Το φιάσκο, η πρόταση και οι ενστάσεις

 Του Γιάννη Βαρουφάκη,, www.protagon.gr, 28.3.11

Ημιτελή, μετέωρη, αμήχανη, μη πειστική. Αυτά ήταν τα επίθετα με τα οποία χαρακτήρισε ο διεθνής τύπος (π.χ. εδώ) την απόφαση της πρόσφατης Συνόδου Κορυφής της ΕΕ. Στην ουσία η Σύνοδος κατέληξε σε ένα απερίγραπτο φιάσκο. Για να είμαι δίκαιος, η συγκεκριμένη Σύνοδος δεν ήταν περισσότερο αποτυχημένη από τις προηγούμενες. Όμως, μην ξεχνάμε ότι επρόκειτο για την Σύνοδο που εδώ και μήνες προαναγγέλλεται διαφορετική από τις άλλες. Για την Σύνοδο που, αντίθετα με τις παλινωδίες της προηγούμενης χρονιάς, θα κατέληγε σε λύση-πακέτο για την Κρίση της ευρωζώνης.

Ερώτηση υποθετική: Αν ένας πανούργος δαίμονας έσπαγε το κεφάλι του για να σκεφτεί πως θα μπορούσε να βαθύνει και παράλληλα να μεγεθύνει την Κρίση της ευρωζώνης, τι θα σκεφτόταν; Κατ' αρχάς, θα ξεκινούσε με την σκέψη ότι η Κρίση αυτή εξελίσσεται σε τρία πεδία ταυτόχρονα: δημόσιο χρέος, τραπεζικό σύστημα, κατάρρευση παραγωγικών επενδύσεων.

Εστιάζοντας στο δημόσιο χρέος, θα έβλεπε ότι αν και μεγάλο συνολικά, το βασικό πρόβλημα είναι ότι το μεγαλύτερο ποσοστό του δημόσιου χρέους βαραίνει τις πιο αδύναμες πλάτες, δηλαδή τα πτωχευμένα (ή υπό πτώχευση) κράτη της περιφέρειας που τείνουν να έχουν και μεγάλο εμπορικό έλλειμμα. Κατόπιν, η ματιά του δαίμονα θα έπεφτε στις τράπεζες, ιδίως τις γερμανο-ολλανδικο-γαλλικές οι οποίες, από την μία στηρίζουν την ρευστότητα της βαριάς ευρωπαϊκής βιομηχανίας, αλλά από την άλλη βρίσκονται στα πρόθυρα της κατάρρευσης, γεμάτες με άχρηστους τίτλους ιδιωτικούς (βασικά τοξικούς) και δημόσιους (τα ομόλογα των πτωχευμένων κρατών).

Έχοντας συνειδητοποιήσει την δομή της Κρίσης, ο δαίμονας, εφόσον ήταν τόσο έξυπνος όσο και σατανικός, θα σκαρφιζόταν το εξής σχέδιο μεγέθυνσης και εμβάθυνσης της Κρίσης: "Να τι θα κάνω", θα σκεφτόταν. "Πρώτα, θα έβαζα τους φορολογούμενους των πλεονασματικών χωρών, που έχουν σχετικά μικρά ελλείμματα και χρέη, να δανείζονται (και να εγγυώνται δάνεια) τα οποία μετά θα τα έστελνα στα πτωχευμένα κράτη. Κατόπιν, θα έβαζα τα πτωχευμένα κράτη να κάνουν δύο πράγματα. Πρώτον, αντί να χρησιμοποιούν αυτά τα δάνεια για να κάνουν επενδύσεις ώστε να αυξηθεί η παραγωγικότητα των οικονομιών τους (είτε μέσω φορολογικών απαλλαγών των επιχειρήσεων είτε μέσω δημοσίων επενδύσεων), θα τους επέβαλα να προβούν σε  αύξηση των φόρων τους στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά την ώρα που ήδη μειώνουν τις επενδύσεις και τις αποταμιεύσεις τους αντίστοιχα. Δεύτερον, τα δάνεια που θα τους έστελνα, θα τους επέβαλα να τα δίνουν στις τράπεζες ως μερική αποπληρωμή προηγούμενων δανείων. Γνωρίζοντας ότι οι τράπεζες είναι μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, μπορώ να κοιμάμαι σίγουρος ότι ούτε ένα μικρό μέρος αυτών των χρημάτων τα οποία πήρα από τους γερμανούς και ολλανδούς φορολογούμενους, δεν θα μετατρέπονταν σε επενδυτικά δάνεια επιχειρήσεων από τις τράπεζες. Αντίθετα, οι τράπεζες θα λειτουργούσαν ως μαύρες τρύπες και όλη αυτή η οικονομική ενέργεια των φορολογούμενων των πλεονασματικών κρατών θα εξαφανιζόταν ως δια μαύρης μαγείας. Έτσι, στις ελλειμματικές χώρες η ύφεση θα επιταχυνόταν, τα δημόσια έσοδα θα κατέρρεαν, τα χρέη θα αυξάνονταν και, στο τέλος, οι πλεονασματικοί φορολογούμενοι θα αντιμετώπιζαν νέο εκβιασμό: Σκάστε κι άλλο χρήμα αλλιώς το κοινό νόμισμά σας θα καταρρεύσει! Κι όλα αυτά σε μια εποχή που η δική τους ευημερία πλήττεται από το γεγονός ότι η εγχώρια ζήτηση συγκρατείται, με προοπτικές μείωσης, εξ αιτίας της δυστοκίας των ελλειμματικών χωρών που, σε κανονικές συνθήκες, απορροφούσαν το 75% των εμπορικών τους πλεονασμάτων."

