Η άνοδος και η πτώση του φαινομένου «Αλέκος Αλαβάνος»

Του Αριστείδη ΜΠΑΛΤΑ- Η Αυγή 3.10.2010

Η αριστερά έχει τιμήσει πολλαχώς το πρόσωπο του Αλέκου Αλαβάνου. Ευρωβουλευτής του ΚΚΕ, του ενιαίου Συνασπισμού και του ΣΥΝ επί πολλές θητείες, βουλευτής της Β’ Αθηνών, πρόεδρος του ΣΥΝ, βουλευτής Ηρακλείου, πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ. Επιλογή του σε περίοπτες εκλόγιμες θέσεις από τους λίγους που είναι καταστατικά επιφορτισμένοι να επιλέγουν, εμπιστοσύνη στο πρόσωπό του από την ψήφο των πολλών.

Αλλά κάποτε η μεγάλη και διαρκής τιμή άρχισε να συνοδεύεται από μια σκιά, από κάτι σαν απαρχή μομφής, που ποτέ, ωστόσο, δεν διατυπώθηκε δημόσια: πρώτον, η ταχύτητα της μεταπήδησης από την Ευρωβουλή στη «σίγουρη» έδρα της Β' Αθηνών επεδείκνυε μάλλον ασύγγνωστη βιασύνη, κάτι σαν τάση εκμετάλλευσης του δικού του ονόματος, κάτι σαν έλλειμμα σεβασμού απέναντι σε όλους όσοι κρατούν ζωντανή την αριστερά μέσα από τον μόχθο της συλλογικότητας. Η εικόνα, δηλαδή, ενός ακόμη αριστερού της αυτοεξυπηρέτησης. Δεύτερον, η έκθεση του ίδιου στην πολιτική πυκνότητα της Αθήνας καθιστούσε περισσότερο ορατή, δημιουργώντας τις αντίστοιχες απορίες, την ήδη παρατηρημένη ταλάντευση κάποιων θέσεών του: προς το ΚΚΕ ή εναντίον του, υπέρ μιας «εθνικά υπερήφανης» εξωτερικής πολιτικής ή υπέρ του αριστερού διεθνισμού στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Στην προεδρεία

Με αυτά δεδομένα, η πρόταση της υποψηφιότητας Αλαβάνου για την προεδρία του ΣΥΝ συγκίνησε στην αρχή μόνο λίγους, μόνον εκείνους που τείνουν να παραβλέπουν ζητήματα σαν τα παραπάνω προς χάριν της γυμνής εκλογιμότητας του φαίνεσθαι και της εικόνας. Μολαταύτα, μέσα από μια μεθοδική επέκταση κατά ομόκεντρους κύκλους της οποίας η τεχνική αξίζει να μελετηθεί κάποτε διεξοδικά, οι λίγοι που εισηγήθηκαν την πρόταση κατόρθωσαν να «πείσουν» τους πολλούς, κυριολεκτικά έναν προς έναν, και ο Αλέκος Αλαβάνος εκλέχτηκε πρόεδρος του ΣΥΝ με σχετικά μεγάλη πλειοψηφία. (Τα εισαγωγικά είναι απαραίτητα, γιατί το «πείθω» είναι εδώ ρήμα εξαιρετικά ευαίσθητο: ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του παραλήπτη της πρότασης, αυτό μπορούσε να παραπέμπει οπουδήποτε μεταξύ γνήσιας πειθούς και οιονεί εκβιασμού του ενός ή του άλλου είδους).

