Κοινωνία σε νευρική κρίση

 

Του Π.Κ. Ιωακειμίδη, ΝΕΑ

«Η Ελλάδα βγαίνει πιο ισχυρή από την κρίση» ελέχθη πρόσφατα. Ας το δεχθούμε. Η κοινωνία όμως πώς βγαίνει από τις πρόσφατες ευρωεκλογές; Περισσότερο ισχυρή και ώριμη, συνειδητοποιημένη, με μεγαλύτερα περιθώρια αυτογνωσίας, ή μια κοινωνία περισσότερο ζαλισμένη, αποπροσανατολισμένη, αβέβαιη, «παράλογη», γενικά περισσότερο ανώριμη; Μπορεί, συνεπώς, να αναγνωσθούν το εκλογικό αποτέλεσμα και οι εκλογικές επιλογές τώρα που πέρασαν οι πρώτες εντυπώσεις, χωρίς να προσβάλλεται η ευρύτερη παραδοχή ότι «ο λαός είναι πάντοτε σοφός» και ως εκ τούτου οι επιλογές του είναι υπεράνω κριτικής. Πρώτα απʼ όλα, είτε μας αρέσει είτε όχι, η κοινωνία βγαίνει από τις εκλογές με ένα στίγμα. Το στίγμα της Χρυσής Αυγής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, πάνω από μισό εκατομμύριο Ελληνες (536.910 άτομα) ψήφισαν ένα ναζιστικό, φασιστικό μόρφωμα και έστειλαν τρεις ναζιστές εκπροσώπους στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να... υπερασπιστούν τα ελληνικά συμφέροντα και να εκφράσουν τις ελληνικές απόψεις. Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα μέλος της Ενωσης στην οποία ένα αμιγώς ναζιστικό κόμμα καταλαμβάνει την τρίτη θέση σε εκλογική δύναμη και έχει τρία μέλη στην Ευρωβουλή. Το γεγονός λέει πολλά για την ελληνική κοινωνία. Και, ας είμαστε ειλικρινείς, οι 536.910 συμπολίτες μας δεν είναι ούτε παραστρατημένοι ούτε αποπροσανατολισμένοι ούτε τίποτα παρεμφερές. Είναι συνειδητοί οπαδοί της Χρυσής Αυγής, οπαδοί δηλαδή μιας βίαιης ολοκληρωτικής ιδεολογίας. Και αυτό που εγώ φοβάμαι είναι ότι, δυστυχώς, ο αριθμός των συνελλήνων με παρόμοιες ιδέες είναι πολύ μεγαλύτερος, απλώς διαχέεται σε άλλα πολιτικά μορφώματα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, η ισχυροποίηση του ναζιστικού μορφώματος αμαυρώνει την εικόνα της Ελλάδας και της ελληνικής κοινωνίας. Το γεγονός ότι και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σημειώθηκε σημαντική άνοδος ακροδεξιών (όχι ναζιστικών) δυνάμεων δεν αποτελεί ούτε δικαιολογία ούτε ελαφρυντικό γιʼ αυτό που συνέβη στην Ελλάδα.

Διαφορετικής ποιοτικής κατηγορίας αλλά όχι χωρίς σημασία είναι η διαπίστωση ότι ένα άλλο σημαντικό μέρος του εκλογικού σώματος για μία ακόμη φορά ψήφισε «σύμβολα» για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χωρίς προφανώς ιδιαίτερες σκέψεις για το εάν και σε ποιο βαθμό θα μπορούσαν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του ρόλου τους εκεί. Αυτό δεν βάρυνε. Η ψήφος λειτούργησε ως επιβράβευση κάποιων επιδόσεων, χωρίς απολύτως καμιά αξίωση ορθολογικής επιλογής για την καταλληλότητά τους. Για τους ψηφοφόρους αυτής της κατηγορίας αυτό που πρυτάνευσε ήταν να τιμηθούν τα εν λόγω πρόσωπα-σύμβολα χωρίς να μπουν στον ελάχιστο κόπο να διερωτηθούν τίποτα περισσότερο. Από την άλλη μεριά, το γεγονός ότι οι κομματικές ηγεσίες που γνώριζαν και τον θεσμό και τις απαιτήσεις του επέλεξαν τα πρόσωπα αυτά στα ψηφοδέλτια είναι εξόχως δηλωτικό για την πολιτική κουλτούρα και τις προθέσεις αλίευσης ψήφων χωρίς καμιά ορθολογική εκτίμηση καταλληλότητας. Είναι κι αυτό μια μορφή παλαιοκομματικής νοοτροπίας. Ψήφους να πάρω και δεν βαριέσαι...

Επίσης, οι ευρωεκλογές επιβεβαίωσαν - αν χρειαζόταν επιβεβαίωση - ότι παραμένουμε μια «κοινωνία κουλτούρας των μαζικών μέσων επικοινωνίας» (mass media culture society). Βεβαίως όλες οι σύγχρονες κοινωνίες κυριαρχούνται σε υψηλό βαθμό από τα ΜΜΕ. Αλλά στην Ελλάδα η κυριαρχία της κουλτούρας των ΜΜΕ τείνει να προσλάβει εκφυλιστικές διαστάσεις. Τα εκλογικά αποτελέσματα μιλούν από μόνα τους. Από τη στιγμή που έχει κάποιος κατακτήσει, με οποιαδήποτε ιδιότητα, παρουσία στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας, αυτομάτως νομιμοποιείται σε πολιτικό ρόλο και αναγνωρίζεται από σημαντικό μέρος του κοινωνικού σώματος σχεδόν αυτομάτως επίσης ως «κατάλληλος για τον πολιτικό ρόλο». Το βιογραφικό σου δεν έχει καμία αξία. Η τηλεοπτική εικόνα σου έχει. Και καθώς τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας γνωρίζουν το γεγονός, το αξιοποιούν, ορισμένα με ξεδιάντροπο κυνισμό.

Τέλος, τα εκλογικά αποτελέσματα επιβεβαίωσαν ακόμα μία φορά τη σημασία του πολιτικού, κληρονομούμενου ονόματος, καθώς και την κυριαρχία των διαφόρων παρωχημένων δικτύων και μηχανισμών - κομματικών, οικογενειακών, περιφερειακών, τοπικών κ.ά.

Με άλλα λόγια, η ανάλυση των αποτελεσμάτων στις ευρωεκλογές δείχνει μάλλον την επιβίωση των παθογενειών του παρελθόντος και την προσθήκη ορισμένων νέων. Ε, αυτό μάλλον δεν σημαίνει ότι η κοινωνία (ή μέρος αυτής) βγαίνει πολιτικά ωριμότερη από την κρίση. Αλλά, βεβαίως, υπάρχουν και άλλες αναγνώσεις...

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών