Τζόζεφ Στίγκλιτζ: Θα πρέπει να υπάρξει και ένα νέο «κούρεμα»

                                                       

Συνέντευξη στον Αθανάσιο Έλλις, Καθημερινή, 30.12.12

Ο οικονομολόγος, Τζόζεφ Στίγκλιτζ, προειδοποιεί την Ε.Ε. να αλλάξει πορεία.

Αυστηρή κριτική στην πολιτική λιτότητας που εφαρμόζεται στην Ευρώπη και βυθίζει τη Γηραιά ήπειρο στην ύφεση, ασκεί σε συνέντευξή του στην «Κ», ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος, Τζόζεφ Στίγκλιτζ, ο οποίος κρούει τον κώδωνα του κινδύνου, προειδοποιώντας ότι «εάν η Ευρώπη δεν αλλάξει πορεία, ακόμη και η παραμονή στο ευρώ θα έχει μεγάλο κόστος». Ο βραβευμένος με το Νομπέλ Οικονομίας καθηγητής του πανεπιστημίου Κολούμπια περιγράφει ως αναγκαίο το «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, σημειώνοντας ότι αυτό θα πρέπει να καλύπτει όχι μόνο τον επίσημο τομέα, αλλά και τους ιδιώτες πιστωτές, ενώ υπογραμμίζει ότι η αναδιάρθρωση πρέπει να είναι μεγάλη, γιατί αλλιώς δεν θα είναι αποτελεσματική. Χαρακτηρίζει ως «ευπρόσδεκτη» την αλλαγή στάσης της Αγκελα Μέρκελ έναντι της Ελλάδας, αλλά σπεύδει να επισημάνει ότι θα πρέπει «να υπάρξει και αλλαγή πολιτικής» προς αναπτυξιακά μέτρα που θα επιτρέψουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε ολόκληρη την Ευρώπη να εξέλθει από την κρίση που βιώνει. Εκτιμά, δε, ότι οι σημερινοί μηχανισμοί της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν είναι βιώσιμοι, και δηλώνει ότι «θα πρέπει να υπάρξει είτε περισσότερη είτε λιγότερη Ευρώπη».

Παγκοσμιοποίηση

Ο κ. Στίγκλιτζ, που διετέλεσε αντιπρόεδρος και επικεφαλής οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας (1997-2000) και Πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Συμβούλων του Λευκού Οίκου στην κυβέρνηση Κλίντον (1995-1997), έχει γίνει παγκόσμια γνωστός για τις ενστάσεις του στον τρόπο με τον οποίο η διεθνής κοινότητα διαχειρίζεται την παγκοσμιοποίηση, και την κριτική που ασκεί στους «φονταμενταλιστές της ελεύθερης αγοράς» και σε διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Για το τελευταίο, μάλιστα, τονίζει στην «Κ» ότι στο παρελθόν οι προβλέψεις του για την ανάπτυξη υπήρξαν υπερβολικά αισιόδοξες, με αποτέλεσμα να προκρίνονται περιορισμένες αναδιαρθρώσεις που αποδεικνύονταν αναποτελεσματικές.

Από τους πιο γνωστούς φιλελεύθερους οικονομολόγους και πολέμιος των συντηρητικών πολιτικών, ο Στίγκλιτζ επισημαίνει στο τελευταίο του βιβλίο, «Το Τίμημα της Ανισότητας», ότι «υπάρχουν κάποιες στιγμές στην ιστορία όπου οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ξεσηκώνονται, για να πουν ότι κάτι δεν πάει καλά, για να ζητήσουν αλλαγές».

Σημειώνει, δε, ότι η ανισότητα θέτει «σε κίνδυνο τη δημοκρατία», γι' αυτό «πρέπει να τη μετριάσουμε», και επικρίνει την αντίδραση της Ευρώπης στην κρίση χρέους λέγοντας ότι έφερε πρώτα την Ελλάδα, έπειτα την Ιρλανδία και την Πορτογαλία, και αργότερα την Ισπανία και την Ιταλία, αντιμέτωπες με μη βιώσιμα επιτόκια.

Ειδικότερα για την Ελλάδα αναφέρει ότι τη στιγμή που χρειαζόταν μια βαθιά αναδιάρθρωση του χρέους της, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επέμενε να γίνει αυτή σε εθελοντική βάση «και φάνηκε να θέτει τα συμφέροντα των τραπεζών πάνω από τα συμφέροντα του ελληνικού λαού».

- Πώς θα περιγράφατε τα δυόμισι χρόνια κρίσης που βιώνουν η Ελλάδα και η Ευρωζώνη;

- Η κρίση της Ευρωζώνης αντικατοπτρίζει βασικές αδυναμίες στους θεσμικούς μηχανισμούς της και μια εσφαλμένη διάγνωση για τις αιτίες της κρίσης. Με αυτά τα δεδομένα δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι απαντήσεις που δόθηκαν ήταν εσφαλμένες και σε μερικές περιπτώσεις επέτειναν τα προβλήματα.