Αυτές οι σκέψεις θα ενθουσίαζαν τον δαίμονα της ιστορίας μας. Αμέσως θα του ερχόταν κι άλλη μια ιδέα: "Η όξυνση της Κρίσης που εξασφαλίζει αυτή η διαδικασία" σκέφτεται ο υποθετικός βελζεβούλης, "θα έστρεφε αποτελεσματικά τους πολίτες-φορολογούμενους των πλεονασματικών χωρών εναντίον των πολιτών των ελλειμματικών χωρών. Θα τους κατηγορούσαν ως εκμεταλλευτές της δικής τους σκληρής δουλειάς. Θα σκεφτόντουσαν για αυτούς τα χειρότερα. Παράσιτα, βαρίδια, ανεπρόκοποι θα ήταν το λιγότερο που θα τους χαρακτήριζαν. Όταν θα έπεφταν πάνω τους θα τους έλεγαν: 'Αρκετά μας ξεζουμίσατε εσείς οι ελλειμματικοί, πεισματικά αποτυγχάνοντας να βάλετε τα δημοσιονομικά του κράτους σας σε μια σειρά.' Και θα είχαν δίκιο! Από την άλλη, οι πολίτες των ελλειμματικών, κι αυτοί δίκιο θα είχαν: Κάθε μέρα που περνάει, θα χάνουν τις δουλειές τους, θα μειώνεται το εισόδημά τους, θα βλέπουν τα παιδιά τους να χάνουν κάθε ελπίδα για το μέλλον. Ό,τι δραστηριότητα επενδυτική και να προσπαθήσουν, εν μέσω Κρίσης, όσο σκληρά και να δουλέψουν, όσο καταρρέουν όλα γύρω τους, καμία βελτίωση. Και σαν να μην έφτανε αυτή η δίνη της δυστυχίας, θα τους κατηγορούσαν κιόλας ότι είναι τεμπέληδες και χαραμοφάηδες."

Σε αυτό το σημείο, ο δαίμονας θα χαμογελούσε και θριαμβευτικά θα συμπέρανε ότι το σχέδιο του μόνο ιδιοφυές μπορεί να χαρακτηριστεί. "Όλοι θα έχουν δίκιο και όλοι θα μισούν τους πάντες!" Με αυτή την σκέψη, θα έβαζε το σχέδιο σε εφαρμογή, π.χ. βάζοντας στο μυαλό των Ευρωπαίων ηγετών μας την ιδέα ότι το ζητούμενο είναι να ιδρύσουν ένα προσωρινό μηχανισμό δανειοδότησης των πτωχευμένων κρατών από τους φορολογούμενους των πλεονασματικών, ο οποίος μάλιστα θα εξέδιδε τοξικά ευρωομόλογα για να συντηρηθεί και που το 2013 θα γινόταν... μόνιμος. Κι αν ήθελε να προσδώσει και μια ιλαρότητα στην όλη υπόθεση, ο δαίμονάς μας θα έβαζε την ουρίτσα του ώστε, στην Σύνοδο Κορυφής που θα ανακοινωνόντουσαν οι λεπτομέρειες αυτή της παλινωδίας (την οποία θα παρουσίαζαν ως 'λύση-πακέτο'), οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα αποτύγχαναν ακόμα και να συμφωνήσουν για τον ακριβή τρόπο και χρόνο που οι φορολογούμενοι των πλεονασματικών θα έδιναν αυτά τα δάνεια στους ελλειμματικούς! Γιατί; Έτσι, επειδή ο δαίμονας κρίνει πως μια ακόμα δόση άγνοιας επιταχύνει την αβεβαιότητα η οποία, με την σειρά της, δίνει και νέα ώθηση στην Κρίση.

