Θεσσαλονίκη Νυκτός: Η εικόνα της πόλης τη νύχτα

ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΓΚΙΟΥΦΗ.Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Σκοπός της εισήγησης είναι να διερευνηθεί η εικόνα της πόλης όπως αποτυπώνεται από τους χρήστες της, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες που οι δραστηριότητες έρχονται σε αντίθεση με τις πρωινές, και να προκύψουν ερευνητικά ερωτήματα σχετικά με το σχεδιασμό μιας πόλης γενικότερα, αλλά και της Θεσσαλονίκης ειδικότερα. Το θέμα των βραδινών δραστηριοτήτων, της οικονομίας της νύχτας και της διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου έχει ερευνηθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό στο εξωτερικό έτσι ώστε να υπολογίζεται στο σχεδιασμό του χώρου και τις κοινωνιοψυχολογικές διαστάσεις του. Παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι η εικόνα του κέντρου το βράδυ σε σχέση με την κίνηση, τα προβληματικά σημεία και τις λειτουργίες που επηρεάζουν το άμεσο περιβάλλον, δομημένο, φυσικό και κοινωνικό.

Η εικόνα αποτελεί σημαντικό παράγοντα της ταυτότητας της πόλης στο χώρο και το χρόνο, και διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις ατομικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Οι ημερήσιες δραστηριότητες επεκτείνονται ή διακόπτονται το βράδυ, μεταβάλλοντας τις χρονικές διαστάσεις λειτουργίας της και δημιουργώντας ιδιαίτερους ρυθμούς εναλλαγής. Η μορφή αλλάζει και αποκαλύπτονται άγνωστες πτυχές της πόλης τη νύχτα.

Ως μελέτη περίπτωσης επιλέγεται η πόλη της Θεσσαλονίκης και συγκεκριμένα η εικόνα περιοχών του κέντρου στις οποίες παρατηρείται εναλλαγή, αλλά και σύγκρουση δραστηριοτήτων, στη διάρκεια της νύχτας. Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι η πόλη παρουσιάζεται διαφορετική το πρωί από το βράδυ, οπότε συχνά προκύπτουν συγκρούσεις χρήσεων που αλλοιώνουν την εικόνα της.

Στο θεωρητικό τμήμα εξετάζονται κυρίως τα στοιχεία σύνθεσης της εικόνας της πόλης. Στην έρευνα πεδίου μελετώνται το δομημένο και κοινωνικό περιβάλλον και η χωροχρονική σύνδεση μεταξύ τους σε σημεία ενδιαφέροντος. Η μεθοδολογία βασίζεται στην επιτόπια παρατήρηση, τη φωτογραφική αποτύπωση και σχηματική ανάλυση των ημερήσιων και βραδινών δραστηριοτήτων, καθώς και των αντιθέσεων μεταξύ τους σε ενδεικτικές περιοχές του κέντρου. Στόχος είναι τα στοιχεία που θα προκύψουν μέσα από αυτή την εικόνα να ληφθούν υπόψη στον πολεοδομικό σχεδιασμό μιας ενδεχόμενης χρονικής επέκτασης, αλλά και μίας χωρικής ανάδειξης του κέντρου της πόλης.

1. Εισαγωγή: Η εικόνα της πόλης

Η πόλη είναι ένας χώρος που εξαρτάται από το αστικό και κοινωνικό περιβάλλον, τα αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία του δομημένου ιστού. Συνεπώς, η εικόνα της πόλης παρουσιάζεται διαφορετική ανάλογα με την τοπολογική της ταυτότητα αλλά και τα χαρακτηριστικά των μεμονωμένων χρηστών. Τα στοιχεία που απορρέουν μέσα από αυτές τις διαφοροποιήσεις μπορούν να φανούν χρήσιμα για τις διάφορες κατηγορίες χρηστών αλλά κυρίως για τους πολεοδόμους και τους σχεδιαστές με στόχο την καλύτερη αντίληψη και σχεδιασμού της πόλης.

Ο όρος της «εικόνας» περιγράφει μια δομή του λόγου που αναφέρεται σε μια ομάδα αντικειμένων, και σε μια ομάδα φαινομένων σχετικά συγκεκριμένων. Η εικόνα της πόλης δεν είναι ένα άθροισμα συνειδησιακών καταστάσεων, είναι μια «διακριτική ομιλία» (Κοσμόπουλος, 1994). Με άλλα λόγια ο αστικός χώρος είναι αυτός στον οποίο επεμβαίνει ο άνθρωπος για να δημιουργήσει την πόλη του, τον τόπο του «κατοικείν» του με την ιδιαίτερη συμβολική σημασία του «υπάρχειν ανάμεσα στον ουρανό και στη γη» (Στεφάνου, 1999). Για τις αστικές περιοχές, ο Blessing (1960) πιστεύει ότι το σχέδιο της πόλης δεν βρίσκεται στα σχεδιαστήρια των αρχιτεκτόνων, αλλά στο μυαλό των ανθρώπων. Ο Lefebvre (1996) σημειώνει ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τις διαστάσεις. Η πόλη έχει μια συμβολική διάσταση: μνημεία, αλλά και κενά, πλατείες και λεωφόρους, που συμβολίζουν τον κόσμο, την κοινωνία, ή απλά το κράτος. Έχει παραδειγματική διάσταση: αυτό συνεπάγεται και δείχνει τις αντιθέσεις, το εσωτερικό και το εξωτερικό, το κέντρο και την περιφέρεια, την ολοκληρωμένη και μη ολοκληρωμένη αστική κοινωνία. Τέλος, διαθέτει επίσης την συνταγματική διάσταση: η σύνδεση των στοιχείων, η άρθρωση των ισοτοπίων και ετεροτοπίων).

