Της Άννας Φραγουδάκη, www.protagon.gr, 17.8.11
Σε άρθρο με τίτλο «Το κόκκινο και το μαύρο» (1/8/11) και αφορμή τον δολοφόνο της Νορβηγίας, ο Νίκος Μπίστης αναφέρεται στην ακροδεξιά και τους πολλών ειδών κινδύνους που εγκυμονεί για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Στη συνέχεια ωστόσο αποπειράται μια διάκριση ανάμεσα στην ακροδεξιά ιδεολογία που «οπλίζει το χέρι» του δολοφόνου και μεταξύ άλλων στην «κομμουνιστική απελευθερωτική ουτοπία» που οδήγησε μεν σε εγκλήματα και «ανελεύθερα καταπιεστικά καθεστώτα», αλλά δεν είναι το ίδιο πράγμα, ούτε οδηγεί στην «αγριότητα και δολοφονική μανία» των ακροδεξιών, καθώς «ιδεολογική αφετηρία» της είναι «η απελευθέρωση του ανθρώπου και ένας κόσμος καλύτερος και δικαιότερος».
Να ομολογήσω εισαγωγικά ότι αναγνωρίζω αυτή τη διάκριση «μαύρου και κόκκινου» συναισθηματικά. Θα ήθελα πολύ να είναι σωστή. Και τούτο γιατί, αποδείχτηκε «άδειο» το «κιβώτιο» που με αυταπάρνηση και θυσίες κουβάλησαν τόσοι πολλοί, ενώ είναι πάντα επείγον ζητούμενο το όραμα «ενός κόσμου καλύτερου και δικαιότερου».
Το μείζον πρόβλημα με τη διάκριση «μαύρου και κόκκινου» δεν είναι η διαφορά στο μέγεθος της αγριότητας ή τους αριθμούς των θυμάτων (η όποια μέτρηση άλλωστε θα είχε πολύ αμφίβολα αποτελέσματα). Ούτε στην ιδεολογία είναι, καθώς συχνά οι ιδεολογίες έχουν τη μορφή κοσμοσωτήριας λύσης. Το μείζον πρόβλημα είναι η βία. Η αξιολόγηση της βίας που κυριαρχεί ακόμα σήμερα στην κοινωνία οδηγεί σχεδόν τυφλά στη διάκρισή της στην «κακή» βία που ασκείται από «άλλους» και την «καλή» βία που ασκούμε «εμείς».
Σε όλες τις αλλαγές στην ιστορία μέχρι σήμερα, το όποιο βήμα μπροστά έγινε με ποταμούς αίματος. Έτσι η βία σαν πρακτική όχι μόνο δίκαιη αλλά και «φυσική» για τη επίτευξη εθνικών και κοινωνικών στόχων είναι απολύτως κυρίαρχη και δικαιωμένη. Δεν έχει ακόμα στη μεταβατική μας εποχή συγκροτηθεί το πλέγμα αξιών και η οπτική γωνία της ιστορίας που θα αφορούν στις ανάγκες του παρόντος, ώστε να αναγνωριστεί ότι η βία ήταν στην ιστορία αναπόφευκτη για την κάθε αλλαγή και να τεθεί το ερώτημα, εάν υπάρχει σήμερα εναλλακτική εκδοχή, αλλιώς δεν είναι δυνατό να εφευρεθεί ένας καινούριος δρόμος για τον καλύτερο κόσμο.
Με κυρίαρχη την αξιολόγηση της βίας σαν τον μοναδικό μοχλό κοινωνικής αλλαγής όχι με βάση τις συνθήκες αλλά αιώνια, η ιδεολογία οδηγεί στην τρομοκρατία, ανεξάρτητα από τις καλές ή κακές κοσμοσωτήριες ιδέες, καθώς εξαρτάται πού θα τύχει να βάλει κανείς (ιδίως νέος) το «εμείς» του αυτόκλητου σωτήρα. Είναι πολλά τα παραδείγματα μικρών ομάδων που επικαλούνται αριστερές πολιτικές θέσεις για να καταφύγουν σε ληστείες και κατοχή όπλων και να προβούν σε δολοφονίες όποιου εκπροσώπου της αντίπαλης πολιτικής σταθεί εύκολο θύμα. Αν ο Νίκος Μπίστης μου έλεγε ότι αυτοί δεν είναι αριστεροί, θα συμφωνούσα, ακροδεξιοί είναι ό,τι κι αν νομίζουν. Τι αλλάζει όμως; Την ιδεολογία της «κομμουνιστικής ουτοπίας» επικαλούνται.
Δε ζούμε πλέον στην εποχή της δίκαιης βίας για έναν κόσμο ισότητας και ελευθερίας, δηλαδή της επαναστατικής μυθολογίας. Έχουμε μπροστά στα μάτια την τραγική επαλήθευση της έγκαιρης και ωστόσο κασανδρικής πρόβλεψης της Pόζας Λούξεμπουργκ ότι η επιβολή μιας επαναστατικής μειοψηφίας με τα όπλα και τη βία όχι μόνο δεν πρόκειται να φέρει μια νέα κοινωνία πιο ελεύθερη και πιο δίκαιη, αλλά θα γεννήσει πολιτικά τέρατα. Τέλος η διάσημη φράση της, που έως και οι απόγονοι των εχθρών της ακόμα σήμερα επαναλαμβάνουν με σεβασμό, «H ελευθερία δεν μπορεί να είναι παρά μόνο η ελευθερία εκείνου που σκέφτεται διαφορετικά», είναι κι αυτή εκ των υστέρων επαληθευμένη. Η βία για «καλούς» σκοπούς μεταμορφώνει σαν από μόνη της τους σκοπούς σε μορφώματα τερατικά.
