Ας δούμε κατάματα την κρίση

Το κείμενο της ομιλίας του Σταύρου Λιβαδά στην εκδήλωση που οργάνωσε η «Μεταρύθμιση», με τίτλο "Κρίση και Μεταρρύθμιση", http://metarithmisi.gr/

Εμείς μπορούμε να πούμε άφοβα πως τρείς είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση: μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις.

Κατ’ αρχάς μια απαραίτητη διευκρίνηση πριν προχωρήσουμε στην ουσία του θέματος. Είμαι μεν μέλος της ΕΕ της Δημοκρατικής Αριστεράς, ωστόσο εδώ εκπροσωπώ τον εαυτό μου και όχι τη ΔΗΜΑΡ.  Ό,τι θα σας  αναφέρω, είναι η άποψή μου. Είναι συγγενής και συγκλίνουσα με την επίσημη άποψη της ΔΗΜΑΡ, γι’ αυτό άλλωστε παραμένω σ’ αυτό το κόμμα, ωστόσο εκπροσωπεί και δεσμεύει μόνο εμένα.

 Κρίση και παθογένειες

Δεν θα πρωτοτυπήσω αναφέροντάς σας πως η χώρα περνά μία από τις χειρότερες κρίσεις της ιστορίας της. Γι’ αυτήν την κατάσταση ευθύνονται πολλοί, κυρίως όμως όσοι κυβέρνησαν αυτόν τον τόπο τις τελευταίες δεκαετίες

.

Δεν είναι, επίσης, της ώρας να αναλύσουμε τα αίτια της επικράτησης αυτού του πελατειακού συστήματος στη χώρα. Επιγραμματικά , μπορούμε να πούμε πως οι ρίζες του ανάγονται πολύ παλιά, στις συνθήκες και τον τρόπο με τον οποίο συγκροτήθηκε το νεοελληνικό κράτος. Στη χώρα μας, ο κοινοβουλευτισμός προηγήθηκε της εκβιομηχάνισης και της οικονομικής ανάπτυξης και το κράτος αποτέλεσε το βασικό φορέα της καπιταλιστικής εξέλιξης, ελέγχοντας την επιχειρηματική δραστηριότητα, περιορίζοντας την αυτονομία των οργανώσεων της εργατικής τάξης και των εργαζομένων και εντάσσοντάς τους στην πολιτική ζωή με πελατειακό τρόπο. Η έλλειψη, λοιπόν, ενός ορθολογικού κοινωνικού συμβολαίου δυτικού τύπου, στη χώρα μας, συνέτεινε στη δημιουργία ενός υποκατάστατου μηχανισμού διασφάλισης της κοινωνικής συναίνεσης. Έτσι γεννήθηκε και γιγαντώθηκε το πελατειακό κράτος

Αναμφίβολα, η κρίση της οικονομίας επιβαρύνεται από την παγκόσμια χρηματοοικονομική αστάθεια. Κυρίως όμως είναι επακόλουθο της εγχώριας πολιτικής κρίσης. Πίσω από κάθε πτυχή της ελληνικής οικονομικής κρίσης, κρύβεται κάποια από τις παθογένειες του πολιτικού μας συστήματος. Σχηματοποιώντας, αναγκαστικά, αναφέρουμε πέντε σημεία αυτής της παθογένειας:

Σημείο 1^ο:  Η εμπέδωση της αντίληψης ότι η κερδοφορία μιας επιχείρησης εξαρτάται από τις κατάλληλες διασυνδέσεις, και όχι την ανταγωνιστικότητά της. Ζήσαμε και ζούμε όλη αυτή την περίοδο τον θρίαμβο της «κοινωνίας των κολλητών» και την ισχνή ύπαρξη και παρουσία μιας αυτόνομης «κοινωνίας των πολιτών».

Σημείο 2^ο: Η συστηματική παραβίαση της εργατικής, ασφαλιστικής, φορολογικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας, που συνιστά βασικό  κανόνα, άγραφο νόμο του εν Ελλάδι επιχειρείν. Το σημείο αυτό αποτελεί, επίσης, το κύριο πεδίο της «συναλλαγής» ανάμεσα στους διαχειριστές της εξουσίας σ’ όλη την κλίμακα της κρατικής ιεραρχίας και στους συναλλασσόμενους πολίτες.