Η πρώτη περίοδος

Η πρώτη περίοδος της προεδρίας Αλαβάνου ήταν λίγο - πολύ η αναμενόμενη. Κάποιες προσπάθειες γνωριμίας του ΣΥΝ και της νεολαίας του, κάποιες διατυπώσεις που ήθελαν να ταράξουν τα καθιερωμένα, κάποιες βιαστικές και άρα ατελέσφορες πρωτοβουλίες, οι συνακόλουθες μικρές εσωκομματικές ήττες. Αλλά κάπου εκεί άρχισε να αναδύεται κάτι καινούργιο. Ο Αλέκος Αλαβάνος φάνηκε ξαφνικά να «απελευθερώνεται» πλήρως από τις συλλογικότητες των οποίων ωστόσο παρέμενε επικεφαλής και ξεκίνησε κάτι σαν προσωπική πολιτική πορεία. Μετά από κάποιες οξείες τοποθετήσεις στη Βουλή που του πρόσφεραν ευρύτερη δημοσιότητα, ο ίδιος στήριξε τον αγώνα ενάντια στην αναθεώρηση του άρθρου 16 με πρωτοφανές πείσμα για ηγέτη ακόμη και της αριστεράς (και πολιτικά δικαιώθηκε), επέλεξε να διεκδικήσει την καθόλου σίγουρη έδρα του Ηρακλείου (και πολιτικά δικαιώθηκε), επέβαλε την υποψηφιότητα Τσίπρα για τη δημαρχία της Αθήνας (και πολιτικά δικαιώθηκε) και, τέλος, επέβαλε ξανά την υποψηφιότητα Τσίπρα για την προεδρία του ΣΥΝ. Η δημοσκοπική έκρηξη που ακολούθησε φάνηκε για ένα διάστημα να δικαιώνει πολιτικά και αυτήν την κορύφωση.

Γιατί φαινόμενο

Το γεγονός ότι αυτοί οι σταθμοί πολιτικής δικαίωσης φέρουν κατ’ αποκλειστικότητα το όνομα «Αλέκος Αλαβάνος» μας επιτρέπει να μιλάμε για φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος». Και η επιλογή του ίδιου να διεκδικήσει την περιφέρεια Αττικής ενάντια στον ΣΥΝ και παρά τον ΣΥΡΙΖΑ μας υποχρεώνει σήμερα να προσπαθήσουμε να κατανοήσουμε το φαινόμενο.

1. Οι περίοπτες δημόσιες θέσεις δημιουργούν κάτι σαν προσωπικό πολιτικό κεφάλαιο εν δυνάμει. Αθλητές, καλλιτέχνες και δημοσιογράφοι της πλατιάς κατανάλωσης, ευειδείς ή λιγότερο ευειδείς τηλεπερσόνες, αλλά και οι σύζυγοι και τα τέκνα αυτών μεταγράφονται στην πολιτική σκηνή και συχνά επιτυγχάνουν να εκλεγούν με μόνο εφόδιο την κενή δημοσιότητα. Πρόκειται για ένα από τα εξέχοντα χαρακτηριστικά της δημοκρατίας της εποχής, χαρακτηριστικό που οδηγεί στο όριό του τον βαθύτερο νόμο σύμφωνα με τον οποίο στην πολιτική το φαίνεσθαι κυριαρχεί επί του είναι. Δυστυχώς ακόμη και η αριστερά δεν είναι εν προκειμένω αθώα. Πολύ συχνότερα απ’ όσο οφείλουν, οι εκάστοτε ηγεσίες της τείνουν να υποτάσσονται, και μάλιστα κάποιες φορές αμαχητί, στο κεφάλαιο αυτού του είδους.

2. Η θέση του προέδρου ενός πολιτικού υποκειμένου συνιστά προσωπικό πολιτικό κεφάλαιο εν ενεργεία. Εκτός των άλλων, αυτό πιστοποιείται από το ότι ο λόγος που εκφέρεται από τη θέση του προέδρου αποκτά υπεραξία, δηλαδή επιβάλλει κατά κανόνα τις επιταγές του στο προεδρευόμενο πολιτικό υποκείμενο εν πολλοίς ανεξάρτητα από περιεχόμενο και καταστατικές ή άλλες δεσμεύσεις. Κι αυτό γιατί, όσο δεν τίθεται ρητά θέμα ηγεσίας, η οσοδήποτε καλά επεξεργασμένη αντιπαράθεση με τον κεφαλαιούχο ενέχει το υψηλό κόστος της πολιτικής απομόνωσης. Συνάγεται ότι το εν λόγω κεφαλαίο προικίζει τον πρόεδρο με πολλούς βαθμούς πολιτικής ελευθερίας. Από την άλλη μεριά, βέβαια, η προστασία του κεφαλαίου του απαιτεί από τον ίδιο να καλλιεργεί τουλάχιστον τη συναίνεση εκείνων επί των οποίων προεδρεύει. Αλλιώς κινδυνεύει να χάσει τα πάντα.