- Επικρίνετε με σφοδρότητα την πολιτική της λιτότητας που επιβλήθηκε ως λύση.

- Η υπερβολική λιτότητα είχε την προβλέψιμη, και προβλεφθείσα, συνέπεια της πρόκλησης ύφεσης σε τέτοιο σημείο που ολόκληρη η Ευρώπη αναμένεται να έχει το 2013 αρνητικούς ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης. Καθώς μειώνεται το ΑΕΠ, περιορίζονται και τα φορολογικά έσοδα, ενώ η βελτίωση στη δημοσιονομική απόδοση που ανέμεναν κάποιοι, δεν υλοποιήθηκε. Η σχέση χρέους προς το ΑΕΠ αυξήθηκε.

Το ότι η λιτότητα θα είχε αυτές τις συνέπειες θα έπρεπε να ήταν αναμενόμενο, καθώς είναι μακρά η εμπειρία αποτυχιών από την εφαρμογή τέτοιου είδους μέτρων.

Τα προβλήματα που προκαλεί η λιτότητα επιδεινώθηκαν από τη μειωμένη παροχή πιστώσεων που είναι, φυσικά, το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της αποτυχίας των Ευρωπαίων ηγετών να δημιουργήσουν ένα βιώσιμο τραπεζικό σύστημα εντός της Ευρωζώνης.

«Λιγότερη λιτότητα, περισσότερη ανάπτυξη»

- Πώς βλέπετε την αλλαγή στάσης της Ευρώπης και κυρίως της Αγκελα Μέρκελ έναντι της Ελλάδας, καθώς τώρα δηλώνουν ότι η χώρα κάνει αυτά που πρέπει.

- Είναι, προφανώς, μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη. Αλλά χρειάζεται να ακολουθήσει και αλλαγή πολιτικής, με λιγότερη λιτότητα και περισσότερη ανάπτυξη. Να δώσουν έμφαση στην αναδιάρθρωση των συμφωνιών της Ευρωζώνης, να αναγνωρίσουν ότι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις εντός της χώρας απαιτούν χρόνο, πως κάποιες από αυτές επηρεάζουν αρνητικά τη ζήτηση και ότι καθώς η υποχώρηση της ζήτησης αποτελεί το κύριο πρόβλημα, επιδεινώνεται η οικονομική απόδοση.

Αλλη Ευρώπη

- Θεωρείτε τις ενέργειες της ευρωπαϊκής ηγεσίας ανεπαρκείς;

- Οι σημερινοί μηχανισμοί δεν είναι βιώσιμοι. Θα πρέπει να υπάρξει είτε περισσότερη, είτε λιγότερη Ευρώπη. Η περισσότερη Ευρώπη θα απαιτήσει κάποιου είδους κοινοποίηση του χρέους, ένα τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης με κοινούς μηχανισμούς εποπτείας και επίλυσης διαφορών, κοινή εγγύηση καταθέσεων, και μια αναπτυξιακή στρατηγική που θα αντικαταστήσει την αντιαναπτυξιακή λιτότητα που έχει επικρατήσει τα τελευταία δυόμισι χρόνια. Αν και κάποιοι Ευρωπαίοι ηγέτες αντιλαμβάνονται τι πρέπει να γίνει, ο ρυθμός των μεταρρυθμίσεων δεν ακολουθεί την πορεία των αγορών.

- Θα καταφέρει η Ελλάδα να επιστρέψει στην ανάπτυξη τους επόμενους μήνες;

- Αυτό είναι θέμα τόσο πολιτικής όσο και οικονομικών. Και όταν λέω πολιτικής, εννοώ τόσο ευρωπαϊκής όσο και ελληνικής. Θα μπορέσει η Ευρώπη να κάνει τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και να αλλάξει έγκαιρα την πορεία που ακολουθεί; Θα καταφέρει η Ευρώπη να επανέλθει η ίδια σε ανάπτυξη; Προτίθεται η Ευρώπη να προσφέρει τη βοήθεια που απαιτείται; Το κόστος της μέχρι τώρα αποτυχίας της Ευρώπης είναι τεράστιο.

Δεν είναι μόνον η Ελλάδα σε ύφεση, είναι και η Ισπανία και, πιθανώς, να ακολουθήσουν και άλλοι. Το κόστος είναι τεράστιο, τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα. Η ανεργία 50% στους νέους είναι ιδιαίτερα καταστροφική. Σε μια περίοδο κατά την οποία θα έπρεπε να αναπτύσσεται τεχνογνωσία, όλα ατροφούν και επικρατεί μια θολούρα.