Σημείο 3^ο: Η ανάδειξη του κράτους σε «επιχειρηματία» και η μετατροπή του σε «μεγαλοεργοδότη». Ο πολλαπλασιασμός και η υπερδιόγκωση των  δημοσίων επιχειρήσεων (δήθεν κοινής ωφελείας οι περισσότερες, αλλά και αμιγώς επιχειρηματικών δραστηριοτήτων ορισμένες -καζίνα, στοίχημα κλπ), οφείλονταν, τελικά, στα πολλαπλά πλεονεκτήματα που παρείχε στο κυρίαρχο κομματικοκρατικό σύστημα η λειτουργία τους: ένα αδιαφανές ως προς το δημόσιο έλεγχο πεδίο ρεμούλας, διαφθοράς,  συναλλαγής, διορισμών ή ομηρείας ψηφοφόρων και εξόφλησης κάθε μορφής και είδους «πελατειακών» οφειλών. Η παλλαϊκή αποδοχή αυτής της εξέλιξης, οφείλεται και στο ό,τι προσομοίαζε προς τα «σοβιετικά» πρότυπα κράτους, με τα οποία είχε γαλουχηθεί η παραδοσιακή αριστερά. Εν προκειμένω δεν πρέπει να αγνοείται πως τις συνδικαλιστικές ηγεσίες της παραδοσιακής αριστεράς, συνέδεαν με το «μοντέλο» πλην των ιδεολογικών και πολιτικοί δεσμοί, αφού τους παρείχαν πεδία προνομίων και τοπικής (διόλου ευκαταφρόνητης ορισμένες φορές) εξουσίας. Δεν έλειπαν επίσης ακόμη και σκληροί υλικοί δεσμοί σ’ αυτή τη σχέση! Το ιδιότυπο «σοβιετικό» ελληνικό κράτος είχε απίστευτα μεγάλη ισχύ, αφού όσο υπήρχαν «χρήματα» για μοίρασμα, αυτή ακριβώς η δομή, επέτρεπε την κοινωνικοποίηση της διαφθοράς και τη μεγιστοποίηση της συναίνεσης.

Σημείο 4^ο: Η κρατικοκεντρική οργάνωση της πολιτικής και οικονομικής ζωής συνέτεινε, όπως είναι φυσικό, στην ανάπτυξη στη χώρα μιας κρατικοδίαιτης, κατά κύριο λόγο, «επιχειρηματικότητας». Κυριαρχούν οι «διαπλεκόμενοι» μεγαλοεκδότες, μεγαλοεργολάβοι και προμηθευτές του δημοσίου, αλλά και οι πολυπληθείς «παραγωγοί» και «καταναλωτές» «κρατικών επιδοτήσεων» και «επιχορηγήσεων» και τα τρωκτικά των «αναπτυξιακών» κινήτρων.

Σημείο 5^ο: Νομίζω πως εδώ πρέπει να σταθούμε λίγο και να κάνουμε μια αναφορά στο πώς διαμορφώθηκε η όλη κατάσταση κατά τη  μεταπολιτευτική Ελλάδα. Σημείο-σταθμός ήταν ο ασύλληπτα ευρηματικός, ιδεολογικά συνεκτικός και πολιτικά ηγεμονικός, στις συνθήκες του τότε, συνδυασμός λαϊκισμού και πελατειακής αντίληψης κράτους, που επικράτησε. Πρόσωπο - σταθμός , όπως ίσως μαντεύσατε, ο Ανδρέας Παπανδρέου. Πολιτικό εργαλείο-σταθμός, το περίφημο «κίνημα των μη προνομιούχων», όπως ονομάστηκε και μεγαλούργησε το ΠΑΣΟΚ της εποχής. Με την πτώση της δικτατορίας, η χώρα βρέθηκε μια ακόμα φορά στο ιστορικό δίλημμα Δύση ή Ανατολή, όπως αρκετές φορές στη νεότερη ιστορία της. Επιλέχθηκε ακόμη μία φορά η Δύση, με την αποπομπή του βασιλιά και την ένταξη στην ΕΟΚ, το 1980. Η επιλογή προϋπέθετε, όμως, πλην των άλλων και την «επανένωση» της χώρας,  την αναίρεση, δηλαδή, των ανισοτήτων και την οριστική επίλυση όσων προβλημάτων δημιούργησε το μετεμφυλιακό κράτος. Το  αίτημα, άλλωστε, είχε τεθεί ήδη από την αντίθεση του λαού στη δικτατορία και την όλη εξέλιξη του αντιδικτατορικού αγώνα. Ο Α. Παπανδρέου εμφανίστηκε (και δικαίως ως ένα βαθμό θεωρήθηκε) ο πολιτικός εγγυητής αυτού του παλλαϊκού αιτήματος. Όμως, μέσα από το  λαϊκιστικό παραλήρημα , την ιδεολογικοπολιτική σύγχυση και τον πολιτικό καιροσκοπισμό που επιστράτευσε ο Α. Παπανδρέου, το κίνημα των «μη προνομιούχων» γρήγορα μεταφράστηκε στο πολιτικά ανώδυνο κίνημα « ν’ αποκτήσουμε κι εμείς προνόμια»: εμείς οι ως σήμερα «ριγμένοι», «αδικημένοι», πολιτικά και ιδεολογικά περιθωριοποιημένοι. Το ασαφές «ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο» επέτρεψε, μάλιστα, να παρεισφρήσουν στο «κίνημα» αρκετοί τυχοδιώκτες, κυνηγοί της ευκαιρίας και της αρπαχτής: το σκοτάδι και η παντελής έλλειψη κοινωνικοπολιτικής ζωής κατά τη δικτατορία, επέτρεπε να χαθούν τα ίχνη, να μακιγιαριστούν τα πρόσωπα... Μ’ αυτούς τους όρους και συνθήκες, αυτό το κίνημα -ποτάμι και ταυτόχρονα κίνημα- συνονθύλευμα, κυριάρχησε. Αντί σκληρών και επώδυνων αλλαγών για την επιβολή της ισονομίας, την κατάργηση των εν γένει προνομίων, διεκδίκησε με τη σειρά του και το ίδιο «προνόμια» και αρκέστηκε στην απλή αντικατάσταση των διαχειριστών της εξουσίας: οι «πράσινοι» διαδέχθηκαν τους «γαλάζιους». Εξασφάλισε λοιπόν αυτό το κίνημα προνόμια για τον εαυτό του και διασφάλισε για το κόμμα του τον έλεγχο του κράτους, βασική προϋπόθεση για τη διευρυμένη αναπαραγωγή του. Έτσι φτιάχτηκε το περίφημο κίνημα των πρασινοφρουρών, έτσι οικοδομήθηκε το πασοκικό κράτος. Έτσι έγινε κανόνας όλης της κοινωνίας το «κολλητηλίκι», ο συντεχνιασμός, έτσι ανδρώθηκε το συντεχνιακό κράτος, έτσι οι διαμεσολαβητές- συνδικαλιστές απέκτησαν τεράστια εξουσία, έτσι συνεθλίβη, ή έμεινε ατροφική κάθε προσπάθεια ανάπτυξης, αυτοδύναμης και αυτόνομης ύπαρξης της κοινωνίας των πολιτών: ακόμη και οι ΜΚΟ έγιναν ένα ιδιότυπο θεσμοθετημένο παράρτημα του κράτους και πολύ λιγότερο αυτόνομες συλλογικές συσπειρώσεις, όπως λέει η ονομασία τους.

Ο «πακτωλός» χρημάτων που εισέρρευσε τα πρώτα χρόνια από την ΕΟΚ, συνέτεινε στην προσχώρηση κράτους και κοινωνίας σ’ αυτήν την προοπτική και επέτρεψε ανεμπόδιστα τον κάθε είδους γιγαντισμό: του κράτους της κατανάλωσης, της συλλογικής φαντασίωσης, πως εφηύραμε ένα παγκοσμίως πρωτότυπο και βιώσιμο σύστημα, που συνδυάζει την ευκολία της εργασίας και το άκοπο της ανάπτυξης. Όλα τούτα, όσο το δημόσιο δανειζόταν, όσο οι πολιτικοί αποφάσιζαν και οι πολίτες ανέχονταν να υποθηκεύεται το μέλλον των επομένων γενεών επ’ ωφελεία των σημερινών. Η κρίση ήρθε ως νομοτελειακή συνέπεια αυτής της διογκούμενης και μη αναστρέψιμης κατάστασης, όταν τα χρέη μεγάλωσαν και ζητήθηκε να πληρωθεί ο λογαριασμός...

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις

Όποια κι αν είναι η κατάληξη της σημερινής κρίσης, η χώρα θα υποχρεωθεί, κάποια στιγμή, να βρεθεί με πλεόνασμα στον κρατικό προϋπολογισμό και με μειωμένο δημόσιο χρέος. Είναι αδύνατον να υπάρξει διεθνώς, μακροπρόθεσμα, υπό διαφορετικούς όρους. Το πραγματικό δίλημμα είναι εάν στην επόμενη μέρα θα οδηγηθούμε με τρόπο βίαιο και καταστροφικό, ή εάν θα προχωρήσουμε συντεταγμένα. Συντεταγμένα, δε, σημαίνει οπωσδήποτε λύση μέσα στο ευρώ και σε συμφωνία και συνεννόηση με τα λοιπά ευρωπαϊκά κράτη.

Για την έξοδο από την κρίση δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Φαίνεται πως είναι αναπόφευκτος κάποιου είδους διακανονισμός του δημόσιου χρέους, σε συνεννόηση με τους πιστωτές μας, ιδιώτες και μηχανισμούς στήριξης.Πολιτικά κρίνοντας όμως τα πράγματα, νομίζω πως θετική προοπτική για την Ελλάδα μπορεί να υπάρξει μόνον εάν προχωρήσουμε στον όποιο διακανονισμό (κούρεμα, επιμήκυνση, ευρωομόλογα κλπ), με τα ελλείμματα υπό έλεγχο. Το ν’ αποκτήσουμε τη δυνατότητα να βγούμε  στις αγορές, είναι η μόνη κίνηση που επιτρέπει να έχουμε εμείς την πρωτοβουλία των κινήσεων, η μόνη λύση που δεν θα υποχρεώσει  τη χώρα σε εκχώρηση κυριαρχικών της δικαιωμάτων.

Μεταρρύθμιση τώρα

Υποχρεωτικά, η έξοδος από την κρίση περνάει μέσα από τη δημοσιονομική εξυγίανση και την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας με κάθε πρόσφορο τρόπο. Προϋποθέτει τη δίκαιη κατανομή των βαρών και γενναίους αναπροσανατολισμούς στο μοντέλο και στις προτεραιότητες της ανάπτυξης

Εμείς μπορούμε να πούμε άφοβα πως τρείς είναι οι βασικές προϋποθέσεις για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση: μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις, μεταρρυθμίσεις.

Οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να είναι προσανατολισμένες προς:

*Την πλήρη εξυγίανση του πολιτικού συστήματος και της πολιτικής ζωής του τόπου, τη δραστική μείωση του πολιτικού προσωπικού και των αντίστοιχων θεσμών, καθώς και των λειτουργικών τους εξόδων, την ψήφιση ενός δικαιότερου εκλογικού συστήματος, με πολλές μικρές περιφέρειες, για να εξαληφθεί το «μαύρο πολιτικό χρήμα».

*Την αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου, ώστε το κράτος να είναι λιγότερο εργοδότης και διαχειριστής του πλούτου και περισσότερο εγγυητής της νομιμότητας και της ισονομίας, καταλύτης της ανάπτυξης, ρυθμιστής της επιχειρηματικής δραστηριοποίησης.

*Τη διάλυση όλων των ειδών πελατειακών σχέσεων, την πάταξη της διαπλοκής και της διαφθοράς.

*Οι μεταρρυθμίσεις δεν μπορεί να αφορούν μόνον την οικονομία: πρέπει να καλύπτουν τη δημόσια διοίκηση, την παιδεία, την υγεία, την κοινωνική προστασία, τη δικαιοσύνη. Με κύριους στόχους ένα υγιέστερο πλαίσιο οικονομικής πολιτικής, ένα μικρότερο αλλά αποδοτικότερο και πολιτικά κράτος, την αποκατάσταση του κράτους δικαίου, καθώς και ένα δικαιότερο και αποτελεσματικότερο σύστημα φορολογίας και κοινωνικής προστασίας.