3. Το πολιτικό κεφάλαιο ενισχύεται ή αποδυναμώνεται με αποκλειστικό κριτήριο την αποτελεσματικότητα και άρα πάντοτε μόνον εκ των υστέρων. Γι' αυτόν τον λόγο, η πολιτική πρακτική στα ηγετικά κλιμάκια είναι πάντοτε της τάξης του στοιχήματος και του ρίσκου. Επιπλέον, καθώς η πολιτική αποτελεσματικότητα ταυτίζεται με την κατίσχυση επί του αντιπάλου, η πολιτική πρακτική στα κλιμάκια αυτά είναι σύμφυτη με τον πολιτικό εκβιασμό.

4. Ο Αλέκος Αλαβάνος εκμεταλλεύθηκε στο έπακρο τους βαθμούς ελευθερίας που του παρείχε η θέση του προέδρου, ενώ η πολιτική δικαίωση των πρωτοβουλιών -δηλαδή των στοιχημάτων ή, αν θέλετε, των εύλογων πολιτικών εκβιασμών- που αναφέραμε ενίσχυσε εξαιρετικά το προσωπικό του πολιτικό κεφάλαιο. Καθοριστικό στοιχείο υπήρξε εδώ η φαινόμενη δομή αυτών των στοιχημάτων: «αν κερδίσω, κερδίζει η αριστερά συνολικά, αν χάσω, χάνω πρώτος απ’ όλους ο ίδιος». Αλλά αυτή είναι ακριβώς η δομή που εμφανίζει η πολιτική ανιδιοτέλεια. Έτσι, καθώς τα εν λόγω στοιχήματα κατόρθωσαν να συνδυάσουν την πολιτική αποτελεσματικότητα με την εικόνα της πολιτικής ανιδιοτέλειας, οικοδομώντας παράλληλα όρους πολιτικής υπερηφάνειας που είχε να αισθανθεί η αριστερά σχεδόν από την εποχή του ΕΑΜ, οι αριστεροί κάθε απόχρωσης, και όχι μόνο, στράφηκαν μαζικά προς το πρόσωπο του Αλέκου Αλαβάνου, διέγραψαν από τη μνήμη τις σκιές που το συνόδευαν, αγνόησαν την πολιτική μοναχικότητα και κάποιες αμφιλεγόμενες κινήσεις του και ανήγαγαν τον ίδιο στην αυστηρά μονοπρόσωπη πολιτική δύναμη που συγκροτεί το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος».

5. Το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος» συνάντησε τα αντικειμενικά όριά του με την έκρηξη του Δεκέμβρη. Παρά τις προσπάθειές του, ο ίδιος δεν κατόρθωσε -για λόγους που δεν αφορούν μόνον εκείνον αλλά ευθέως όλους μας ανεξαιρέτως- ούτε να συναντηθεί πολιτικά με τους εξεγερμένους νέους αλλά ούτε να αποκρούσει αποτελεσματικά τις αδίστακτες ομοβροντίες που εξαπολύθηκαν ενάντια στα πολιτικά υποκείμενα όπου μετείχε.