Φίλες και φίλοι, όπως καταλαβαίνετε, δεν χρειάστηκε δαίμονας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες μας τα σκέφτηκαν όλα αυτά τα σπουδαία μόνοι τους. Χωρίς την βοήθεια της σατανικής ουρίτσας, με μοναδικό γνώμονα την παντελή έλλειψη κοινού νου και δημοκρατικού διαλόγου μεταξύ τους. Το φιάσκο της τελευταίας Συνόδου είναι κατάκτησή τους. Εμείς το μόνο που μπορούμε, και πρέπει να κάνουμε, είναι να το αγνοήσουμε. Έτσι κι αλλιώς, τις επόμενες εβδομάδες, όλοι μας θα κληθούμε να γυρίσουμε σελίδα. Ακριβώς όπως σταματήσαμε να μιλάμε για την επικείμενη έξοδό μας στις αγορές (για τις οποίες να μιλούσαν συνεχώς από τον Μάιο) και την επαναγορά του χρέους μας από το EFSF (αλήθεια, θυμάστε πόσο είχα στενοχωρήσει κάποιους από εσάς όταν είχα πει ότι πρόκειται περί ανοησίας;).

Ο βασικός λόγος που απαιτείται να προσπεράσουμε τους ηγέτες μας είναι ότι σύντομα θα αρχίσουν τα πραγματικά δύσκολα. Το σχέδιο των 'βορείων' για εμάς τους Νοτιο-Ιρλανδούς είναι απλό: Μια παράταση της αναδιάρθρωσης του χρέους μας για ένα χρονικό διάστημα τέτοιο που να επιτρέπει στις τράπεζες να μην βουλιάξουν όταν γίνει η αναδιάρθρωση. Μην σας φοβίζει η αναδιάρθρωση. Θα γίνει και πρέπει να γίνει. Αυτό που πρέπει να σας φοβίζει είναι μια δεκαετία (έως ότου γίνει) ραγδαίας ύφεσης. (Ή, χειρότερα, μια κατάρρευση του ευρώ πριν φτάσουμε εκεί!) Και γιατί ήταν κακό πράγμα μια τέτοια δεκαετία φθίνοντος ΑΕΠ; Μήπως το αξίζουμε; Να σας πω γιατί: Επειδή σε περίοδο μακρόχρονης ύφεσης σοβαρές μεταρρυθμίσεις με παραγωγική προοπτική απλά δεν γίνονται. Αν σας κουράζω συνεχώς με νέες εκδόσεις της πρότασής μας για την ευρωπαϊκή έξοδο από την Κρίση δεν είναι επειδή θεωρώ ότι οι ξένοι πρέπει να βγάλουν το φίδι από την τρύπα αλλά επειδή οι δικές μας προσπάθειες, αν και απαραίτητες, θα πάνε χαμένες, θα πέσουν στη μαύρη τρύπα της Κρίσης, αν δεν υπάρξει μια πραγματική λύση-πακέτο στην ευρωζώνη, εντός της οποίας είμαστε αναγκασμένοι να λειτουργούμε.

Η κοινή πρόταση με τον Stuart Holland, από τότε που την παρουσίασα εδώ, έχει αναβαθμιστεί  άλλη μία φορά (πατήστε εδώ για την τελευταία έκδοση. που διατίθεται μόνο στα αγγλικά). Δεν θα μπω σε λεπτομέρειες αυτή την στιγμή. Σε επόμενο άρθρο. Σήμερα, θα κλείσω με κάτι που έχω υποσχεθεί εδώ και δύο βδομάδες: Θα απαντήσω σε σχόλια αναγνωστών επί της πρότασης. (Συνιστώ σε αναγνώστες που δεν έχουν διαβάσει την πρότασή μας να το κάνουν ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν τα παρακάτω.)

Η βασική ένσταση αναγνωστών: Καλά η Ευρώπη. Εμείς τι κάνουμε;

Παραθέτω μερικά από τα σχετικά σχόλια:
• Επιμένετε να μιλάτε για τους Ευρωπαίους, οι οποίοι κοιτάνε το συμφέρον τους και τα λεφτά τους και καλά κάνουν και δεν λέτε κουβέντα για την ταμπακιέρα, για το τι πρέπει να κάνουμε εμείς για να σταματήσουμε να παράγουμε ελλείμματα.
• Πάντως εγώ αυτό που βλέπω, χωρίς να είμαι οικονομολόγος, είναι ότι ουσιαστικά "αγοράζουμε χρόνο" για να κάνουμε κάποιες διαρθρωτικές αλλαγές, απαραίτητες για την οικονομία μας. Η λύση πιστεύω ότι καταρχήν εξαρτάται από την Ελλάδα. Θα πρέπει να προέλθει εκ των έσω και ας είναι οδυνηρή γιατί θα μας ξεβολέψει. Αν όχι, θα προέλθει εκ των έξω και θα είναι οδυνηρότερη...
• Δώστε μια πρόταση χωρίς ξένες πατερίτσες, όσο και δύσκολη για όλους μας να είναι.
• Δεν άκουσα τίποτα για τις απαιτούμενες μεταρρυθμίσεις στην Ελλάδα, γιατί αλλιώς ακόμα και αν πραγματοποιηθεί κατά γράμμα η πρότασή σας, σε 10 χρόνια θα είμαστε στην ίδια θέση.
• Είμαστε τόσο ανήμποροι, να αναλάβουμε τις ευθύνες μας και να δώσουμε λύσεις, στο δικό μας πρόβλημα, δίχως να περιμένουμε το μάννα εξ ουρανού;
• Ο JFK είχε πει: "Μην αναρωτηθείτε τι μπορεί να κάνει η πατρίδα σας για εσάς αλλά εσείς για εκείνη". Το παραφράζω και λέω: "Μην αναρωτιόσαστε τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη για την χώρα μας αλλά εμείς οι ίδιοι για την χώρα μας."

