Η διαρκής οπισθοδρόμηση

Της Μαρίας Κατσουνάκη, Καθημερινή

Τι σημαίνει ακριβώς οπισθοδρόμηση; Το ερώτημα απαντά καθημερινά, ίσως και πολλές φορές μέσα στη μέρα, με αφορμή άρθρα, συζητήσεις, κυβερνητικές αποφάσεις. «Η προσήλωση σε παλαιές και ξεπερασμένες αντιλήψεις και κοινωνικές πρακτικές» (σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη) εντάθηκε με την κρίση και εδραιώνεται με ορισμένες αποφάσεις που προτίθεται να πάρει η συγκυβέρνηση, σύμφωνα τουλάχιστον με τις πρώτες ανακοινώσεις και (προγραμματικές) δηλώσεις. Ομως η μεγάλη φθορά και υστέρηση προκύπτει με τον εγκλωβισμό και την ανακύκλωση. Εγκλωβισμό, στο σύμπαν της συντελεσμένης σε ένα βαθμό χρεοκοπίας και της επαπειλούμενης εξόδου από το ευρώ. Ανακύκλωση, σε θέματα που εμφανίζονται άλυτα είτε γιατί το πελατειακό κράτος παραμένει ακλόνητο είτε γιατί αποφάσεις που έχουν ληφθεί με κόπο αναιρούνται χωρίς κόπο. Εδώ και μία πενταετία η δημόσια σφαίρα κυριαρχείται από συζητήσεις για το «Grexit», το δημόσιο χρέος, τις περικοπές μισθών και συντάξεων, τη φτώχεια, την ανεργία. Το ίδιο διάστημα, άλλες χώρες ασχολούνται με τον εκσυγχρονισμό τους, πόλεις προσπαθούν να βρουν τρόπους να γίνουν όλο και πιο φιλικές στους κατοίκους τους, τα ποδήλατα εκτοπίζουν τα αυτοκίνητα, η πράσινη ενέργεια κερδίζει έδαφος, αναπτύσσονται νέα πολεοδομικά σχέδια και χώροι πρασίνου, η ψηφιακή τεχνολογία τίθεται όλο και περισσότερο στην υπηρεσία της καθημερινότητας του πολίτη, η έρευνα υποστηρίζεται από όλες τις προηγμένες κυβερνήσεις ως αντίδοτο στην παγκόσμια κρίση κ.ο.κ.

Η αναφορά είναι ενδεικτική και έχει μοναδικό σκοπό να στηρίξει τον συλλογισμό: άλλα θέματα απασχολούν τις κοινωνίες του –ας τον ονομάσουμε κωδικά– δυτικού κόσμου, ενώ εμείς παρακολουθούμε τον χρόνο να κυλάει ανάποδα· προς τα πίσω. Υπάρχει μία λέξη που κάποτε ήταν πολύ της μόδας αλλά τώρα ηχεί ντεμοντέ: ετερόχρονο. Ισχύει και πάλι. Ζούμε σε διαφορετικό χρόνο από τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο. Η πλαστή ευμάρεια που έφερε και την καταστροφή δημιουργούσε την επίφαση ή την πραγματική εντύπωση (δεν είναι της ώρας να το διευκρινίσουμε) ότι παρακολουθούμε, έστω κουτσά, έστω στρεβλά, τον βηματισμό των ανεπτυγμένων κρατών.

Η κρίση γύρισε πίσω με ταχύτητα το ρολόι του χρόνου. Με ευκολία, χωρίς μεγάλες αντιστάσεις, γεγονός που ενδεχομένως να είναι και ένα καλό επιχείρημα υπέρ της άποψης ότι πραγματική ανάπτυξη στην Ελλάδα δεν συντελέστηκε επί της ουσίας. Οι δομές του κράτους, των υπηρεσιών του, η παιδεία, η υγεία, πάντα υστερούσαν στη σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είχαν γίνει βήματα, μεγαλύτερα ή μικρότερα.

Η υστέρηση της κρίσης όμως έχει (ήδη) βαρύ τίμημα. Με κίνδυνο υπαρκτό και τα ελάχιστα που κατακτήθηκαν να επιστρέψουν σε δίσεκτους χρόνους (όπως ο νόμος για τη λειτουργία των πανεπιστημίων που ακυρώνεται από τη νέα ηγεσία). Για να μην αναφερθούμε –και πάλι– στην κατάργηση της αξιολόγησης, τη σταδιακή επαναφορά των συντεχνιών σε ρόλο ρυθμιστικό, την επανεμφάνιση της αντίληψης του κράτους - παραγωγού κ.ο.κ.

Οπισθοδρόμηση δεν είναι μόνο η οικονομική κατάρρευση. Είναι και η διαρκής επανάληψη των ίδιων θεμάτων στον δημόσιο διάλογο, η αγωνία του κενού, ο φόβος για τα χειρότερα. Η απόσταση που μεγαλώνει από τον «πολιτισμένο κόσμο» (έκφραση του παρελθόντος που, ανεπαισθήτως, επιστρέφει κι αυτή).

Μπορεί να παραμείνουμε μέλος της Ευρωζώνης, η θέση μας να σταθεροποιηθεί, έστω κι αν για μία ακόμη φορά μέσα στην τελευταία πενταετία όλα είναι ανοιχτά και επικίνδυνα. Μέλος θα είμαστε. «Ισότιμο» όμως, έστω και με ιδιοτυπίες, θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να (ξανα)γίνουμε ή να (ξανα)αισθανθούμε.