μηδενική παραγωγική βάση, υπάρχει και η διάσταση της βαθύτερης κρίσης του χρηματοπιστωτικού μοντέλου του καπιταλισμού, του «καπιταλισμού των μετοχών». Αυτή είναι, άλλωστε, η κοινή βάση τόσο για την ερμηνεία της κρίσης στο σύνολο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος όσο και για τη κατανόηση του -πραγματικά- αδηφάγου ρόλου των αγορών, ακόμα και απέναντι σε ισχυρές οικονομίες, όπως της Ιταλίας και της Γαλλίας.

Ανεξάρτητα από τα ζητήματα της παραγωγής, στην Ευρώπη κυριάρχησε η αντίληψη ότι πρέπει να αναπτυχθούν οι χρηματοοικονομικές αγορές και να λειτουργήσουν με τη μέγιστη δυνατή ελευθερία εφόσον συνιστούν τον μοναδικό αποτελεσματικό παράγοντα της κατανομής του κεφαλαίου. Έτσι, μεταφέρθηκε η τρέχουσα θεωρία των αγορών των καθημερινών αγαθών στα χρηματοοικονομικά προϊόντα. Κορωνίδα σε αυτή τη διαδικασία αποτελέσαν οι Οίκοι Αξιολόγησης με την πρακτική να υποβαθμίζουν μια χώρα, όταν οι αγορές απαιτούν υψηλοτέρα επιτόκια για να δεχτούν να αποκτήσουν τίτλους του δημοσίου χρέους αυτής της χώρας και, παράλληλα, να αυξάνουν τον κίνδυνο χρεοκοπίας -τον οποίο οι ίδιες έχουν προαναγγείλει. Το εντυπωσιακό είναι ότι οι ο Οίκοι Αξιολόγησης, που σήμερα έχουν αποκτήσει τέτοια ισχύ, είναι οι ίδιοι φορείς που την εποχή της κρίσης του 2008 με τη κατάρρευση της Lehman brothers αξιολογούσαν με την υψηλότερη βαθμολογία (Α) αυτά τα τοξικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Επομένως, είναι απαραίτητο να βλέπει κανείς τη συνολική διάσταση της κρίσης, τα βαθύτερα αιτία που οδηγούν σήμερα στη μεγαλύτερη οικονομική περιπέτεια μετά τον Παγκόσμιο Πόλεμο.

Και είναι ακριβώς αυτή η διαπίστωση που συνεπάγεται την ανάγκη για μια αυστηρή κριτική στις δυνάμεις της Ευρωδεξιάς, με την ηγεσία Μέρκελ- Σαρκοζί- Μπαρόζο, οι οποίες έχουν παγιδεύσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα στα Νεοφιλελεύθερα δόγματα αλλά και προς στο χώρο της Σοσιαλδημοκρατίας, που κινείται χωρίς επαρκείς αντιστάσεις στη κυρίαρχη ιδεολογία. Μόνος δρόμος για την αντιμετώπιση της κρίσης είναι η πολίτικη βούληση για την επανίδρυση της Ε.Ε με κοινωνικά και οικολογικά προτάγματα, με σοβαρά βήματα για την πολιτική και οικονομική ενοποίηση της Ευρώπης.

Κατά συνέπεια, πρέπει να διερευνήσουμε εναλλακτικές κατευθύνσεις που θα συγκρατούν την εξουσία των χρηματοοικονομικών αγορών και θα συμβάλλουν στη σύγκλιση των ευρωπαϊκών οικονομικών και κοινωνικών συστημάτων. Αυτό, φυσικά, προϋποθέτει την κοινή χρήση σημαντικών δημοσίων πόρων που θα προκύπτουν μέσα από μια ευρωπαϊκή φορολογική πολιτική ανακατανομής του πλούτου. Μέτρα όπως το ευρωομόλογο, η δυνατότητα απευθείας δανεισμού των χωρών από την Ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα, η μεταφορά τμήματος του εθνικού χρέους στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τα προγράμματα ανάπτυξης και δημοσίων επενδύσεων συνιστούν πρώτα βασικά βήματα σε μια διαφορετική λογική.

Στο πολιτικό επίπεδο η ανασυγκρότηση των δυνάμεων της Κεντροαριστεράς και του δημοκρατικού Σοσιαλισμού έξω από τα νεοφιλελεύθερα πλαίσια – με μεταρρυθμίσεις και ριζοσπαστικές αλλαγές – είναι ίσως ο πιο σημαντικός πολιτικός παράγοντας πού μπορεί να ανοίξει το δρόμο για προοδευτικές πολιτικές εξελίξεις.

*Ο Θόδωρος Μαργαρίτης είναι μέλος της εκτελεστικής επιτροπής της Δημοκρατικής Αριστεράς.