Η Jacobs (1961) δίνει στο βιβλίο της μιαν ανάλυση του σημαντικού ψυχοκοινωνικού ρόλου που παίζουν οι τυχαίες κοινωνικές επαφές στη ζωή των ανθρώπων της πόλης. ωστόσο, επισήμανε ότι μεγάλο μέρος της ζωτικής κοινωνικής ζωής του κέντρου της πόλης συμβαίνει σε δημόσια, ανοιχτά πλαίσια που αρχικά είχαν σχεδιαστεί για άλλες λειτουργίες. Αυτό που χαρακτηρίζει την πόλη και επομένως τον αστικό τόπο είναι το πλήθος και η πολυπλοκότητα των λειτουργιών που έρχεται να ικανοποιήσει. Είναι ακόμη το σύνολο των στοιχείων που εμφανίζει: ιδεολογικών, οικονομικών, πολιτιστικών, κ.α. τα στοιχεία αυτά δημιουργούνται και παράγονται μέσα από μια διαδικασία ανταλλαγής, επικοινωνίας που η ίδια η πόλη επιτρέπει.

Στην εικόνα του περιβάλλοντος, κατά τον Lynch (1960), η ανάλυση μπορεί να διακρίνει τρεις συντελεστές, όπως την «αναγνωσιμότητα», τη «δομή», και τη «σημασία». Οι όροι είναι χωρισμένοι μόνο για λόγους μελέτης. Στην πραγματικότητα είναι αδιαίρετοι. Μια εικόνα, για να μπορεί να είναι χρήσιμη, πρέπει να έχει ταυτότητα, δηλαδή να διακρίνεται από ό, τι την περιβάλλει και να είναι αναγνωρίσιμη σαν μεμονωμένη ολότητα. Κατά δεύτερο λόγο, πρέπει να εμφανίζει μια σαφή χωρική σχέση, του αντικειμένου με τον παρατηρητή και τα άλλα αντικείμενα. Τέλος, το αντικείμενο πρέπει να έχει για τον παρατηρητή μια σημασία πρακτική ή συναισθηματική. Η σημασία είναι επίσης μια σχέση, αλλά διαφορετική από τη χωρική ή τη φυσική θέση. Ο Lynch καθόρισε μια μέθοδο ανάλυσης αναγνωσιμότητας που βασίζεται σε πέντε στοιχεία: τις διαδρομές, τις άκρες, τις περιοχές, τους κόμβους και τα ορόσημα.

2. Οι βραδινές δραστηριότητες στο κέντρο της πόλης

Η σημασία του χρόνου έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτή. Η έννοια του χώρου μπορεί να γίνει αμεσότερα αντιληπτή στο επίπεδο του καθημερινού χώρου, πράγμα που ισχύει και για την περισσότερο συνειδητή βίωση του χώρου. Ο καθημερινός χώρος στην πόλη είναι και χρόνος, είναι στιγμές που πέρασαν ή που θα έρθουν μέσα σ' ένα συγκεκριμένο χώρο. Η πόλη μπορεί να χαρακτηριστεί ως μηχανή του χρόνου, με την έννοια ότι σε κάθε χρονική περίοδο η αστική μορφή συγκέντρωνε, συνδύαζε και συγκεκριμενοποιούσε τις διαφορετικές ατομικές εμπειρίες του χρόνου, μεταφράζοντάς τις σε δίκτυα κοινωνικών σχέσεων με χωρική αναφορά (Paolucci, 2001). Οι αστικοί ρυθμοί προέρχονται από την πολυποίκιλη ανάμειξη της αστικής ζωής, δηλαδή από την συνεχή κίνηση των ανθρώπων μέσα στην πόλη τη νύχτα και τη μέρα. Δηλαδή, η χωρική και χρονική σύμπτωση των δραστηριοτήτων (ή αλλιώς, η σύμπτωση των ρυθμών των κοινωνικών ομάδων), όχι μόνο δεν συνεπάγεται την θετική αλληλεπίδρασή τους, αλλά ενδέχεται να οδηγήσει στην ανάδειξη μεγαλύτερων διαφοροποιήσεων και ανισοτήτων μέσα στον αστικό χώρο (Allen, 1999).

Η λειτουργία της οικονομίας της νύχτας προέκυψε ως αποτέλεσμα της ερήμωσης του κέντρου των πόλεων. Αρχικοί στόχοι της ανάπτυξής της ήταν η οικονομική ευημερία του κέντρου, η αύξηση της ζωντάνιας της πόλης κατά τις βραδινές ώρες και η ενίσχυση της ασφάλειας. Έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει ένας σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στις δραστηριότητες του κέντρου κατά την διάρκεια του 24ώρου. Σε ορισμένες πόλεις το όριο είναι περίπου στις πέντε το απόγευμα που είναι η συνήθης ώρα λήξης του οχταώρου εργασίας και των εμπορικών καταστημάτων ενώ σε άλλες το όριο αυτό είναι στις τρεις περίπου το μεσημέρι. Στις δεύτερες υπάρχει και άλλος διαχωρισμός ανάμεσα στις απογευματινές δραστηριότητες (εμπορικά καταστήματα, καφετέριες) και τις βραδινές (μπαρ, κλαμπ). Η νυχτερινή ζωή έχει πολλές όψεις και η διάρκειά της δεν είναι τόσο αισθητή όσο εκείνη της ημέρας. Η νύχτα αντικατοπτρίζει συνήθως τον ελεύθερο χρόνο όλων των κατοίκων μιας πόλης. Eίναι ο χρόνος τον οποίο κάθε άτομο μπορεί να αφιερώσει στον εαυτό του ελεύθερα χωρίς περιορισμούς. Αυτό ακριβώς αποτελεί την βασική ιδιαιτερότητα της νύχτας στην οποία βασίζεται η οικονομία της για να αναπτυχθεί (Bianchini, 1995).

