Το μέλλον του φιλελευθερισμού

Του Κώστα Κουτσουρέλη, Καθημερινή

«Οπως οι μαρξιστές έζησαν το ναυάγιο της ουτοπίας τους, έτσι και οι φιλελεύθεροι θα βρεθούν σύντομα μπροστά στα ερείπια της δικής τους, την οποία θα γκρεμίσουν οι τρομακτικοί αγώνες κατανομής του 21ου αιώνα» ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ

Φ​​ιλελευθερισμός αμιγής, εφαρμοσμένος πλήρως στην πράξη δεν υπήρξε ποτέ. Από μόνη της, η ιδέα του πρωτείου του ατόμου έναντι του συνόλου είναι τόσο ουτοπική ώστε ούτε οικονομικά ούτε κοινωνικά ήταν ποτέ δυνατό να πραγματωθεί. Ετσι, ακόμα και στο Δυτικό του λίκνο, ο φιλελευθερισμός εφαρμόστηκε πάντα νερωμένος. Η δεξιά του πτέρυγα, δανειζόμενη στοιχεία από τη συντηρητική και τη ρομαντική κοσμοεικόνα, κράτησε απ’ αυτόν την πίστη στην οικονομική ελευθερία και την πλαισίωσε με αναφορές στην πατρίδα, τη θρησκεία και την παράδοση. Η αριστερή του πτέρυγα έδωσε έμφαση στις ατομικές ελευθερίες και την αυτοπραγμάτωση και τις αντιστάθμισε με την επίκληση κοινωνιστικών αξιών, όπως η ισότητα και η αλληλεγγύη. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, όλα τα κόμματα του σημερινού πολιτικού φάσματος, όπως κι αν αυτοαποκαλούνται, από τους Τόρις και τους Γερμανούς Χριστιανοδημοκράτες ώς τους Αμερικανούς Δημοκρατικούς και τον ΣΥΡΙΖΑ, είναι κόμματα κατά βάση φιλελεύθερα. Σε διαφορετική δοσολογία το καθένα, όλα αναγνωρίζουν τη σημασία μιας κάποιας οικονομικής ελευθερίας και όλα ομνύουν στο όνομα των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων.

Βλέποντας το πράγμα σ’ αυτήν, την ιστορική του διάσταση, όσοι υποστηρίζουν ότι η αντίθεση Δεξιάς και Αριστεράς έχει αποδυναμωθεί, έχουν δίκαιο. Οχι, όμως απόλυτα. Ως ενδοπαραταξιακή, ενδοφιλελεύθερη πλέον διακριτική γραμμή, η αντιπαράθεση Δεξιάς-Αριστεράς εξακολουθεί να διαδραματίζει έναν ρόλο ώς σήμερα. Κι αυτή όμως τείνει να εκλείψει. Χωρίς πρακτικές, απτές επιτυχίες, κανένα ιδεολογικό λάβαρο δεν μπορεί να κυματίζει για καιρό. Και για το σύνολο της φιλελεύθερης παράταξης, οι διαψεύσεις μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου διαδέχονται η μία την άλλη σε ραγδαίο ρυθμό. Η οικονομική κρίση γελοιοποίησε το δόγμα των αυτοδέσποτων, αυτορρυθμιζόμενων αγορών του δεξιού φιλελευθερισμού και των νεοκλασικών κηρύκων του. Τα κοινωνικά δικαιώματα και το κράτος προνοίας, που υπήρξαν σημαία των αριστερών φιλελεύθερων, του ρηνανικού καπιταλισμού και της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, συρρικνώνονται διαρκώς εμπρός στον απηνή ανταγωνισμό των χωρών του πάλαι ποτέ Τρίτου κόσμου και τη δημογραφική και παραγωγική παρακμή της Δύσης. Το όραμα μιας ατελεύτητης οικονομικής μεγέθυνσης, που συμμερίζονται και οι δύο πτέρυγες, προσκρούει όλο και βιαιότερα στα όρια της περιβαλλοντικής αντοχής της υδρογείου. Το δε κοινό τους καύχημα, η προστασία των ατομικών ελευθεριών, ακόμη και των στοιχειωδέστερων ανάμεσά τους όπως η ιδιωτικότητα και το habeas corpus, μετά τον Σνόουντεν, μετά το Γκουαντάναμο, με κοινή τους ευθύνη έχει υποστεί καίριο πλήγμα. Τεχνολογικά, διοικητικά, ο Μεγάλος Αδελφός που έχει στηθεί γύρω μας μετά το 2001 έχει δυνατότητες ανώτερες εκείνου του Οργουελ – απλώς δεν τις έχει εκπτύξει πλήρως. 
Σε κάθε περίπτωση, η λυδία λίθος που θα κρίνει το μέλλον του δυτικού φιλελευθερισμού, αριστερής ή δεξιάς κοπής, δεν θα είναι ιδεολογικής, αλλά γεωπολιτικής και γεωοικονομικής φύσεως. Το αργότερο ώς το τέλος αυτής της δεκαετίας, προσπερνώντας τις ΗΠΑ, η Κίνα θα γίνει η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη του πλανήτη. Ο συμβολικός αντίκτυπος του γεγονότος θα είναι τεράστιος, η ικανότητα των Δυτικών χωρών να αντεπεξέλθουν στον παγκόσμιο ανταγωνισμό θα τεθεί υπό πιεστική αμφισβήτηση. Η οικουμενική αίγλη του πολιτικού τους συστήματος, η ακτινοβολία του τρόπου ζωής τους αναπόφευκτα θα χλωμιάσει. Αν μάλιστα απολέσουν επιπρόσθετα την πρόσβαση στα πλανητικά αποθέματα ενέργειας και πρώτων υλών (βλ. τα τεκταινόμενα σε Ρωσία και Αφρική), ο φιλελευθερισμός τους από ιδεολογικός φάρος ίσως καταστεί γρήγορα αποδιοπομπαίος τράγος – ακόμη και στα μάτια αυτών που προσμετρούνται σήμερα στους οπαδούς του.
* Ο κ. Κ. Κουτσουρέλης είναι συγγραφέας.