Έχετε δίκιο. Δεν έχω πει κουβέντα για το τι διαρθρωτικές αλλαγές και τι μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνουν εδώ στην Ελλάδα, πέραν από μερικά γενικόλογα περί δραστικής αύξησης της αποτελεσματικότητας του κράτους κλπ. Γιατί; Όχι βέβαια επειδή (όπως κάποιοι λέτε) δεν θεωρώ ότι χρειάζονται δραστικές αλλαγές. Ο λόγος που δεν έχω γράψει για την εκκαθάριση και τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται στο εσωτερικό της χώρας είναι ότι εδώ στο protagon.gr ξεκίνησα να γράφω όταν ξέσπασε η Ευρωπαϊκή Κρίση που, στα μάτια μου, ήταν ο αντίκτυπος της Μεγάλης Κατάρρευσης του 2008 παγκοσμίως. Η αγωνία μου από το 2008 ήταν μία και παραμένει η ίδια: Το διεθνές οικονομικό στερέωμα άλλαξε τόσο βάναυσα που η ευρωζώνη δεν μπορεί να επιβιώσει ως έχει με αποτέλεσμα ο πιο αδύνατος κρίκος της να κινδυνεύει να συντριβεί χωρίς καν την ευκαιρία της ενίσχυσης μέσω μεταρρυθμίσεων. Το πρόβλημα της πατρίδας μας είναι υπαρξιακό, και όχι όπως το εννοούσε ο Sartre αλλά περισσότερο όπως το εννοούσε ο Hegel όταν αναφερόταν σε λαούς που τους ξεχνά η ιστορία. Για να το πω απλά: Στα μαθηματικά, αλλά και στα οικονομικά, κάνουμε έναν διαχωρισμό μεταξύ των αναγκαίων και των ικανών συνθηκών. Π.χ. για να είναι ένα τρίγωνο ισοσκελές είναι αναγκαίο να έχει τρεις πλευρές. Δεν είναι όμως ικανή συνθήκη. Το ίδιο και σε μια αγορά: Το να είναι ανταγωνιστική απαιτεί την συνύπαρξη άνω της μίας επιχείρησης. Αυτό δεν σημαίνει ότι αν έχεις 3 ή 4 επιχειρήσεις σε έναν κλάδο ότι αναγκαστικά θα έχεις και ανταγωνισμό (καθώς μπορεί κάλλιστα να λειτουργούν ως καρτέλ). Έτσι και με την Κρίση μας. Η λύση-πακέτο για την Ευρωπαϊκή Κρίση είναι αναγκαία συνθήκη για την λύση της Ελληνικής Κρίσης, χωρίς σε καμία περίπτωση να είναι ικανή. Αυτό λέω και ξαναλέω και για αυτό επιμένω... Ευρωπαϊκά. (Από την άλλη, έχετε δίκιο. Καιρός να πούμε και μερικά πράγματα για το τι πρέπει να γίνει εντός των τειχών. Δεσμεύομαι ότι ως το τέλος της εβδομάδας θα υπάρχει σχετικό άρθρο στο protagon.gr)

Ενστάσεις που αφορούν την 1η Πολιτική

• Μια ερώτηση: Γιατί η ΕΚΤ να αναλάβει τέτοιο ρίσκο;

Γιατί η σημερινή πολιτική της ΕΚΤ εμπεριέχει κατά πολύ μεγαλύτερα ρίσκα. Γνωρίζετε ότι, π.χ., η ΕΚΤ έχει δώσει (ουσιαστικά δανεικά και αγύριστα) πάνω από €130 δισ στις Ιρλανδικές τράπεζες χωρίς όρους, μνημόνια ή ουσιαστικά εχέγγυα; Και άλλα €100 δισ στις δικές μας. Όσο για τις Ισπανικές και τις Γερμανικές, τα ποσά ξεπερνούν την φαντασία μας. Κάθε φορά που ένα κράτος-μέλος, καλή ώρα η Πορτογαλία σήμερα, πτωχεύει, το τραπεζικό σύστημα το οποίο η ΕΚΤ είναι υποχρεωμένη να κρατά νεκροζώντανο βυθίζεται ακόμα πιο βαθειά στο τέλμα. Οι διεθνείς αγορές το ξέρουν αυτό και παραμονεύουν. Η ΕΚΤ γνωρίζει ότι την περιμένουν στην γωνία και αγωνία. Η 1η Πολιτική που προτείνουμε όχι μόνο θα έβγαζε την ΕΚΤ από την γωνία αλλά θα ενίσχυε το ευρώ (όχι αναγκαστικά μέσω ανατίμησης) καθιστώντας το ιδιαίτερα ανταγωνιστικό, ακόμα και ως αποθεματικό νόμισμα, σε σχέση με το δολάριο.

• Προσπάθησα να βρω στοιχεία για το αν υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα στην πρόσφατη οικονομική ιστορία όπου Κεντρική Τράπεζα εκδίδει ομόλογα στο όνομά της και όχι εκ μέρους της κυβέρνησης ή του υπουργείου οικονομικών του κράτους στο οποίο ενεργεί, αλλά δεν βρήκα.

Πράγματι, δεν υπάρχει ούτε ένα τέτοιο παράδειγμα. Από την άλλη, δεν υπήρξε ποτέ Κοινό Νόμισμα, με Κεντρική Τράπεζα να το στηρίζει, εν ανυπαρξία ενός Κοινού Υπουργείου Οικονομικών (Treasury Department) το οποίο να εκδίδει Κοινό Χρέος. Ο λόγος βέβαια είναι ότι, αντίθετα με τις ΗΠΑ, προσπαθήσαμε να φτιάξουμε ένα κοινό νόμισμα χωρίς ομοσπονδοποίηση. Αν η ομοσπονδοποίηση ήταν εφικτή θα την προτείναμε. Πολιτικά δεν είναι. Για αυτό αντιπροτείνουμε να προστεθεί μια νέα καινοτομία στην πρώτη: Έκδοση ομολόγων από την ΕΚΤ. Το ότι δεν έχει ξαναγίνει δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει. Ούτε κοινό νόμισμα άνευ ομοσπονδίας είχε επιχειρηθεί ποτέ αλλά, όπως έδειξε η ιστορία, ήταν δυνατόν να υπάρξει. Τώρα, μετά την Κρίση του 2008, χρειαζόμαστε μια ακόμα καινοτομία. (Παρεμπιπτόντως, όποιος θέλει εκδίδει ομόλογα. Από εταιρείες, την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων μέχρι και την Ελλάδα. Γιατί να μην μπορεί η ΕΚΤ;)

• Εδώ έμμεσα μιλάς για αναδιάρθρωση κρατικού χρέους νομίζω.

Καθόλου έμμεσα. Αμεσότατα! Οι πρώτες δύο πολιτικές που προτείνουμε ακριβώς αυτό κάνουν: Προδιαγράφουν ένα πλαίσιο συνολικής αναδιάρθρωσης του ευρωπαϊκού δημόσιου χρέους αλλά, παράλληλα, και των τραπεζικών εν δυνάμει ζημιών.

• Οι αγορές θα αντιδράσουν επιθετικά στο χρέος της Ισπανίας αμέσως μετά από μια αναδιάρθρωση δημοσίου χρέους των υπόλοιπων χωρών.

Πράγματι, αν απλά ανακοινωνόταν μια οριζόντια αναδιάρθρωση (ή κούρεμα) χρεών, θα είχαμε γενικευμένη κατάρρευση. Και όχι μόνο της Ισπανίας. Όμως η δική μας πρόταση θα είχε, πιστεύουμε, ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα. Καθώς το δημόσιο χρέος της Ισπανίας και των υπόλοιπων θα μειωνόταν (α) κάνοντας χρήση της φερεγγυότητας της ΕΚΤ στις διεθνείς χρηματαγορές και (β) με επιλεκτικά κουρέματα τραπεζών που όμως ενισχύονται την ίδια στιγμή κεφαλαιακά από το EFSF, τα speads θα μειώνονταν εντυπωσιακά για όλους.

• Εάν η ΕΚΤ μπορεί όντως να εκδώσει ομόλογα προς χάριν των υπερχρεωμένων κρατών - και με δεδομένο ότι εκείνη δεν διαθέτει ρευστό - γιατί τα ομόλογα αυτά να αγοραστούν από όποιους ιδιώτες και μάλιστα με επιτόκιο 3% όταν οι αγορές το γνωρίζουν1
Επειδή η ΕΚΤ έχει καλό, φερέγγυο όνομα στις διεθνείς αγορές. Τόσο απλά. Ερώτημα: Σε ποιον θα δάνειζες με μεγαλύτερη σιγουριά; Στην ΕΚΤ ή στην Ιταλία; (Όσο για το ρευστό, αν δεν έχει από που βρίσκει και αγοράζει ομόλογα της περιφέρειας;)

• σε καμιά περίπτωση οι δύο πρώτες πολιτικές σας δεν λύνουν το πρόβλημα του εκτός ελέγχου ελληνικού χρέους. Ναι μεν εξασφαλίζει φτηνό δανεισμό και χαμηλά επιτόκια για το 60% του ΑΕΠ αλλά μένουν άλλα 200 δις χρέους υψηλότατου κίνδυνου μάλιστα.
Πολύ σωστά! Όμως, πρόκειται για μια πραγματική ανάσα (αντίθετα με τα δάνεια του Μνημονίου και του EFSF που θα ακολουθήσουν) που γίνεται ακόμα μεγαλύτερη αν σκεφτείτε ότι, με αυτές τις δύο πολιτικές, τα επιτόκια για όλο το χρέος θα πέσουν καθώς οι αγορές θα ηρεμήσουν βλέποντας το χρέος μας να μπαίνει σε καθοδική πορεία για πρώτη φορά μετά το ξέσπασμα της Κρίσης. Βέβαια, τι θα γίνει από εκεί και πέρα εξαρτάται από εμάς. Όμως οι δύο πολιτικές αυτές μας επιτρέπουν να ξαναγίνουμε οι συγγραφείς του σεναρίου της ζωής μας. Και τότε θα μπορεί να αρχίσει η συζήτηση για το τι πρέπει να κάνουμε για την χώρα μας.


Ενστάσεις που αφορούν την 2η Πολιτική

• Ουσιαστικά δε λέτε τίποτα περισσότερο από ένα γενικευμένο ντόμινο αναδιαρθρώσεων χρέους
Λίγο είναι; Ναι, ένα σύμπλεγμα αναδιαρθρώσεων των δημόσιων χρεών και των ιδιωτικών ζημιών προτείνουμε. Δηλαδή, την μείξη πολιτικών χωρίς την οποία ποτέ καμία μεγάλη Κρίση δεν λύθηκε...

• και έπειτα την κρατικοποίηση των πολύ μεγάλων ευρωπαϊκών τραπεζών -για τη στήριξη του συστήματος- από τα κεφάλαια των κρατικών προϋπολογισμών των χώρων της Ευρώπης. Και μάλιστα δεν υπάρχει κανένα "φρένο" στην πρόταση σας.

Δεν μας ενδιαφέρει το μέγεθος των τραπεζών ή το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. Μας ενδιαφέρει να πάψουν να λειτουργούν σαν μαύρες τρύπες. Μικρές, μεγάλες, μεσαίες - όσες δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως... τράπεζες, να ανακεφαλαιωθούν από το EFSF (με παράλληλη και ανάλογη μεταβίβαση των μετοχών τους στο EFSF που δίνει τα κεφάλαια). Κατόπιν, μετά την εκκαθάρισή τους, το EFSF πουλάει τις μετοχές του σε αυτές και το τραπεζικό σύστημα επιστρέφει σε μια ανεκτή λειτουργική κατάσταση. Και γκάζι και φρένο και όπισθεν διαθέτει η πρότασή μας...

• Δεν γνωρίζω αν οι προτεινόμενες στην λύση-πακέτο πρακτικές, συμβαδίζουν με την Βασιλεία ΙΙΙ που ισχύει σήμερα,
Συμβαδίζουν. Θα ήθελα να είναι πιο ενισχυμένες από τις προβλέψεις της Βασιλείας ΙΙΙ αλλά αυτή την στιγμή, που η Γερμανία απορρίπτει ακόμα και αυτό, ας πούμε ναι στην Βασιλεία ΙΙΙ. (Για τους λόγους που αμφισβητώ την σοβαρότητα της Βασιλείας ΙΙΙ πατήστε εδώ.)
• Προφανώς δεν ξέρουμε το μέγεθος του προβλήματος των τραπεζών και ρωτώ :Στην περίπτωση που είναι μεγάλο πως το EFSF θα το αντιμετωπίσει? Υπάρχει δηλαδή τέτοια ρευστότητα ?

Για αρχή, αρκεί.