Είναι ο μόνος δρόμος για την επαναπροσέγγιση και σύμπλευση με τα κράτη και τους λαούς της Ευρώπης, έξω από το πλαίσιο της οποίας δεν υπάρχει καμιά προοπτική για τη χώρα

Σήμερα τι κάνουμε;

Είναι βέβαιο ότι όσοι κέρδισαν, όσοι βολεύτηκαν και όσοι απλώς συμβιβάστηκαν με όσα μας έφεραν στη σημερινή κρίση, θα αντισταθούν στις μεταρρυθμίσεις μέχρι τέλους.Το κάνουν ήδη με κάθε μέσο και τρόπο, καθώς η χώρα βρίσκεται σε μια παρατεταμένη κατάσταση ακυβερνησίας.

(Ακόμη και στον προθάλαμο του χθεσινού υπουργικού συμβουλίου, έδρασαν και επέβαλαν του όρους τους οι δυνάμεις της χρεωκοπίας.Τροποποιήθηκε, την τελεταία στιγμή, η διάταξη για εξίσωση των δασμών σε πετρέλαιο θέρμανσης και κίνησης. Εγκαταλείφθηκε το  μόνο αποτελεσματικό μέσο για τη δραστική μείωση του λαθρεμπορίου καυσίμων- που κάθε χρόνο «κλέβει» δύο και πλέον δις ευρώ δασμούς από το ελληνικό κράτος -κατά άλλους τα διπλά- και τα μεταφέρει στις τσέπες των λαθρεμπόρων και των συνεργατών τους. Με το πρόσχημα να προστατευθεί δήθεν το εισόδημα όσων χρησιμοποιούν πετρέλαιο για θέρμανση, κατά τεκμήριο άνθρωποι με χαμηλά εισοδήματα. Όμως υπάρχει δίκαιος και αποτελεσματικός τρόπος να εκτιμάται η κατανάλωση πετρελαίου κάθε νοικοκυριού-ως συνάρτηση  της επιφάνειας του σπιτιού και της περιοχής που βρίσκεται- και να επανεπιστρέφεται (ή να προκαταβάλεται) στους καταναλωτές πετρελαίου θέρμανσης, ο πρόσθετος  δασμός που κατέβαλαν. Ο μηχανισμός είναι εύκολος, μέσω των λογαριασμών της ΔΕΗ- όπου αναγράφονται τα τετραγωνικά κάθε σπιτιού. Η εφαρμογή του μέτρου χρόνια τώρα αναβάλλεται, με το πρόσχημα «δεν είναι έτοιμος ο κρατικός μηχανισμός»: ο οποίος παραμένει οιονεί ανέτοιμος, προς αιωνία δόξα των λαθρεμπόρων. Έτσι, μονά -ζυγά αυτοί κερδίζουν: στην Ελλάδα της χρεωκοπίας, αλλά και στη νέα «εθνική» προσπάθεια ανασυγκρότησης της χώρας! )

Ο ομφάλιος λώρος που συνδέει την κυβέρνηση με την παλαιοπασοκική μήτρα, ποτέ δεν αποκόπηκε. Ήδη μετατρέπεται σε βρόχο, που κινδυνεύει να την πνίξει - μαζί και την κοινωνία.

Σε παρόμοια θηλειά έχει εμπλακεί και όλο το πολιτικό σύστημα της χώρας, παιδί του ίδιου πελατειακού κράτους, από το οποίο έχει μάθει να ζεί και δεν επιθυμεί να αποκοπεί. Ακόμη και τούτη την ύστατη ώρα, δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, να κάνει την υπέρβαση. Ενδιαφέρεται μόνο για τη σωτηρία του. Κινείται, όμως, αυτοκτονικά για το ίδιο και καταστροφικά για τη χώρα.

Η κοινωνία, κατακερματισμένη και αυτονομημένη, βρίσκεται μεταξύ αμηχανίας και απόγνωσης. Το πελατειακό σύστημα που μέχρι χθες παρήγαγε κοινωνική συναίνεση, αδυνατεί πλέον να εγγυηθεί την κοινωνική συνοχή. Αφού η κοινωνία συγκροτούνταν «εκ των άνω», δια των προνομίων, των παροχών και των «υποσχέσεων» του πελατειακού-συντεχνιακού κράτους, μόλις εξέλειπε το χρήμα, αποσυντίθενται και οι δεσμοί τους. Η κοινωνία αυτονομείται . Το σκοτεινό και αβέβαιο μέλλον, η μαζική διάψευση των ελπίδων, όσων πίστεψαν αλλά δεν έφταιγαν, παράγει αποστροφή, οργή, αγανάκτηση. Ο λαϊκισμός ανεβαίνει στα ύψη,  δημιουργούνται φυγόκεντρες τάσεις προς πάσα κατεύθυνση. Όλα τα ενδεχόμενα εξελίξεων, ακόμη και τα πλέον δυσοίωνα, είναι ανοικτά.