Πολλοί από αυτούς που διαθέτουν τις αναγκαίες γνώσεις φεύγουν από αυτές τις χώρες, και πολλοί περισσότεροι θα είχαν φύγει εάν δεν επικρατούσε αδυναμία και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Ολα αυτά σηματοδοτούν ένα αρνητικό μέλλον. Δεν εκπλήσσει ότι υπάρχουν πολιτικές συνέπειες.

Αναδιάρθρωση

- Πρέπει να υπάρξει «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, και αν ναι, πότε και πόσο;

- Πρέπει να υπάρξει και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα χρειαστεί να υπάρξει «κούρεμα» με τη συμμετοχή τόσο του επίσημου τομέα όσο και των ιδιωτών πιστωτών. Το μέγεθος θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των ηγετών της Ευρώπης να αντιμετωπίσουν τα βασικά προβλήματα και να αποκαταστήσουν την ανάπτυξη.

Εχουμε διδαχθεί από προηγούμενες αναδιαρθρώσεις ότι αν δεν είναι εκτενείς, δεν θα αποκατασταθεί η ανάπτυξη και λίγα χρόνια αργότερα η χώρα ίσως βρεθεί μπροστά στην ανάγκη και νέας αναδιάρθρωσης με όλες τις αρνητικές συνέπειες που απορρέουν από μια τέτοια εξέλιξη. Σημαντική παράμετρος μιας αποτελεσματικής αναδιάρθρωσης ίσως είναι η έκδοση ομολόγων που να συνδέονται με την ανάπτυξη, όπως αυτά που χρησιμοποίησε η Αργεντινή.

- Η επαναγορά ομολόγων ήταν η σωστή προσέγγιση ή έπρεπε να έχουν επιλέγει άλλες κινήσεις;

- Μια επαναγορά ομολόγων μπορεί να είναι σημαντικό συστατικό μιας αποτελεσματικής αναδιάρθρωσης χρέους. Οι πιστωτές πωλούν εθελοντικά τα ομόλογά τους σε τιμές της αγοράς. Η τάση υπέρ αυτής της στρατηγικής έχει ενισχυθεί από τις εκτενείς νομικές μάχες γύρω από την αναδιάρθρωση που έγινε στην Αργεντινή, η οποία έχει ρίξει σκιά σε ολόκληρη την αγορά κρατικών ομολόγων.

Η μόνη ανησυχία είναι πως το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της αξίας του χρέους στην αγορά και έτσι η ουσιαστική απόδοση της αναδιάρθρωσης ίσως αποδειχθεί ανεπαρκής και, τελικά, μετά το πρόγραμμα επαναγοράς ομολόγων, ίσως χρειαστεί και περαιτέρω αναδιάρθρωση.

Εκτεταμένη αναδιάρθρωση

Τόσο η έξοδος όσο και η παραμονή της Ελλάδας στη Ζώνη του Ευρώ θα έχει πολύ μεγάλο κόστος, υποστηρίζει ο νομπελίστας οικονομολόγος στην «Κ». Ο οποίος επιμένει ότι βασικός στόχος θα πρέπει να παραμείνει η επιστροφή στην ανάπτυξη.

- Μπορεί να εξαναγκαστεί η Ελλάδα σε έξοδο από το ευρώ όπως προβλέπουν κάποιοι;

- Η έξοδος από το ευρώ θα είχε πολύ μεγάλο κόστος. Ομως, εάν η Ευρώπη δεν αλλάξει πορεία και η παραμονή στο ευρώ έχει μεγάλο κόστος. Εάν δεν γίνει κάτι, τα κόστη θα αυξάνουν και ο υπολογισμός για το εάν μια χώρα θα είναι καλύτερα εντός ή εκτός ευρώ ίσως αλλάξουν.

- Η διασφάλιση βιωσιμότητας του χρέους με βάση τις αναλύσεις του ΔΝΤ πρέπει να αποτελεί τον οδηγό για την πορεία της ελληνικής οικονομίας;

- Ο στόχος της οικονομικής πολιτικής θα πρέπει να είναι η ταχεία επιστροφή της οικονομίας σε πλήρη απασχόληση και βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτό θα απαιτήσει, φυσικά, να καταστεί το επίπεδο του χρέους βιώσιμο, και αυτό μπορεί να σημαίνει σημαντική αναδιάρθρωση χρέους. Στο παρελθόν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπήρξε συχνά υπερβολικά αισιόδοξο σχετικά με τους μελλοντικούς ρυθμούς ανάπτυξης και έτσι οι αναδιαρθρώσεις δεν ήταν αρκετά μεγάλες. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το συνεχιζόμενο βάρος χρέους να παρεμποδίζει την ανάπτυξη η οποία αποδεικνυόταν μικρότερη από τις προβλέψεις τους, και στην πορεία να απαιτείται και νέα αναδιάρθρωση. Γι' αυτό είναι σημαντικό η αναδιάρθρωση να είναι εκτεταμένη και ως μέρος του πακέτου να υπάρξουν ομόλογα που να συνδέονται με την ανάπτυξη.