Ενστάσεις που αφορούν την 3η Πολιτική

• Υπουργοί, βουλευτές, δήμαρχοι, περιφερειάρχες, καθηγητές πανεπιστημίων, κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες, ΜΚΟ θα πανηγυρίσουν εάν γίνει κάτι τέτοιο. Φρέσκο, ζεστό χρήμα να ξεκοκαλίσουν, να διορίσουν κόσμο, να χτίσουν βίλες και να αγοράσουν αυτοκίνητα.
Προφανώς δεν γνωρίζετε πόσο σοβαρή είναι η ΕΤΕπ και πόσο προσεκτικά επενδύει τα χρήματα που δανείζεται στις διεθνείς χρηματαγορές. Ούτε εγώ θα εμπιστευόμουν τους κυρίους που αναφέρετε. Δεν διαχειρίζονται όμως αυτοί τα επενδυτικά προγράμματα της ΕΤΕπ. Μην συγχέετε τα κοινοτικά κονδύλια (που προκύπτουν από την φορολογία) με τις επενδύσεις της ΕΤΕπ (που προέρχονται από διεθνή δανεισμό).
• Δεν μας λέτε που θα τα βρει τα λεφτά η ΕΤΕπ και η ΕΚΤ. Εκτός εάν υποστηρίζετε την εκτύπωση χρήματος κάτι που καλό θα ήταν να το πείτε.
Εκεί που τα βρίσκει χρόνια τώρα. Η ΕΤΕπ δανείζεται από ξένους επενδυτές που την εμπιστεύονται με τα χρήματά τους χρόνια τώρα (κερδίζοντας τόκους μεγαλύτερους από ότι θα κέρδιζαν αλλού, και με ασφάλεια). Ως προς την ΕΚΤ, και βέβαια τυπώνει χρήμα. Η δουλειά της είναι. Η συνεχής αυξομείωση της ποσότητας χρήματος είναι προαπαιτούμενο για την λειτουργία μιας σύγχρονης οικονομίας. Όσον αφορά το κατά Μάαστριχτ νόμιμο χρέος μας (βλ. Πολιτική 1η) δεν μπαίνει θέμα: Εκεί (σύμφωνα με την πρότασή μας) δεν τυπώνει η ΕΚΤ χρήμα για να το εξυπηρετήσει αλλά εκδίδει ευρωομόλογα και κατόπιν εισπράττει τα ποσά με τα οποία τα αποπληρώνει από τα κράτη-μέλη. Όσον αφορά παραγωγικές επενδύσεις μέσω της ΕΤΕπ (βλ. Πολιτική 3η) χρηματοδοτούνται με τον ίδιο τρόπο κατά 50%.

• Θα ήθελα να ρωτήσω αν πιστεύετε ότι υπάρχει τέτοια ρευστότητα στο σύστημα πού να μπορεί να εξυπηρετήσει τις προτάσεις σας η μήπως το πιστωτικό χρήμα έχει φτάσει σε τέτοια ύψη που κλονίζουν όλο το οικονομικό σύστημα αφού η πραγματική παραγωγή είναι πολύ μικρότερη.
Όχι μόνο υπάρχει αλλά η υπερβάλλουσα προσφορά ρευστότητας, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι ένας από τους λόγους που η παγκόσμια οικονομία έχει πρόβλημα! Τι σημαίνει Κρίση; Σημαίνει συνύπαρξη πλεονάζοντος κεφαλαίου και πλεονάζουσας εργασίας (δηλαδή ανεργίας). Κρίση έχουμε όταν υπάρχουν κεφάλαια που θα μπορούσαν να κινητοποιήσουν εργασία η οποία κάθεται άπραγη αλλά που δεν το κάνουν (και έτσι δεν παράγουν τα κέρδη που είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή αυτών των κεφαλαίων). Παγκοσμίως, κεφαλαιούχοι πασχίζουν να βρουν τρόπο να τοποθετήσουν τα χρήματά τους με σοβαρές αποδόσεις και δεν μπορούν. Η ΕΚΤ και η ΕΤΕπ θα τους έδιναν μια διέξοδο εάν εφαρμόζονταν οι τρεις πολιτικές της πρότασής μας. 

Γενικές ενστάσεις/ερωτήματα
• Όμως νομίζω ότι οι 3 λύσεις που προτείνετε σημαίνουν 2 πράγματα: πληθωρισμό στην Ευρωζώνη και αναδιάρθρωση χρεών ορισμένων κρατών-μελών.