6. Από τότε το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος» ακολουθεί την κατιούσα. Πρώτο και καθοριστικό βήμα υπήρξε η παραίτηση του ίδιου από την προεδρία της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ, παραίτηση απολύτως ακατανόητη πολιτικά για τρεις λόγους. Πρώτον, γιατί φάνηκε να απευθύνεται αποκλειστικά στον διάδοχο που ο ίδιος είχε επιβάλει??? δεύτερον γιατί είχε την εξωφρενική δομή του «για όλα αυτά φταις εσύ, άρα παραιτούμαι εγώ»??? και τρίτον γιατί «όλα αυτά» παρέμειναν και παραμένουν πλήρως στο σκοτάδι. Δεύτερο βήμα, η απόσυρση της παραίτησης κατόπιν «λαϊκής κατακραυγής» οργανωμένης επί τούτον. (Πολλοί θα ήθελαν εδώ να ξεχάσουν ότι όλοι ανεξαιρέτως πιέσαμε τότε ώστε να αποσυρθεί, ακριβώς, η παραίτηση). Τρίτο βήμα, οι παλινωδίες ή η ουσιαστική αποχή από ευρωεκλογές και βουλευτικές εκλογές. Τέταρτο βήμα, η ανάδειξη της «κάρτας μέλους» του ΣΥΡΙΖΑ σε μείζον επίδικο των καιρών και η υιοθέτηση από τον ίδιο της ταπεινόφρονος προσωνυμίας «απλό μέλος του ΣΥΡΙΖΑ». Πέμπτο βήμα, η συγκρότηση του λεγόμενου «Μετώπου Αλληλεγγύης και Ανατροπής» σε κάτι σαν πολιτικό υποκείμενο που κείται κάπου μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ, λοιπών αριστερών δυνάμεων και εν γένει λαού. Και τελευταίο βήμα, βέβαια, η υποψηφιότητα που θα «απελευθερώσει» την Αττική από τον ξένο ζυγό.

7. Τολμώ να ισχυριστώ ότι το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος» βρίσκεται πλέον στη δύση του. Όλο τον τελευταίο καιρό είναι εμφανής η αγωνιώδης προσπάθεια του ίδιου να βρει την ατάκα που θα αδράξει το συλλογικό ασυνείδητο ενόσω το αντίστοιχο σύνθημα αλλάζει καθημερινά, κρατώντας σταθερή μόνο την επιτηδευμένη ασάφεια. Είναι εμφανής, ακόμη, η αδυναμία -ή η σκοπιμότητα- του να παρουσιάσει ο ίδιος (ή το «Μέτωπο») ένα συνεκτικό πολιτικό σχέδιο που θα καθιστούσε σαφή τη δική του πολιτική διαφοροποίηση (και του «Μετώπου») και θα δικαιολογούσε άρα την ξεχωριστή κάθοδο. Αυτή η απουσία μετατρέπει μάλιστα τη δομή της πολιτικής ανιδιοτέλειας που αναφέραμε («αν κερδίσω, κερδίζει η αριστερά συνολικά, αν χάσω, χάνω πρώτος απ’ όλους ο ίδιος») στο σχεδόν αυτιστικό: «αν κερδίσω, κερδίζω μόνον εγώ (ίσως και το 'Μέτωπο'), αν χάσω, χάνω μόνον εγώ (και σίγουρα το 'Μέτωπο')». Ταυτόχρονα, η ίδια απουσία συνεκτικού σχεδίου μεταμφιέζεται με μάσκες ονομάτων που παραπέμπουν πολύ πέραν της Αριστεράς και μας πηγαίνουν όλο και πιο πίσω στον χρόνο: από τον Ανδρέα Παπανδρέου στον Ελευθέριο Βενιζέλο και από εκεί στον Σόλωνα για να φτάσουμε ενδεχομένως στον Χαμουραμπί ή ίσως ακόμη και στα υψίπεδα του Ολύμπου ή του Θιβέτ. Με δυο λόγια, είναι πλέον εμφανές ότι το συσσωρευμένο πολιτικό κεφάλαιο του Αλέκου Αλαβάνου εξανεμίζεται όλο και πιο γρήγορα υπό την πίεση ενός ουσιώδους ελλείμματος πολιτικής σοβαρότητας. Θεωρώ εξαιρετικά αμφίβολο αν ακόμη και το άριστο για τον ίδιο εκλογικό αποτέλεσμα θα αποβεί ικανό να αντιστρέψει την τάση.

