Επικίνδυνη απουσία μνήμης

Της Χριστίνας Κουλούρη, ΒΗΜΑ, 29.4.12

Τον περασμένο Ιούλιο παγώσαμε με την είδηση που έφτασε από τη Νορβηγία: ένας ακροδεξιός ρατσιστής εκτέλεσε 77 άτομα, τα περισσότερα νεαρά παιδιά. Συστηματικά προετοιμασμένος για την πράξη του αυτή, ο Αντερς Μπέρινγκ Μπρέιβικ υποστήριξε ότι πολεμούσε εναντίον των «προδοτών» της πατρίδας του, που προωθούσαν την «πολυπολιτισμικότητα». Διαβάζοντας τις καταθέσεις του, είναι εύκολο να διακρίνει κάποιος την κοινή ιδεολογική μήτρα των ακροδεξιών κινημάτων. Ο ίδιος φόβος για την «επέλαση του Ισλάμ», το μίσος για τους ξένους μετανάστες, η απέχθεια για την πολυπολιτισμική κοινωνία, ο αντικοινοβουλευτισμός και η απαξίωση των πολιτικών κομμάτων, η λατρεία της βίας. Αν πλοηγηθούμε σε ελληνικά blogs θα συναντήσουμε και εκεί αυτές τις απόψεις να αναπαράγονται και να διαδίδονται ως λύση στη σημερινή κρίση.
Πράγματι, όπως αποκάλυψαν πρόσφατες δημοσκοπήσεις, η Ακροδεξιά στην Ελλάδα γνωρίζει ανησυχητική άνοδο μέσα στη συγκυρία της κρίσης. Γιατί όμως όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας αποφασίζουν να ψηφίσουν την Ακροδεξιά; Αντιλαμβάνονται άραγε τι σημαίνει αυτή η ψήφος;

Μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974 και μέχρι σήμερα, η Ελληνική Δημοκρατία έχει διανύσει την ομαλότερη περίοδο στην ιστορία της από την ίδρυση του ελληνικού κράτους. Οι νοσταλγοί της δικτατορίας ή της βασιλείας δεν τόλμησαν να εμφανιστούν στο προσκήνιο επί δεκαετίες, ενώ η Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, άργησε να αποκτήσει ένα γνήσια ακροδεξιό κόμμα, το οποίο μάλιστα να διεκδικήσει και να επιτύχει την είσοδό του στη Βουλή. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε ακροδεξιά ιδεολογία. Εθνικιστικές και ρατσιστικές απόψεις διέτρεχαν οριζόντια αρκετούς κομματικούς σχηματισμούς, οι οποίοι και τις απορροφούσαν, έτσι ώστε να μη χρειάζεται εντέλει μια ανεξάρτητη πολιτική έκφραση αυτής της ιδεολογίας. Ακόμη και σε περιόδους έξαρσης του εθνικισμού, η ναζιστική ολοκληρωτική ιδεολογία του φυλετικού μίσους παρέμενε περιθωριακή.

Εντούτοις, η κρίση αξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος και η απαξίωση των πολιτικών (ιδιαίτερα μάλιστα των μεγάλων κομμάτων εξουσίας) άνοιξε τον δρόμο για να δημιουργηθούν κόμματα που όχι απλώς τοποθετούνται στην Ακρα Δεξιά, αλλά σε έναν ριζοσπαστικό δεξιό εξτρεμισμό, που χλευάζει τη δημοκρατία και τους θεσμούς της. Σήμερα, η φασιστική Δεξιά τοποθετείται με σαφήνεια εναντίον της «δικτατορίας του κοινοβουλευτισμού», αξιοποιώντας την οργή και τα συναισθήματα που εκδηλώθηκαν από τους «αγανακτισμένους». Στόχος είναι η κατάλυση του Κοινοβουλίου και του δημοκρατικού πολιτεύματος, το οποίο θεωρείται «παρακμασμένο».

Φοβάμαι ότι οι δυνάμει ψηφοφόροι της Χρυσής Αυγής δεν συνειδητοποιούν την ιδεολογική ταυτότητα αυτού του κόμματος ούτε τη βίαιη ανατροπή της δημοκρατίας που πρεσβεύει. Είναι εγκλωβισμένοι σε μια απλουστευτική όσο και πειστική αναπαράσταση του «κακού»: αφενός, μεν, οι μετανάστες, οι οποίοι έχουν μετατραπεί σε αποδιοπομπαίο τράγο για τα δεινά που προκαλεί η οικονομική κρίση∙ αφετέρου, δε, οι πολιτικοί, που «πρόδωσαν» και «ξεπούλησαν» την Ελλάδα. Στόχος να απαλλαγούμε και από τους δύο. Αυτοί οι συλλογισμοί έχουν αποτελέσει βεβαίως κοινούς τόπους του δημόσιου λόγου, με αποτέλεσμα να μην είναι εντέλει σαφής η ιδεολογική διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα κόμματα εκείνα (τουλάχιστον τρία) που υιοθετούν την ξενοφοβική και λαϊκιστική ρητορεία για να συσπειρώσουν τους ψηφοφόρους τους. Γιατί λοιπόν να μην ψηφίσει κάποιος Χρυσή Αυγή; Υποθέτει ενδεχομένως ότι, ψηφίζοντας ένα κόμμα άγνωστο μέχρι πρόσφατα, με ένα όνομα που παραπέμπει σε μια «νέα αρχή», κτυπά τον παλαιοκομματισμό και «τιμωρεί» τους υπευθύνους για τη χρεοκοπία της χώρας του.

Δεν είναι όμως μόνο η ιδεολογική σύγχυση ως προς την ταυτότητα των κομμάτων που συμβάλλει στη μετατόπιση των ψηφοφόρων προς την Ακρα Δεξιά. Πρόκειται επιπλέον για μια γενιά ψηφοφόρων χωρίς μνήμη. Ενα σημαντικό τμήμα τους (όσοι είναι ως 40 ετών) έχουν γεννηθεί μετά τη Μεταπολίτευση και έχουν ανατραφεί μέσα σε ένα δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο έχουν την πολυτέλεια να αμφισβητούν επειδή το θεωρούν δεδομένο. Εχουν ακούσει ενδεχομένως για τη δικτατορία της 21ης Απριλίου, αλλά δεν έχουν βιώματα αυταρχικών και ολοκληρωτικών πρακτικών, μιλιταρισμού, πολιτικών διώξεων και κοινωνικών διακρίσεων. Ακόμη πιο μακρινές είναι γι' αυτούς οι μνήμες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, της ναζιστικής λαίλαπας και του εβραϊκού Ολοκαυτώματος. Δεν έχουν ποτέ αντικρίσει το αποτρόπαιο πρόσωπο της ναζιστικής και φασιστικής βίας. Οικειοθελώς και μη, συνειδητά ή ασυνείδητα, αυτή η γενιά έχει γυρίσει την πλάτη της στην Ιστορία. Αραγε έχει γυρίσει την πλάτη και στο μέλλον;

Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι καθηγήτρια Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.