Ηρθε η ώρα των λογαριασμών

Τα χιόνια του Κιλιμάντζαρο 

Tου Αντώνη Λιάκου, http://www.metarithmisi.gr, 18.3.12

Η καινούργια κατάσταση βάζει τη σοσιαλδημοκρατία σε νέα διλήμματα. Ακολουθώντας την πεπατημένη δεν φαίνεται να μπορεί να διαφοροποιηθεί από τα συντηρητικά κόμματα. Στην ωραία ταινία «Τα χιόνια του Κιλιμάντζαρο», που παίζεται ακόμη στους κινηματογράφους, ο πρωταγωνιστής -συνδικαλιστής εργάτης σε ναυπηγείο στη Μασσαλία- καθώς απολύεται, βάζοντας και τον εαυτό του στην κληρωτίδα όσων είχε συμφωνήσει το συνδικάτο με την εργοδοσία να απολύσει, ξηλώνει απ΄ το αρμάρι του και παίρνει μαζί με τα πράγματά του, μια φωτογραφία: Τον Ζαν Ζορές, το σύμβολο του γαλλικού σοσιαλισμού, να μιλά στο πλήθος. Η σκηνή φέρνει κάτι από το τέλος της σοσιαλδημοκρατίας, εκείνης που ταυτίστηκε με τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και το κοινωνικό συμβόλαιο, για να καταλήξει να διαχειρίζεται τις απολύσεις. Η σοσιαλδημοκρατία που αμάρτησε για το παιδί της, αλλά δεν το έσωσε.

Ο μεσήλικας πρωταγωνιστής θα ληστευτεί ύστερα από λίγο από νεαρό, επίσης απολυμένο από τα ίδια ναυπηγεία, για τον οποίο -και για τη γενιά του- δεν ίσχυαν πλέον οι ίδιοι εργασιακοί και ασφαλιστικοί όροι, τα ίδια «προνόμια» θα έλεγαν κάποιοι. Οι σκηνές θα μπορούσαν να εκτυλιχθούν και στην Ελλάδα, με τη διαφορά ότι εδώ οι φωστήρες των μεταρρυθμίσεων, συνήθως πανεπιστημιακοί που θα τους βρεις ευκολότερα στα κυβερνητικά γραφεία παρά στις αίθουσες διδασκαλίας και στα σπουδαστήρια, θα μιλούσαν για προνομιούχα ρετιρέ και συντεχνίες που ενισχύουν την κοινωνική αδικία σε βάρος των άλλων εργατών.

Αποτοξινωθείτε από τον λόγο τους πηγαίνοντας να δείτε την ταινία. Ακουμπήστε μέσω της τέχνης μια εμπειρία την οποία τη ζείτε καθημερινά αλλά δεν εκφράζεται στον δημόσιο λόγο. Μπορεί και σεις να την προσπερνάτε. Το φιλμ είναι ένα μελαγχολικό σχόλιο πάνω στο τέλος ενός κόσμου, αυτού του μεταπολεμικού, που θεμελιώθηκε πάνω σε τρεις αρχές: την οικονομική ανάπτυξη, τη δημοκρατία, το κράτος πρόνοιας. Λειτούργησαν πουθενά ιδεοτυπικά; Οχι. Εδώ μάλιστα χειρότερα. Αλλά αυτός δεν είναι λόγος να πετάξουμε το μωρό μαζί με τ απόνερα.

Η σοσιαλδημοκρατία, λοιπόν, βρέθηκε σε άμυνα στη δεκαετία του 90. Οι πολιτικές της, κεϊνσιανισμός και κράτος πρόνοιας, φαίνονταν πλέον αντιαναπτυξιακές και χωρίς απόδοση μπροστά στη λαίλαπα των αγορών, της παγκοσμιοποίησης, της νέας χρηματοπιστωτικής επέκτασης, του νεοφιλελευθερισμού. Ο κίνδυνος να σπρωχτεί στο περιθώριο την οδήγησε στο να υιοθετήσει την πολιτική των αντιπάλων της, μερικές φορές προσπαθώντας να προσαρμόσει, μερικές υπερακοντίζοντάς την. Ενας ένας καταρρίφθηκαν οι πύργοι της. Η καταγγελία της γραφειοκρατίας συμπαρέσυρε την έννοια και τις αντιλήψεις για τον ρόλο του κράτους, τη συλλογικότητα, την έννοια δημόσιο αγαθό· η καταγγελία της διαφθοράς την οποιαδήποτε ανάμειξη της πολιτικής στην οικονομία, εκτός βέβαια από τη στήριξή της· η καταγγελία της τεμπελιάς απονομιμοποίησε το κράτος πρόνοιας και την εργατική νομοθεσία· η αποκήρυξη των συντεχνιών κατέληξε σε πλήρη απαξίωση του συνδικαλισμού και των συλλογικών συμφωνιών. Κι όλα αυτά με μια λαϊκιστική ρητορική υπέρ των απόκληρων, εκείνων που το παλιό κράτος πρόνοιας δεν μπορούσε να περιλάβει.

Είκοσι χρόνια ζήσαμε μέσα σε αυτήν τη μεγάλη αλλαγή, στο πάρτι της παγκοσμιοποίησης και του νεοφιλελευθερισμού, ή όπως αλλιώς συμφωνήσουμε να τον ονομάσουμε. Τώρα ήλθε η ώρα των λογαριασμών. Αλλες χώρες τιμωρούνται επειδή δεν προσαρμόστηκαν, άλλες επειδή παρα-προσαρμόστηκαν και μερικές επειδή μισο-προσαρμόστηκαν στους νέους κανόνες του παιχνιδιού. Κάπως έτσι η καινούργια κατάσταση βάζει τη σοσιαλδημοκρατία σε νέα διλήμματα. Ακολουθώντας την πεπατημένη δεν φαίνεται να μπορεί να διαφοροποιηθεί από τα συντηρητικά κόμματα. Από την άλλη μεριά, καθώς πολλά δεξιά κόμματα διολισθαίνουν προς τον δεξιό λαϊκισμό, η σοσιαλδημοκρατία εμφανίζεται ως ο μόνος υποστηρικτής των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων. Αυτός είναι ένας σίγουρος τρόπος αποκοπής της από την κοινωνία. Αν σοσιαλδημοκρατία όμως σημαίνει κοινωνική μεταρρύθμιση, χρειάζονται νέες ιδέες και δημιουργικότητα για να κατανοήσουμε πώς θα υπερασπίσουμε την κοινωνία και τη δημοκρατία στις νέες συνθήκες. Τι σημαίνει σήμερα κοινωνική μεταρρύθμιση είναι ένα μείζον πρόβλημα. Το βασικό πρόβλημα.

Ο Αντώνης Λιάκος είναι ιστορικός, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Το άρθρο αυτό δημοσιεύεται στο FOROUM  της εφημερίδας «Εθνος»