Η οικονομία της νύχτας εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο σε κάθε χώρα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της, την κοινωνική συμπεριφορά των κατοίκων, την αντίληψή τους για την πόλη, τη μίξη των διαφόρων κοινωνικών ομάδων, την αίσθηση διατήρησης της παράδοσης και της ταυτότητας της πόλης κ.ά.

3. Το κέντρο της Θεσσαλονίκης

Η Θεσσαλονίκη θεωρείται το νέο μητροπολιτικό κέντρο ολόκληρης της Βαλκανικής χερσονήσου, καθώς και κέντρο πληροφόρησης και συντονισμού σε διάφορες διεθνείς πρωτοβουλίες για την ανασυγκρότηση των Βαλκανίων. Δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Ελλάδος, με πληθυσμό γύρω στο ένα εκατομμύριο κατοίκους, η Θεσσαλονίκη είναι μια από τις παλαιότερες πόλεις της Ευρώπης. Ιδρύθηκε το 315 π. Χ., από τον Βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, στη θέση ενός παλιού προϊστορικού καταυλισμού που χρονολογείται από το 2300 π. Χ., και ονομάστηκε Θεσσαλονίκη από τη γυναίκα του και αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η κατεδάφιση των τειχών και η κατασκευή προκυμαίας αποτελούν την σημαντικότερη πολεοδομική επέμβαση που έγινε στην πόλη στο τέλος της Τουρκοκρατίας, και η οποία άλλαξε την μορφή της Θεσσαλονίκης επιτρέποντας τη σύνδεσή της με το λιμάνι και τους σιδηροδρομικούς σταθμούς προς τα δυτικά και την επέκταση προς τα ανατολικά. Η σημαντικότερη αλλαγή στο ιστορικό κέντρο προέρχεται από τον ανασχεδιασμό της κεντρικής συνοικίας ανάμεσα στην Εγνατία και την προκυμαία και γύρω από την Αγία Σοφία και την Μητρόπολη. Η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης αποτελεί σταθμό στην ιστορία της ελληνικής πολεοδομίας. Εκφράζει στο συμβολικό επίπεδο την κορύφωση της εκσυγχρονιστικής προβληματικής για την νεοελληνική πόλη που στάθηκε αδύνατον να ολοκληρωθεί στην ελληνική πραγματικότητα του 20ου αιώνα (Γερολύμπου, 2003).

Σχετικά με την εικόνα που έχουν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης για το κέντρο της πόλης, καθώς και για τα σημαντικά σημεία αυτής προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα μετά από σχετική έρευνα του Κοσμόπουλου (1994):

-πολλαπλότητα της εικόνας του κέντρου

-ελαστικότητα της έννοιας «κέντρο» ανάλογα με τον εκάστοτε «περιβαλλοντικό ρόλο» του κατοίκου -η   εικόνα   της   περιοχής   «κέντρο»    από   την   άποψη   των   κατοίκων,   μπορεί   να   θεωρηθεί   ότι μορφοποιείται/υλοποιείται σε δυο ομαδοποιήσεις: στην εικόνα ενός «μικρού κέντρου», σαφούς και συνεκτικού, και στην εικόνα ενός «ευρύτερου κέντρου» της πόλης

-η περιοχή που χαρακτηρίστηκε σαν «κέντρο», είναι γνωστή στους κατοίκους, κάτι που επαληθεύεται τόσο από την μεγάλη συχνότητα επίσκεψης, όσο και από την πολλαπλότητα των λόγων επίσκεψης

-οι χαρακτηρισμοί του κέντρου σε επίπεδο καταδήλωσης που αναφέρθηκαν φραστικά σαν «τα πάντα βρίσκονται εκεί», ή «αποτελεί την καρδιά της πόλης», εκφράζουν τον χαρακτηριστικό συγκεντρωτισμό του τριτογενή τομέα στην περιοχή του κέντρου

-σε επίπεδο συνεκδοχής, οι χαρακτηρισμοί σχετικά με το αν το κέντρο είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο, από την πλευρά των κατοίκων, αυτό έχει άμεση σχέση με τον εκάστοτε «περιβαλλοντικό ρόλο» -που φυσικά σχετίζεται και με την χρονική στιγμή αναφοράς (π.χ. εργάσιμες ώρες ή βραδινές, εξόδου)

-το κέντρο έχει την ιδιότητα της «μεταμόρφωσης» από τις ώρες της ημέρας (αγορά, υπηρεσίες, επαγγελματικά), στις βραδινές ώρες (αναψυχή)

-η εικόνα του κέντρου της πόλης χαρακτηρίζεται από την ιδιότητα της τροποποίησης της κλίμακας, ανάλογα με

το εκάστοτε πεδίο αναφοράς, που έχει σχέση με το εκάστοτε ζητούμενο -για τον ίδιο τον κάτοικο

-οδοί/ περιοχές ή και υποπεριοχές μη τονισμένες, δεν σημαίνει κατ' ανάγκη άγνωστη περιοχή αλλά περιοχή

χωρίς άμεσα ενδιαφέροντα, χωρίς ευχάριστες εντυπώσεις, είτε χωρίς έντονα δυσάρεστες εντυπώσεις

-οι υποπεριοχές του κέντρου ή οι περιοχές/ δρόμοι, είναι δυνατόν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες: σ' αυτές τις

περιοχές που διαχρονικά διατηρούν και τις ίδιες λειτουργίες αλλά και τους ίδιους χαρακτηρισμούς από τους

κατοίκους και σε περιοχές που διαχρονικά παρουσιάζουν εξελίξεις τόσο στις σχετικές λειτουργίες, αλλά και στις

αντίστοιχες αντιδράσεις των κατοίκων

-στα σημαντικά σημεία της περιοχής εμφανίστηκαν οι υποκειμενικές προτιμήσεις των κατοίκων, παράγοντας που υπερίσχυσε έναντι όλων των άλλων, όπως ιστορική σημασία, αρχιτεκτονική αξία, συχνότητα χρήσης, σχετικές λειτουργίες

-η εκτίμηση της απόστασης επηρεάζεται και από την συχνότητα χρήσης, και από την χρονική διάρκεια της διαδρομής, την πολυκοσμία που συναντάται στην διαδρομή και που ανάλογα με την περίπτωση επηρεάζει θετικά ή αρνητικά, καθώς και κατά πόσο η διαδρομή θεωρείται ευχάριστη ή όχι, όπως και το αν παρουσιάζει ή όχι ενδιαφέρον σε οπτικά ερεθίσματα

-όσον αφορά την τρίτη διάσταση, το ύψος του περιβάλλοντος χώρου, και τη σχέση του με τις εικόνες των κατοίκων, η κίνηση στο κέντρο -νοητή ή πραγματική- συνδέεται συνειρμικά με την «αίσθηση του καναλιού» που σχετίζεται με τα «τείχη» ή τις προσόψεις των πολυκατοικιών που βρίσκονται δεξιά και αριστερά -άμεση είναι και η επίδραση της παιδείας στην διαμόρφωση της έκφρασης της εικόνας των κατοίκων.

4.  Έρευνα πεδίου

Η έρευνα βασίζεται στην επιτόπια παρατήρηση και φωτογράφιση και κατ' επέκταση στην ελεύθερη χαρτογραφική και σχεδιαγραμματική απόδοση της κίνησης, του θορύβου, της συγκέντρωσης, των δραστηριοτήτων και των συναισθημάτων που επισημαίνονται στις περιοχές ενδιαφέροντος.

Χάρτης 1: Θεσσαλονίκη - πεδίο έρευνας

Συγκεκριμένα οι περιοχές είναι: Τσιμισκή (άξονας) Λεωφόρος Νίκης (άξονας)

Μητροπόλεως και Προξένου Κορομηλά (άξονες και σημεία) Πλατεία Ναυαρίνου-Πλατεία Αγίας Σοφίας (περιοχή) Αγορά Μοδιάνο-Πλατεία Άθωνος (περιοχή) Λαδάδικα-Πλατεία Ελευθερίας (περιοχή) Εγνατία-Βαλαωρίτου (περιοχή-άξονας) Πλατεία Αριστοτέλους (περιοχή) Λευκός Πύργος (περιοχή και σημεία)

Για λόγους διευκόλυνσης της μελέτης ορισμένες περιοχές ομαδοποιούνται και μελετούνται μαζί με άλλες. Παρακάτω στους χάρτες παρουσιάζονται οι άξονες, οι περιοχές και οι ενότητες μελέτης, όπως και χρήσεις αυτών. Συγκεκριμένα, παρατηρούνται καφέ-μπαρ στην πλειοψηφία τους, εστιατόρια αλλά και αρκετά ταχυφαγεία, κυρίως κατά μήκος των αξόνων. Επιπλέον, υπάρχουν καταστήματα και σε ορισμένες περιπτώσεις υπηρεσίες και γραφεία. Στα διαγράμματα που ακολουθούν γίνεται η ανάλυση, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, και παράθεση της πρωινής και βραδινής εικόνας που παρουσιάζουν χαρακτηριστικά σημεία των περιοχών, προκειμένου για τον συσχετισμό ή/και την αντίθεση που παρουσιάζουν. Οι προτάσεις που γίνονται επιχειρούν να προσεγγίσουν βασικά πολεοδομικά ζητήματα σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού με σκοπό την βελτίωση της συνολικής εικόνας.

Τσιμισκή (κίνηση, θόρυβος)

Ο εμπορικότερος δρόμος του κέντρου της πόλης με εμπορικά καταστήματα, γραφεία και επαγγελματικές στέγες. Επιπλέον, συγκεντρώνει καφετέριες και χώρους γρήγορης εστίασης, τράπεζες και δημόσιες υπηρεσίες, σε διάσπαρτα σημεία επί τον άξονα αλλά και σε οδούς κάθετες σε αυτόν.

Παρατηρείται αυξημένη κίνηση καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας και ιδιαίτερα τις ώρες λειτουργίας των καταστημάτων και των υπηρεσιών. Το βράδυ η κίνηση είναι μειωμένη σε σχέση με την ημέρα με εξαίρεση τα σαββατοκύριακα όπου παρατηρείται συγκέντρωση ατόμων και οχημάτων σε όλο το μήκος του άξονα. Η Τσιμισκή θεωρείται ένα από τα πιο γνωστά σημεία αναφοράς της πόλης τόσο από τους κατοίκους όσο και από τους επισκέπτες της. Οι δραστηριότητες που συγκεντρώνει συνδυάζουν δραστηριότητες κατανάλωσης και διασκέδασης, ημερήσιας και βραδινής, καθώς πολλά καταστήματα και υπηρεσίες λειτουργούν έως αργά το απόγευμα και οι καφετέριες μετατρέπονται σε μπαρ. Η εικόνα της Τσιμισκής δεν διαφέρει κατά πολύ από το βράδυ. Εξαίρεση αποτελεί το σαββατοκύριακο και ειδικά η Κυριακή, που τα καταστήματα είναι κλειστά. Αποτελεί μία από τις πιο θορυβώδεις περιοχές δημιουργώντας ουδέτερα συναισθήματα, ως περιοχή στάσης και γρήγορης κατανάλωσης.

Σε γενικές γραμμές στην Τσιμισκή η κίνηση είναι εντονότερη σε σχέση με την συγκέντρωση ατόμων με αποτέλεσμα το κυκλοφοριακό να αποτελεί μόνιμο πρόβλημα των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών. Οι ρυθμίσεις κυκλοφορίας αφορούν την χρήση λεωφορειολωρίδων εντός ορισμένου ωραρίου και ημερών και την εκτόνωση σε παράπλευρους οδούς. Ωστόσο δεν επαρκούν και σ' αυτά προστίθεται και το θέμα της στάθμευσης, που παραμένει άλυτο ιδίως τις βραδινές ώρες ή/και τα σαββατοκύριακα.

Λεωφόρος Νίκης (συναίσθημα)

Ο άξονας της Λεωφ. Νίκης συνδέει το παραλιακό μέτωπο με τον πολεοδομικό ιστό της πόλης και μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μεταβατικό σημείο από το δομημένο στο αδόμητο περιβάλλον.

Η Λεωφόρος Νίκης συγκεντρώνει πληθώρα ατόμων περισσότερο λόγω των καφέ και των μπαρ και λιγότερο για τα καταστήματα που εντοπίζονται σε αυτή. Η θέα προς την θάλασσα και το αίσθημα φυγής αποτελεί ιδανικό περιβάλλον για αναψυχή την ημέρα στα καφέ και το βράδυ στα μπαρ. Διαθέτει επίσης εστιατόρια, ταβέρνες και ξενοδοχεία αυξάνοντας έτσι τους λόγους επισκεψιμότητάς της. Η λεωφόρος Νίκης δεν αποτελεί περιοχή στάσης παρά τον αξονικό της χαρακτήρα, γεγονός που αποδίδεται στις δραστηριότητες αναψυχής που συγκεντρώνει αλλά και στα θετικά συναισθήματα που δημιουργεί. Παρόλα αυτά ο θόρυβος είναι έντονος κυρίως τα βράδια, προερχόμενος είτε από την λειτουργία των καφέ-μπαρ, είτε από τα διερχόμενα οχήματα προκαλώντας προβλήματα στην ευρύτερη περιοχή που περιλαμβάνει και κατοικίες.

Η κίνηση εδώ είναι αυξημένη, κυρίως τα σαββατοκύριακα, ενώ τις καθημερινές παρουσιάζεται έντονη τις ώρες που δεν λειτουργούν τα καταστήματα και οι υπηρεσίες, δηλαδή τις ώρες διακοπής και διαλείμματος από την εργασία.

Μητροπόλεως- Προξ. Κορομηλά (συναίσθημα)

Η Μητροπόλεως και η Προξένου Κορομηλά αλλά και η περιοχή που περιλαμβάνεται ανάμεσα σ' αυτές τις οδούς συγκεντρώνει περισσότερο καταστήματα και γραφεία και λιγότερο καφετέριες και μπαρ, που βρίσκονται σε γωνιακά σημεία και κόμβους σύνδεσης με παράπλευρους οδούς.

Ωστόσο, δεν παρατηρείται ιδιαίτερη κίνηση, εκτός από τις βραδινές ώρες και τα σαββατοκύριακα, καθώς η περιοχή είναι πέρασμα από τον εμπορικό δρόμο της Τσιμισκής στην παραλιακή λεωφόρο της διασκέδασης. Τα συναισθήματα που δημιουργεί η περιοχή είναι ουδέτερα με εξαίρεση τα σημεία-κόμβους στην Μητρόπολη και στην κατάληξη των οδών στον Λευκό Πύργο. Ο λόγος είναι ότι στα συγκεκριμένα σημεία δημιουργείται ένα είδος μικρής πλατείας-στάσης, ενώ στην υπόλοιπη περιοχή οι παράπλευροι κτιριακοί όγκοι προκαλούν αίσθημα εγκελιεσμού.

Να σημειωθεί ότι σε αυτήν την περιοχή υπάρχουν και αρκετές κατοικίες σε αντίθεση με τις υπόλοιπες περιοχές μελέτης.

Πλατεία Ναυαρίνου - Πλατεία Αγ. Σοφίας (συγκέντρωση, συναίσθημα)

Στις συγκεκριμένες περιοχές-υποενότητες παρατηρούνται δραστηριότητες εμπορικές αλλά και αναψυχής, κυρίως τις καθημερινές. Όπως στην Μητροπόλεως και την Προξένου Κορομηλά, και εδώ υπάρχουν αρκετές κατοικίες. Κατά την διάρκεια της νύχτας η κίνηση δεν παρουσιάζει έξαρση όπως σε άλλες περιοχές μελέτης εκτός από τα σημεία όπου βρίσκονται τα καταστήματα γρήγορης εστίασης.

Και στις δύο πλατείες παρατηρούνται υπαίθριες εκδηλώσεις, με αυτήν της Ναυαρίνου να μαζεύει τα περισσότερα άτομα καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας και της νύχτας λόγω μεγέθους και διαμόρφωσής της. Η πλατεία Αγ. Σοφίας αποτελεί περισσότερο σημείο κίνησης και σύνδεσης του άξονα της Εγνατίας με την Τσιμισκή και την παραλιακή. Επιπλέον, το γεγονός ότι δεν υπάρχει διέλευση οχημάτων από τις περιοχές περιορίζει κατά πολύ τον θόρυβο και την κίνηση. Η συγκέντρωση ατόμων όμως και η λειτουργία των καταστημάτων δημιουργούν συχνά προβλήματα στους κατοίκους των περιοχών.

Να σημειωθεί ότι ιδιαίτερα στην περιοχή της Ναυαρίνου, που σημειώνονται περισσότερες βραδινές δραστηριότητες απ' ότι στην πλατεία Αγίας Σοφίας, επικρατούν αρνητικά συναισθήματα καθ' όλη την διάρκεια της ημέρας και νύχτας. Αυτά προκαλούνται από την ύπαρξη ατόμων ή/και ομάδων που προσδίδουν έναν χαρακτήρα γκέτου στη περιοχή και κατ' επέκταση καλλιεργούν αισθήματα φόβου και ανασφάλειας.