Τον πληθωρισμό μην τον φοβάστε σε περίοδο που η οικονομία βρίσκεται στην παγίδα της ρευστότητας (δηλαδή, όταν τα επιτόκια των Κεντρικών Τραπεζών έχουν πιάσει πάτο χωρίς αυτό να πυροδοτεί τις επενδύσεις). Είναι εκτός θέματος. Όσο για την αναδιάρθρωση, τα είπα παραπάνω.
• Δυστυχώς δεν είμαι οικονομολόγος, αλλά για εμένα το πράγμα είναι απλό. Κυκλοφορεί σε δάνεια πολύ περισσότερο χρήμα από όσο υπάρχει. Αυτό το χρήμα πρέπει να αποπληρωθεί. Και για να αποπληρωθεί, είτε θα τυπωθεί, είτε θα δημιουργηθεί. Και για να δημιουργηθεί απαιτούνται υγιείς δομές (πάταξη γραφειοκρατίας και φοροδιαφυγής / απλοποίηση διαδικασιών και φορολογικού συστήματος) και εμπορικά πλεονάσματα. Οι υγιείς δομές δεν φτάνουν. Η Ιρλανδία έχει τις υγιέστερες και βουλιάζει συνεχώς. Στην περίοδο Κρίσης απαιτείται μια πολιτική παρέμβαση για να ξεφουσκώσει το δημόσιο χρέος και οι ζημίες του ιδιωτικού τομέα. Παντού και πάντοτε αποδείχθηκε ο μοναδικός τρόπος να ξεπεραστεί μια Κρίση Ύφεσης-Χρέους.
• Εγώ προσωπικά υποστηρίζω το σύμφωνο ανταγωνιστικότητας ως μοναδική λύση για ανάπτυξη και έξοδο από την κρίση.
Θα με συγχωρήσετε αν σας πω ότι το εν λόγω Σύμφωνο είναι ένα κέλυφος δίχως περιεχόμενο;
• Μπορούσε να προβλεφτεί αυτή η κατάσταση που ζούμε σήμερα;
Ναι. Αλλά όχι από νοητικές διαδικασίες που επιμένουν να θεωρούν ότι ό,τι ισχύει για μια επιχείρηση ή ένα νοικοκυριό ισχύει και για μια μεγάλη οικονομία όπως η ευρωζώνη.
• Αυτό που δεν μπορώ να καταλάβω είναι... εξυπηρετούνται συμφέροντα; Αν ναι, ποιών και γιατί δεν τα καταγγέλλετε; Γιατί δεν λέτε τα πράγματα με το όνομα τους; Δεν ξέρετε ή φοβάστε;
Πάντα υπάρχουν οι επιτήδειοι που κερδίζουν στην αναμπουμπούλα. Όμως η Κρίση δεν είναι προϊόν συνομωσίας. Ούτε η μη επίλυσή της οφείλεται σε μακρόπνοο σχεδιασμό κάποιων που συνειδητά πασχίζουν να βαθύνει η Κρίση (αν και υπάρχουν κοντόφθαλμα συμφέροντα που πράγματι σταματούν την λύση της Κρίσης - έχω αναφερθεί σε αυτά εδώ). Ας σταματήσουμε να ψάχνουμε εχθρούς κι ας επικεντρωθούμε στην μεγάλη απειλή: την έλλειψη σοβαρού διαλόγου και τον τρόπο με τον οποίο η Κρίση μας ωθεί σε ένα πόλεμο όλων εναντίον όλων.

• Το ότι το ΑΕΠ μειώνεται δεν λέει ΤΙΠΟΤΑ από μονό του.
ΓΙΑΤΙ; Στο ΑΕΠ προσμετρούνται και εισαγωγές από το εξωτερικό, δηλαδή αύξηση εισαγωγών => αύξηση ΑΕΠ. Είναι καλό όμως αυτό; Πριν είχαμε πλασματική ανάπτυξη και τώρα έχουμε πλασματική ύφεση
Είμαι ο τελευταίος που θα υπερασπιστεί το ΑΕΠ ως πραγματικό δείκτη της ευημερίας μιας χώρας (π.χ. όταν καίγεται ένα δάσος αυξάνεται το ΑΕΠ). Όμως, το συγκεκριμένο σκεπτικό σας με βρίσκει αντίθετο. Όταν κλείνει μια αντιπροσωπεία εισαγόμενων αγαθών και απολύονται δέκα εργαζόμενοι, οι οικογένειές τους  υποφέρουν. Αγοράζουν λιγότερα αγαθά, ντόπια και ξένα. Ο περιπτεράς της γειτονιάς βλέπει τα δικά του έσοδα να μειώνονται. Τα παιδιά τους σταματούν το μάθημα μουσικής. Τίποτα το πλασματικό δεν έχει αυτό το μέρος της ύφεσης.

• Ιδέα μου είναι, ή ο Τσίπρας στη βουλή είπε τη 4η παράγραφο αυτούσια? (είχα διαβάσει το άρθρο και όταν τον άκουσα λέω κάπου το διάβασα αυτό...) Τώρα, ή γράφετε λόγους στο Τσίπρα, ή ο Τσίπρας αντιγράφει τα κείμενά σας...

Λόγους του κ. Τσίπρα δεν έχω γράψει. Αυτό που χαίρομαι είναι όταν τα λόγια που γράφω συζητούνται και προκαλούν. Γενικότερα, σε κρίσιμες περιόδους, όπως η σημερινή, δεν επιτρέπεται να κρίνουμε τα λόγια που ακούμε από το ποιος τα λέει και αν μας αρέσει ως άτομο ή όχι. Έχουμε χρέος να ακούμε τα πάντα και να ενστερνιζόμαστε τις οξυδερκείς απόψεις από όποια χείλη κι αν βγαίνουν.