Απ’ τον Παστίτσιο στον Παΐσιο

Του Ηλία Κανέλλη, NEA, 27.9.12

Tώρα που εμπεδώσαμε τα πάντα για τον Πατέρα Παστίτσιο, μέχρι και την μπεσαμέλ της συνταγής του που λέει ο λόγος, ήρθε η ώρα να δούμε λίγο και το υλικό από το οποίο συντίθεται ο Παΐσιος. Διαβάζω ότι ο συγκεκριμένος ορθόδοξος μοναχός, ο οποίος εξεδήμησε εις Κύριον το 1994, θεωρείται μια από τις μεγαλύτερες μορφές της σύγχρονης Ορθόδοξης Εκκλησίας λόγω της προσωπικότητας, της πνευματικότητας και των χαρισμάτων του. Πώς, όμως, μπορεί να συγκαταλέγεται στις μεγάλες θρησκευτικές μορφές, μάλιστα για την πνευματικότητά του, ένα πρόσωπο το οποίο, πρωτίστως, ισχυρίζεται, στο βιβλίο του «Αγιορείται Πατέρες και Αγιορείτικα», ότι «στην εποχή μας, που έχουν αυξηθεί οι γνώσεις, δυστυχώς η λογική κλόνισε την πίστη των ανθρώπων από τα θεμέλια και γέμισε τις ψυχές από ερωτηματικά και αμφιβολίες». Γιατί, άραγε, τα ερωτηματικά και οι αμφιβολίες είναι κακό πράγμα; Και πώς μπορεί να πορευθεί ο άνθρωπος, να βελτιώσει τη ζωή του και των συνανθρώπων του χωρίς ερωτηματικά και αμφιβολίες; Πώς μπορεί να προοδεύσει ο κόσμος χωρίς τη γνώση; Και παραπέρα: ποια σχολή σκέψης, ακόμα και σοβαρής θεολογικής σκέψης, αντιτίθεται στη λογική και στις επιστήμες που στηρίζονται στη λογική;

Από το προσκήνιο, κατά καιρούς, πέρασαν σημαντικές προσωπικότητες της θεολογίας, αρκετές ακόμα προσωπικότητες συνεχίζουν να εργάζονται ανάμεσά μας. Από τον Παναγιώτη Νέλλα και τον Σάββα Αγουρίδη έως τους συγχρόνους μας, τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα), τον Πατέρα Φιλόθεο Φάρο και τον Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας Αναστάσιο (Γιαννουλάτο), οι σοβαρά σκεπτόμενοι για τον άνθρωπο δεν κηρύσσουν το διαζύγιο από τη γνώση, δεν κηρύσσουν τη δεισιδαιμονία, δεν διεκδικούν τον καθοδηγητικό ούτε τον φονταμενταλιστικό ρόλο της θρησκείας. Και δεν θεωρούν τους πιστούς χειραγωγούμενο πλήθος...

Υπάρχει μια υποτίθεται λαϊκή εκδοχή του πνευματικού παραδείγματος στην περιοχή της θρησκείας. Υποτίθεται ότι το παράδειγμα αυτό το εκπροσωπούν «οι διά Χριστόν σαλοί», πρόσωπα με ιδιότυπες συμπεριφορές (sui generis, θα λέγαμε) που δεν νοιάζονται για όσα συμβαίνουν στη Γη, περιφρονούν τις εξουσίες και στήνουν τους δικούς τους κώδικες επικοινωνίας με τους ομοθρήσκους τους. Ενας τέτοιος sui generis ήταν, απ' όσο μπορεί να καταλάβει κανείς διαβάζοντας τα κείμενά του, και ο Παΐσιος. Δύσκολο ένα τέτοιο πρόσωπο να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση. Μπορεί η γνώση να μη θεωρείται σε απόλυτο βαθμό διεκδικήσιμη ποιότητα στην Ελλάδα. Αλλά θα ήταν απόλυτη η ήττα μας αν τον ρόλο των πνευματικών ταγών της κοινωνίας τον αναλάμβαναν σαλοί. Είτε «διά Χριστόν» είτε χωρίς...