Αγορά Μοδιάνο - Πλατεία Αθώνος (δραστηριότητα, συγκέντρωση)

Η ιδιαιτερότητα των περιοχών αυτών οφείλεται στο ιστορικό-αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν. Η αγορά Μοδιάνο είναι από τις παλαιότερες της πόλης και διατηρεί μέχρι σήμερα τον παραδοσιακό της χαρακτήρα με την διαφορά ότι προστέθηκαν τελευταία δραστηριότητες νυχτερινής διασκέδασης και χώροι εστίασης δίπλα στα εμπορικά μαγαζιά.

Η εναλλαγή λειτουργιών είναι έντονη σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές, την στιγμή που η εικόνα το πρωί είναι αυτή μιας πολύβουης και πολύχρωμης αγοράς που το βράδυ μετατρέπεται σε μια περιοχή με έντονη νυχτερινή κίνηση. Ο θόρυβος και η κίνηση θα περίμενε κανείς να είναι εντονότεροι το βράδυ, ωστόσο αυτό συμβαίνει το πρωί. Συγκεκριμένα, στην περιοχή υπάρχουν ταχυφαγεία και καταστήματα εστίασης που αναπτύσσονται στον υπαίθριο χώρο αλλά και στις στοές, ανοιχτές ή/και κλειστές. Το βράδυ η εικόνα αλλάζει και οι στοές λειτουργούν ως χώροι διασκέδασης και συγκέντρωσης. Οι στοές αποδίδονται στον εμπορικό χαρακτήρα που είχε η περιοχή και διατηρείται ως σήμερα.

Λαδάδικα - Πλατεία Ελευθερίας (συναίσθημα, δραστηριότητα)

Η περιοχή των Λαδάδικων αποτελεί διαχρονική αξία στην ιστορία της πόλης. Το παλιό εμπορικό κέντρο της πόλης που αποκαταστάθηκε και ανακαινίσθηκε σε μια περιοχή με καφέ, μπαρ, εστιατόρια, ξενοδοχεία και επαγγελματικές στέγες διατηρεί ως σήμερα την παλιά του αίγλη.

Η γειτνίασή του με το λιμάνι και την πλατεία Ελευθερίας αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητα της περιοχής τόσο το πρωί όσο και το βράδυ. Το πρωί παρατηρείται κίνηση ατόμων, κυρίως εργαζομένων στα γραφεία και τις επαγγελματικές στέγες, ενώ το βράδυ η κίνηση αυξάνεται στα γύρω καφέ, μπαρ και εστιατόρια της περιοχής. Παρόμοια κατάσταση εντοπίζεται και στις παράπλευρους οδούς και πεζοδρόμους με τις χαρακτηριστικές στοές. Επιπλέον, η ύπαρξη ξενοδοχείων, λόγω γειτνίασης με το λιμάνι, προσδίδουν στην περιοχή έναν τουριστικό χαρακτήρα που όμως δεν έχει διαβρωθεί.

Να σημειωθεί ότι παρά τις πλατείες, οι περιοχές αποτελούν περισσότερο σημείο περάσματος με τα άτομα να συγκεντρώνονται στους εσωτερικούς χώρους. Αυτό δημιουργεί αισθήματα ανασφάλειας, ιδίως το βράδυ, λόγω παλιών εγκαταλελειμμένων εμπορικών εγκαταστάσεων.

Εγνατία - Βαλαωρίτου (συγκέντρωση, θόρυβος)

Το κομμάτι της Εγνατίας που περιλαμβάνει την περιοχή της Βαλαωρίτου παρουσιάζει έντονη κινητικότητα και δραστηριότητα το τελευταίο διάστημα με το άνοιγμα πολλών καφέ, μπαρ και εστιατορίων. Η κίνηση είναι αυξημένη τις πρωινές ώρες, κυρίως στο τμήμα της Εγνατίας, αλλά και το βράδυ, όπου την θέση των παλιών βιομηχανιών καταλαμβάνουν τα αμέτρητα μπαρ σε συνδυασμό με τους χώρους εκθέσεων.

Χαρακτηριστικά, στην περιοχή της Βαλαωρίτου το βράδυ παρατηρείται αυξημένη συγκέντρωση ατόμων και δραστηριοτήτων στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Η διέλευση οχημάτων είναι δύσκολη, ο θόρυβος ξεπερνάει κατά πολύ τα επιτρεπόμενα όρια, ενώ υπάρχουν σημεία στα οποία η πρόσβαση είναι δύσκολη ή επικίνδυνη λόγω εγκαταλελειμμένων χώρων. Ως αποτέλεσμα δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα. Παρόμοια είναι και η κατάσταση στο κομμάτι της Εγνατίας όπου παρά την αυξημένη κίνηση, το αίσθημα κινδύνου είναι έντονο. Αντιθέτως, το πρωί η εικόνα δεν θυμίζει σε καμία περίπτωση την κατάσταση που επικρατεί το βράδυ, αν και ο θόρυβος και η συγκέντρωση παραμένουν σε υψηλά επίπεδα.

Η αλλαγή αυτή της εικόνας αποτυπώνεται έντονα, ώστε αν κάποιος επισκεφθεί την περιοχή το βράδυ είναι δυνατό να μην την αναγνωρίσει το πρωί.

Πλατεία Αριστοτέλους (συναίσθημα, δραστηριότητα)

Η πλατεία Αριστοτέλους είναι μία από τις χαρακτηριστικότερες της Ευρώπης προσδίδοντας έναν μητροπολιτικό αέρα στην πόλη. Αποτελεί σημείο αναφοράς τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες, με οπτικές φυγές προς το θαλάσσιο αλλά και ορεινό τμήμα της πόλης.

Καθημερινά υπάρχει κίνηση κατά μήκος του άξονα της Αριστοτέλους, συγκέντρωση όμως παρατηρείται και στο κομμάτι της πλατείας στην παραλία, λόγω των καφέ, μπαρ και εστιατορίων, όπως και του ξενοδοχείου και κινηματογράφου. Επιπλέον, η ύπαρξη εμπορικών καταστημάτων και υπηρεσιών στο υπόλοιπο τμήμα δικαιολογεί την αυξημένη κίνηση τις πρωινές ώρες. Τα Σαββατοκύριακα η κίνηση εντείνεται τόσο το πρωί, στα γύρω εμπορικά, όσο και το βράδυ στα καφέ, μπαρ, ως σημείο στάσης και ως πέρασμα. Η πλατεία αποτελεί ιδανικό σημείο συνάντησης και χώρο για υπαίθριες εκδηλώσεις και δραστηριότητες. Η ιδιαίτερη θέση της αποτελεί πόλο έλξης για τους επισκέπτες αλλά και τους κατοίκους της πόλης. Τα συναισθήματα που δημιουργούνται είναι στην πλειοψηφία τους θετικά, τόσο το πρωί όσο και το βράδυ, εκτός από ορισμένες φορές που η υπερσυγκέντρωση ατόμων προκαλεί δυσφορία.

Σε αυτό να προστεθεί και η αλλοίωση της εικόνας της από την συμπεριφορά των ιδιοκτητών καταστημάτων και καφέ-μπαρ προς τον περιβάλλοντα χώρο.

Πλατεία Λευκού Πύργου (συναίσθημα)

Η περιοχή γύρω από το Λευκό Πύργο αποτελεί όπως και η πλατεία Αριστοτέλους σημείο αναφοράς για την πόλη λόγω του συμβολισμού της. Έχει πρόσβαση και θέα στο παραλιακό μέτωπο με ανοιχτούς χώρους πρασίνου.

Στην περιοχή συνυπάρχουν εμπορικά καταστήματα, υπηρεσίες, κατοικίες μαζί με καφέ, μπαρ, ορισμένα από τα οποία οφείλουν την διαχρονικότητά τους στην ιδανική θέση της περιοχής. Η κίνηση τις καθημερινές δεν παρουσιάζει διαφορά από το βράδυ σε αντίθεση με την έξαρση που παρατηρείται τα σαββατοκύριακα, όπως και στις περισσότερες περιοχές μελέτης. Ιδιαίτερα στα σημεία σύνδεσης με άλλους άξονες-περιοχές, όπως η Λεωφόρος Νίκης και η Προξένου Κορομηλά, υπάρχουν αρκετά καφέ-μπαρ στο ισόγειο των πολυκατοικιών, οπότε το βράδυ παρουσιάζονται προβλήματα από την σύγκρουση χρήσεων. Σε συνδυασμό με το σκοτάδι που επικρατεί λόγω ανεπαρκούς φωταγώγησης η περιοχή προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα.

Το πρωί λειτουργεί περισσότερο ως πέρασμα με εξαίρεση τον χώρο κοντά στον Λευκό Πύργο, όπου η θέα και το αίσθημα φυγής προδιαθέτει την στάση.

5. Προτάσεις

Από την περιγραφή και ανάλυση των περιοχών μελέτης προκύπτουν οι εξής προτάσεις:

Στον άξονα της Τσιμισκή (κίνηση, θόρυβος) προτείνεται η αξιοποίηση κενών-αχρησιμοποίητων χώρων ως χώρων στάθμευσης και η λειτουργία λεωφορειολωρίδων και τα Σαββατοκύριακα. Η επέκταση χρονικού ωραρίου ΜΜΜ τις βραδινές ώρες και τα Σαββατοκύριακα και η μείωση κομίστρου στα ΜΜΜ και στους χώρους στάθμευσης κρίνεται απαραίτητα.

Στην Λεωφόρο Νίκης (συναίσθημα) προτείνεται η υιοθέτηση ευέλικτου ωραρίου λειτουργίας των καφέ-μπαρ (λειτουργία όλες τις ώρες ή συγκεκριμένες ώρες και μέρες), καθώς και η εναλλαγή λειτουργιών σε καταστήματα, όπως από καφέ-μπαρ σε εστιατόριο-σνακ μπαρ, αναλόγως με τις ώρες αιχμής και χρήσης. Επιπλέον, απαιτούνται μέτρα προστασίας περιβάλλοντος χώρου και η τήρηση επιτρεπτών επιπέδων θορύβου και εφαρμογή ηχοπροστατευτικών συστημάτων στον εσωτερικό και εξωτερικό χώρο των καταστημάτων.

Η Μητροπόλεως- Προξένου Κορομηλά (συναίσθημα) μπορεί να αναδειχθεί με την βελτίωση του φωτισμού και την διαμόρφωση σημείων στάσης όπου υπάρχει δυνατότητα (π.χ. σε γωνίες, ανοίγματα). Καλό θα ήταν να γίνει και η πεζοδρόμηση κάθετων παρόδων.

Παρόμοια και στην Πλατεία Ναυαρίνου - Πλατεία Αγ. Σοφίας (συγκέντρωση, συναίσθημα) απαιτείται βελτίωση του φωτισμού και ενίσχυση της αστυνόμευσης. Η προστασία και η ανάδειξη της ιστορικής-αρχιτεκτονικής ταυτότητας μπορεί να επιτευχθεί με την εξυγίανση των συγκρουόμενων χρήσεων που αλλοιώνουν τον χαρακτήρα της περιοχής.

Η διατήρηση και ανάδειξη του εμπορικού χαρακτήρα είναι σημαντική για την Αγορά Μοδιάνο - Πλατεία Άθωνος (δραστηριότητα, συγκέντρωση), με την συνύπαρξη πρωινών και βραδινών δραστηριοτήτων. Στο σημείο αυτό χρειάζεται να επαναπροσδιοριστούν τα ωράρια λειτουργίας και να γίνει προσθήκη φωτιστικών σωμάτων.

Στην ενότητα Λαδάδικα - Πλατεία Ελευθερίας (συναίσθημα, δραστηριότητα) η επανάχρηση παλιών χώρων και λειτουργία ως χώρων επαγγελματικών και καλλιτεχνικών ή/και ως χώρων στάθμευσης όπου προβλέπεται είναι απαραίτητη. Η φύτευση, ο φωτισμός και η γενικότερη αποκατάσταση των πλατειών θα συμβάλλουν στην ενίσχυση του ιστορικού-αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των περιοχών.

Στον άξονα της Εγνατίας - Βαλαωρίτου (συγκέντρωση, θόρυβος) προβλέπεται ο φωτισμός σκοτεινών σημείων και η αστυνόμευση, προκειμένου για την ενίσχυση του αισθήματος της ασφάλειας. Η αποκατάσταση εγκαταλελειμμένων χώρων και αξιοποίησή τους ως χώρων στάθμευσης, η διατήρηση του ήχου σε επιτρεπτά επίπεδα, όπως και η διοργάνωση πολιτιστικών-καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων θα δώσουν μια ανάσα στην περιοχή.

Η Πλατεία Αριστοτέλους (συναίσθημα, δραστηριότητα), λόγω ιδιαιτερότητας, επιβάλλεται ο περιορισμός τραπεζοκαθισμάτων στην πλευρά των στοών και η αύξηση χώρων πρασίνου. Επιπλέον, η δημιουργία πεζοδρόμων ή/και ενοποίηση αναξιοποίητων χώρων σε συνδυασμό με την διασύνδεση της περιοχής με κομβικά σημεία του κέντρου της πόλης θα ενισχύσουν τον πολιτιστικό χαρακτήρα της περιοχής.

Η αξιοποίηση ελεύθερων-ανοιχτών χώρων και ο φωτισμός στην Πλατεία Λευκού Πύργου (συναίσθημα) απαιτούνται προκειμένου για την ενίσχυση ενίσχυση παραλιακού τμήματος στο σημείο αυτό.

6.   Συμπεράσματα

Σε γενικές γραμμές η εικόνα μιας πόλης επηρεάζει άμεσα την ψυχολογία τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών της δημιουργώντας ποικίλα συναισθήματα και αντιδράσεις. Στοιχεία όπως η κίνηση και ο ήχος σχετίζονται άμεσα με την συγκέντρωση και τις δραστηριότητες που εκτυλίσσονται σε διάφορα σημεία-ενότητες της πόλης, μεταβάλλοντας την συνολική της εικόνα. Άλλωστε ο βαθμός στον οποίο μια πόλη είναι προσιτή, φιλική, ελκυστική ή αδιάφορη δεν εξαρτάται μόνο από την εικόνα του δομημένου και αδόμητου περιβάλλοντος αλλά και από την ιδιαιτερότητα των χρήσεων που της αποδίδουν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες της.

Στο σημείο αυτό εισέρχεται ο χρονικός παράγοντας της ημέρας και της νύχτας. Είναι φανερό ότι η αλλαγή χρήσεων και εικόνων κατά την διάρκεια της ημέρας και της νύχτας διαμορφώνει ανάλογα και την ταυτότητα της πόλης. Oι καθημερινές λειτουργίες συχνά συγκρούονται με τις βραδινές αλλοιώνοντας την εικόνα στις περισσότερες περιπτώσεις. Από την άλλη, σε πολλές περιοχές οι βραδινές δραστηριότητες είναι αυτές που αναδεικνύουν ή βελτιώνουν την εικόνα τους. Συνεπώς, το θέμα της οικονομίας της νύχτας, όπως έχει επικρατήσει ως ορισμός, αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την διαμόρφωση της εικόνας της πόλης και κατ' επέκταση για τον αστικό σχεδιασμό.

Σχετικά με τις περιοχές του κέντρου της Θεσσαλονίκης, παρουσιάζουν αντιθέσεις κατά την διάρκεια της ημέρας και της νύχτας αλλά και μεταξύ τους. Σε ορισμένες οι διαφορές είναι περισσότερο έντονες λόγω των χρήσεων που εντοπίζονται σε αυτές, ενώ σε άλλες οι δραστηριότητες δεν διαφέρουν το πρωί από το βράδυ. Επιπλέον, ως προς την θέση των περιοχών, η μεταξύ τους σχέση ή/και γειτνίαση ευνοεί ή αποτρέπει την ανάπτυξη δραστηριοτήτων, οπότε και η εικόνα τους αλλάζει ή παραμένει ίδια.

Όπως προκύπτει και από τις παραπάνω προτάσεις, η επίλυση ζητημάτων αστικού σχεδιασμού και η ανάδειξη του χαρακτήρα της κάθε περιοχής έχει ως στόχο την προσέλκυση κατοίκων και επισκεπτών στο κέντρο της πόλης. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, προτεραιότητα δίνεται στην βιώσιμη διάσταση του σχεδιασμού, προκειμένου για την ενίσχυση της εικόνας του κέντρου και την διατήρηση της ιστορικής-αρχιτεκτονικής ιδιαιτερότητας της πόλης της Θεσσαλονίκης.

Τελικός σκοπός αυτής της εισήγησης, όπως αναφέρθηκε εξαρχής, είναι η περαιτέρω διερεύνηση και προβληματισμός για αντίστοιχα θέματα που αφορούν την εικόνα της πόλης, όχι μόνο το βράδυ, και την σχέση της με τον σχεδιασμό σε διάφορα επίπεδα.