8. Γνώρισμα του φαινομένου που εξετάζουμε είναι το ότι η αυστηρά μονοπρόσωπη πολιτική δύναμη «Αλέκος Αλαβάνος» διατηρεί πολιτικά ερείσματα. Πρόκειται για γνώρισμα που αγγίζει το παράδοξο, γιατί τα εν λόγω ερείσματα αφ’ ενός έχουν θητεύσει επί μακρόν και χωρίς σκιές στην κουλτούρα της συλλογικότητας και αφ’ ετέρου διαθέτουν κατά τεκμήριο την πολιτική εμπειρία που τους επιτρέπει, αν δεν τους υποχρεώνει, να βλέπουν όλα τα παραπάνω. Μία είναι η εξήγηση που μπορώ να δώσω. Η ελπίδα που δημιούργησε ο συνδυασμός πολιτικής αποτελεσματικότητας με φαινόμενη πολιτική ανιδιοτέλεια - ο συνδυασμός που συγκρότησε κατά βάσιν το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος»- υπήρξε τόσο ισχυρή ώστε να έχει οδηγήσει κάποιους από εκείνους που την ασπάστηκαν στην εθελούσια τύφλωση. Από την άλλη μεριά και ταυτόχρονα, υπάρχουν, βέβαια, και οι πολιτικές σκοπιμότητες: η δημοσιότητα που εξακολουθεί να συνοδεύει το φαινόμενο «Αλέκος Αλαβάνος» πιστοποιεί ότι αυτό παραμένει υπολογίσιμη πολιτική δύναμη, έστω αυστηρά μονοπρόσωπη. Γιατί να μην εκμεταλλευθούμε, λοιπόν, αυτή τη δύναμη για τους δικούς μας, αυθεντικά επαναστατικούς (ή όποιου άλλου είδους), σκοπούς;

9. Υπάρχει άραγε κάποιο άρρητο πολιτικό σχέδιο, έστω με τη μορφή φαντασίωσης, που υπόκειται των κινήσεων του φαινομένου «Αλέκος Αλαβάνος»; Από τα συμφραζόμενα των λόγων του μπορούμε ίσως να εικάσουμε ότι η ομώνυμη αυστηρά μονοπρόσωπη πολιτική δύναμη έχει στοιχηματίσει τα ρέστα της στο ότι θα επέλθει σύντομα κάποιος «εργατικός Δεκέμβρης», δηλαδή μια καθολική εξέγερση που θα σαρώσει τα πάντα. Αν αυτό όντως συμβεί το επόμενο διάστημα, τότε η εν λόγω πολιτική δύναμη θα έχει δικαιωθεί, ακόμη αν δεν είναι ο ίδιος ο Αλέκος Αλαβάνος που θα πρωταγωνιστήσει συναφώς. (Δεν επιθυμώ ούτε χρειάζεται να αποδώσω στον Αλέκο Αλαβάνο στενές προσωπικές φιλοδοξίες). Αλλά, αν ισχύει η εικασία, και αν, επιπλέον, η καθολική εξέγερση όντως με το καλό συμβεί, τότε το δικό μου ερώτημα γίνεται αφελώς το εξής: είναι ποτέ δυνατόν μια τέτοια εξέγερση να νικήσει πραγματικά, δηλαδή να εγκαθιδρύσει την επαναστατική εξουσία της, αν προετοιμάζεται πολιτικά με τους τρόπους που προωθεί το τελευταίο διάστημα η αυστηρά μονοπρόσωπη πολιτική δύναμη «Αλέκος Αλαβάνος»;

10. Το πολιτικό κεφάλαιο που είχε συσσωρεύσει κάποτε ο Αλέκος Αλαβάνος υπήρξε εντελώς άλλης τάξης, εντελώς άλλης υφής και εντελώς άλλου έρματος από εκείνο που διανεμήθηκε πρόσφατα στους εκπρόσωπους του μπάσκετ, της άρσης βαρών και των δημοσιογράφων του ΠΑΣΟΚ προκειμένου να διεκδικήσουν την περιφέρεια Αττικής. Υπήρξε το πολιτικό κεφάλαιο ενός ηγέτη της αριστεράς με πανεθνική εμβέλεια. Μου προκαλεί λοιπόν θλίψη (όπως, είμαι βέβαιος, προκαλεί και στον ίδιο) να βλέπω τον Αλέκο Αλαβάνο να ανταγωνίζεται τους εν λόγω εκπροσώπους (και τον Άδωνη Γεωργιάδη) στα προεκλογικά τηλεοπτικά σόου. Για να μην πω τίποτε για τις μικρότητες που ο ίδιος εκστόμισε σχετικά με την υποψηφιότητα Μητρόπουλου. Ας τελειώνουμε καλύτερα εδώ.