Όμως οι «αγανακτισμένοι» αντέχουν γιατί επιβεβαιώνουν και ταυτόχρονα αναπαράγονται από μια μεγάλη αλήθεια. Η κυβερνητική πολιτική δεν αποδίδει, απέτυχε, οι θυσίες ενός χρόνου πήγαν χαμένες, παρά τα επικοινωνιακά «κόλπα» και τις κυβερνητικές αλχημείες περί θετικών βημάτων στο σταθεροποιητικό πρόγραμμα. Ουδείς τούς πιστεύει πλέον. Η πολιτική «νομιμοποίηση» της κυβέρνησης, δικαιολογημένα, εξέλειπε.

Ποια μπορεί να είναι η διέξοδος; Η λύση, όποια και να ’ναι, είναι πολύ δύσκολη, μιας και πρέπει να προέλθει μέσα από αυτό το βρισκόμενο σε μείζονα κρίση πολιτικό σύστημα. Κάθε άλλη εκδοχή είναι εφιάλτης.

Δημοψήφισμα λοιπόν; Με ποιο ερώτημα; Πρόωρες εκλογές;

Προσωπικά πιστεύω πως και οι δυό εκδοχές, συνιστούν αβέβαιες πολιτικές απαντήσεις, με ακόμη πιο αβέβαιη εξέλιξη για το μέλλον της χώρας, στις συνθήκες της πλημμυρίδας λαϊκισμού που κυριαρχούν. Βέβαια οι εκλογές δεν αποκλείεται να έρθουν αναπόφευκτα, ως συνέπεια της κυβερνητικής παραλυσίας.

Τι μένει λοιπόν ως λύση; Μια γεναία πολιτική κίνηση. Μια συνισταμένη διαφορετικής μεταρρυθμιστικής πολιτικής από αυτή που φαίνεται να έχει εγκλωβιστεί η κυβέρνηση και με «καθαρό μεταρρυθμιστικό πρόσωπο», που κυρίως, να πείθει πως έχει τις προϋποθέσεις να το εφαρμόσει. Ένα συγκεκριμένο, δεσμευτικό και με χρονοδιάγραμμα εφαρμογής πρόγραμμα γενναίων θεσμικών μεταρρυθμίσεων, στην κατεύθυνση που περιγράψαμε. Ταυτόχρονα, με ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, με δίκαιη κατανομή των βαρών. Και κυρίως μια ολιγομελής κυβέρνηση, όχι κατ’ ανάγκην μονοκομματική, με πολιτικά πρόσωπα ευρείας αποδοχής, «ταλιμπάν» των μεταρρυθμίσεων και ορκισμένους πολέμιους του χρεωκοπημένου πελατειακού συστήματος. Υπάρχουν πρόσωπα και πολιτικές δυνάμεις να στέρξουν σε μια τέτοια κατεύθυνση; Πολύ δύσκολο, εκτός αν αλλάξει η ως σήμερα πρωθυπουργική διάθεση και στάση. Θα  βρεθούν; Θα το κάνει ο ΓΑΠ; Δεν φαίνεται , δεν γνωρίζω, ίσως μας το πεί ο πλέον αρμόδιος από μένα, επόμενος ομιλητής. (σ.σ: ο βουλευτής επικρατείας και πρόεδρος του ΙΣΤΑΜΕ, Ηλίας Μόσιαλος.)

Το μόνο που γνωρίζω καλά, διατυπώνοντας αυτήν την πρόταση που αποτυπώνει περισσότερο το πολιτικά ευκταίο και πολύ λιγότερο το πολιτικά εφικτό, μπροστά μας δεν υπάρχει άλλη οδός, παρά αυτή των μεταρρυθμίσεων.

Είναι καιρός να ενεργοποιηθούν προς αυτήν την κατεύθυνση όλες οι ζωντανές δυνάμεις της χώρας, όσοι αντιλάμβάνονται πως η ατομική πρόοδος ταυτίζεται με το συλλογικό αγώνα για το δημόσιο συμφέρον και την κοινωνική αλληλεγγύη.