Αυτοί που έμειναν

 Του Αρίστου Δοξιάδη, Καθημερινή

Πολλές χιλιάδες Ελληνες μετανάστευσαν μέσα στην κρίση και δεν ήταν οι πιο φτωχοί. Ηταν νέοι με πτυχία, ήξεραν αγγλικά, μπορούσαν να μάθουν και μια τρίτη γλώσσα, αυτήν του προορισμού τους. Είχαν το θάρρος να αναζητήσουν το μέλλον σε νέους τόπους, αντί να περιμένουν την αβέβαιη ανάκαμψη στην Ελλάδα. Πολλοί είπαν, «έφυγε το καλύτερο κομμάτι της γενιάς τους». Δεν είναι έτσι, όμως, γιατί υπάρχουν κι αυτοί που έμειναν. Αυτοί προτίμησαν να το παλέψουν εδώ. Ηξεραν ότι εδώ δεν θα κάνουν καριέρα, γιατί δεν υπήρχαν πια οι μεγάλοι εργοδότες που θα τους υποδεχθούν. Θα έπρεπε να χαράξουν δικό τους δρόμο. Είτε να ανοίξουν δική τους δουλειά είτε να αναλάβουν και να βελτιώσουν τη δουλειά των γονιών τους είτε να δοκιμάσουν την τύχη τους σε μια μικρή επιχείρηση με χαμηλό μισθό. Διάλεξαν να μείνουν, ενώ είχαν κι αυτοί τα εφόδια για να φύγουν. Δοκίμασαν πολλά: εστιατόρια και καφενεία, καλλιέργειες στο κτήμα του παππού, τυποποιημένα τρόφιμα, είδη ρουχισμού, δωμάτια για τουρίστες, εμπειρίες για τουρίστες, εξαγωγές με ευρηματικό branding, υπηρεσίες σχεδιαστή ή μηχανικού ή μεταφραστή ή σκηνοθέτη για την παγκόσμια αγορά, ιατρικές υπηρεσίες για ξένους επισκέπτες, εξειδικευμένα μηχανουργεία, χημικά εργαστήρια, ανάπτυξη λογισμικού, εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα. Δοκίμασαν ό,τι μπορεί να κάνει μια μικρή ομάδα με λίγα χρήματα, πολλή τεχνογνωσία και πάρα πολλή επιμονή. Πολλοί απέτυχαν και πολλοί ακόμη θα αποτύγχαναν σε ένα-δύο χρόνια, γιατί αυτή είναι η μοίρα των μικρών επιχειρήσεων σε μια αδύναμη οικονομία.

Μερικοί όμως πέτυχαν και πολλοί ακόμη είχαν βάλει τις βάσεις μέσα στο 2014 για μια ανοδική πορεία. Αυτοί θα ήταν η μαγιά για την ανάπτυξη 2% το 2015 και αργότερα 3% και 4%, που θα είχαμε αν η κυβέρνηση είχε κλείσει με οργανωμένο τρόπο το Πρόγραμμα Στήριξης. Ιδιαίτερα όσοι είχαν διεθνή πελατεία θα μπορούσαν να αναπτυχθούν χωρίς τους περιορισμούς που επιβάλλει η λιτότητα στην εγχώρια αγορά. Θα έδιναν δουλειές σε ανέργους και θα πλήρωναν φόρους.

Η αλλοπρόσαλλη διαπραγμάτευση των πέντε μηνών, με αποκορύφωμα τα capital controls, ταρακούνησε ό,τι έχτισαν με τόσο κόπο και απειλεί να το κατεδαφίσει. Ξαφνικά δεν μπορούν να προμηθευτούν βασικά υλικά. Δεν μπορούν να κάνουν πληρωμές ούτε με paypal. Ακυρώνουν τα περίπτερα σε σημαντικές εμπορικές εκθέσεις γιατί δεν έχουν χρήματα να ταξιδέψουν. Οι ξένοι πελάτες διακόπτουν τις παραγγελίες γιατί δεν θέλουν να έχουν προμηθευτές που κινδυνεύουν να καταρρεύσουν. Οι καλύτεροι τεχνικοί τους παραιτούνται για να μεταναστεύσουν, αυτοί που πριν από λίγες εβδομάδες σχεδίαζαν το προϊόν «που θα κατακτήσει τον κόσμο». Οσοι ζουν από τον τουρισμό είδαν την καλύτερη σεζόν να κατακρημνίζεται.

Είχα την τύχη να συνεργάζομαι με δεκάδες ιδρυτές νέων τεχνολογικών επιχειρήσεων. Οι άνθρωποι αυτοί είναι δυνατοί, ψύχραιμοι, αποφασισμένοι και αγαπούν την Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο που έμειναν μέσα στην κρίση και έχτισαν μέσα στην κρίση. Τώρα τους βλέπω κλονισμένους, θυμωμένους και απογοητευμένους. Πρώτη φορά σκέφτονται στα σοβαρά να φύγουν. Να προτείνουν στους συνεργάτες τους μετεγκατάσταση κάπου στην Ευρώπη ή απλώς να κλείσουν την επιχείρηση και να ξαναρχίσουν από το μηδέν.

Αν συμβεί αυτό, θα έχουμε μια νέα, διαφορετική μετανάστευση. Θα φύγουν οι δημιουργοί επιχειρήσεων, οι entrepreneurs, όχι μόνον αυτοί που αναζητούν εργασία. Η ζημιά για την οικονομία θα είναι πολλαπλάσια, γιατί ο καθένας από αυτούς θα δημιουργούσε θέσεις εργασίας και για άλλους. Πολλές θέσεις θα ήταν για επιστήμονες και για ειδικά στελέχη με καλές αμοιβές. Η φυγή τους θα περιορίσει τις αναπτυξιακές δυνατότητες της χώρας πολύ περισσότερο απ’ ό,τι η «φυγή εγκεφάλων» προς τα ξένα πανεπιστήμια και τις πολυεθνικές, που είχαμε ώς τώρα.

Το ΟΧΙ του δημοψηφίσματος ανέδειξε ένα μεγάλο μπλοκ φτωχών νέων που ζητούν μόνο ένα πράγμα: «όχι άλλη λιτότητα». Και αυτοί έμειναν εδώ. Πολλοί δεν μπορούν να φύγουν. Οι λαϊκιστές πολιτικοί τους κρύβουν ότι, είτε με ευρώ είτε με δραχμή, όλα τα σενάρια περιλαμβάνουν λιτότητα για μερικά χρόνια (ή μια μεγάλη καταστροφή που ξεπερνάει τον όρο «λιτότητα»). Η επιλογή που έχουμε είναι λιτότητα που θέτει βάσεις για ανάπτυξη ή λιτότητα που αναπαράγει τη φτώχεια. Αν σταματήσουμε να δημιουργούμε επιχειρήσεις με τεχνογνωσία και προοπτική, τότε οι μόνες νέες θέσεις εργασίας που θα υπάρξουν κάποτε θα είναι για ανειδίκευτους σε εργοστάσια χαμηλού κόστους ή στο Δημόσιο όπου θα αμείβονται με πληθωριστικά κουρελόχαρτα. Η ελληνική Αριστερά έχει καταφέρει να σβήσει από την κοσμοθεωρία πολλών την απλή αλήθεια ότι μόνο με καλές επιχειρήσεις υπάρχουν καλές δουλειές.

Οι δημιουργοί επιχειρήσεων, για να μείνουν στην Ελλάδα, ένα πράγμα απαιτούν περισσότερο από κάθε τι άλλο: σταθερούς θεσμούς, σταθερές τράπεζες, σταθερό νόμισμα. Η ρευστότητα, η γραφειοκρατία, ο ΦΠΑ, το εργατικό κόστος έχουν σημασία, αλλά χωρίς βασική σταθερότητα δεν υπάρχει τίποτε. Η έξοδος από το ευρώ τους τρομάζει ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο.

Πάλι γράφω Πέμπτη για να διαβάσετε εσείς Κυριακή και δεν ξέρω αν θα είμαστε ακόμα στο ευρώ. Αν θα μείνουν εδώ αυτοί που το πάλεψαν τόσα χρόνια. Πάντως, κάποιοι θα μείνουμε και θα ξαναχτίσουμε. Οσο μπορούμε.

* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στην εταιρεία Επιχειρηματικών Συμμετοχών Openfund.