*Η Άννα Φραγκουδάκη είναι καθηγήτρια κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Να ομολογήσω εισαγωγικά ότι αναγνωρίζω αυτή τη διάκριση «μαύρου και κόκκινου» συναισθηματικά. Θα ήθελα πολύ να είναι σωστή. Και τούτο γιατί, αποδείχτηκε «άδειο» το «κιβώτιο» που με αυταπάρνηση και θυσίες κουβάλησαν τόσοι πολλοί, ενώ είναι πάντα επείγον ζητούμενο το όραμα «ενός κόσμου καλύτερου και δικαιότερου».
Το μείζον πρόβλημα με τη διάκριση «μαύρου και κόκκινου» δεν είναι η διαφορά στο μέγεθος της αγριότητας ή τους αριθμούς των θυμάτων (η όποια μέτρηση άλλωστε θα είχε πολύ αμφίβολα αποτελέσματα). Ούτε στην ιδεολογία είναι, καθώς συχνά οι ιδεολογίες έχουν τη μορφή κοσμοσωτήριας λύσης. Το μείζον πρόβλημα είναι η βία. Η αξιολόγηση της βίας που κυριαρχεί ακόμα σήμερα στην κοινωνία οδηγεί σχεδόν τυφλά στη διάκρισή της στην «κακή» βία που ασκείται από «άλλους» και την «καλή» βία που ασκούμε «εμείς».
Σε όλες τις αλλαγές στην ιστορία μέχρι σήμερα, το όποιο βήμα μπροστά έγινε με ποταμούς αίματος. Έτσι η βία σαν πρακτική όχι μόνο δίκαιη αλλά και «φυσική» για τη επίτευξη εθνικών και κοινωνικών στόχων είναι απολύτως κυρίαρχη και δικαιωμένη. Δεν έχει ακόμα στη μεταβατική μας εποχή συγκροτηθεί το πλέγμα αξιών και η οπτική γωνία της ιστορίας που θα αφορούν στις ανάγκες του παρόντος, ώστε να αναγνωριστεί ότι η βία ήταν στην ιστορία αναπόφευκτη για την κάθε αλλαγή και να τεθεί το ερώτημα, εάν υπάρχει σήμερα εναλλακτική εκδοχή, αλλιώς δεν είναι δυνατό να εφευρεθεί ένας καινούριος δρόμος για τον καλύτερο κόσμο.
Με κυρίαρχη την αξιολόγηση της βίας σαν τον μοναδικό μοχλό κοινωνικής αλλαγής όχι με βάση τις συνθήκες αλλά αιώνια, η ιδεολογία οδηγεί στην τρομοκρατία, ανεξάρτητα από τις καλές ή κακές κοσμοσωτήριες ιδέες, καθώς εξαρτάται πού θα τύχει να βάλει κανείς (ιδίως νέος) το «εμείς» του αυτόκλητου σωτήρα. Είναι πολλά τα παραδείγματα μικρών ομάδων που επικαλούνται αριστερές πολιτικές θέσεις για να καταφύγουν σε ληστείες και κατοχή όπλων και να προβούν σε δολοφονίες όποιου εκπροσώπου της αντίπαλης πολιτικής σταθεί εύκολο θύμα. Αν ο Νίκος Μπίστης μου έλεγε ότι αυτοί δεν είναι αριστεροί, θα συμφωνούσα, ακροδεξιοί είναι ό,τι κι αν νομίζουν. Τι αλλάζει όμως; Την ιδεολογία της «κομμουνιστικής ουτοπίας» επικαλούνται.
Δε ζούμε πλέον στην εποχή της δίκαιης βίας για έναν κόσμο ισότητας και ελευθερίας, δηλαδή της επαναστατικής μυθολογίας. Έχουμε μπροστά στα μάτια την τραγική επαλήθευση της έγκαιρης και ωστόσο κασανδρικής πρόβλεψης της Pόζας Λούξεμπουργκ ότι η επιβολή μιας επαναστατικής μειοψηφίας με τα όπλα και τη βία όχι μόνο δεν πρόκειται να φέρει μια νέα κοινωνία πιο ελεύθερη και πιο δίκαιη, αλλά θα γεννήσει πολιτικά τέρατα. Τέλος η διάσημη φράση της, που έως και οι απόγονοι των εχθρών της ακόμα σήμερα επαναλαμβάνουν με σεβασμό, «H ελευθερία δεν μπορεί να είναι παρά μόνο η ελευθερία εκείνου που σκέφτεται διαφορετικά», είναι κι αυτή εκ των υστέρων επαληθευμένη. Η βία για «καλούς» σκοπούς μεταμορφώνει σαν από μόνη της τους σκοπούς σε μορφώματα τερατικά.
*Η Άννα Φραγκουδάκη είναι καθηγήτρια κοινωνιολογίας της εκπαίδευσης στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου