Wolf: Σκοτώστε τη λιτότητα πριν μας αφανίσει!

The Financial Times, www.euro2day.gr

Στα μέσα Μαΐου συμμετείχα σε συζήτηση για τη λιτότητα που διοργάνωσε το New York Review of Books στο Sheldonian Theatre της Οξφόρδης. «Λιτότητα στην ευρωζώνη και στη Βρετανία: φόνος ή γιατρειά;». Τη λιτότητα την υπερασπίστηκαν ο Λόρδος Meghnad Desai και ο βουλευτής, Σερ John Redwood. Με τη δική μου άποψη συντάχθηκαν ο Λόρδος Robert Skidelsky. Ακολουθεί ο λόγος τον οποίο παρέθεσε: 

Η λιτότητα απέτυχε. 

Απέτυχε στη Βρετανία και απέτυχε και στην ευρωζώνη. Ήταν μια αποτυχία που μπορούσε να προβλεφθεί και την οποία πράγματι κάποιοι κατάφεραν να προβλέψουν.Μετέτρεψε την ασθενική ανάκαμψη σε στασιμότητα. Επέφερε τεράστιο, αχρείαστο κόστος, όχι μόνο βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα, αν μετρήσουμε το κόστος των χαμένων επενδύσεων, των επιχειρήσεων που δεν ξεκίνησαν ποτέ, των δυνατοτήτων που ατρόφησαν και των ελπίδων που καταστράφηκαν.  Δεν είναι μια διαμάχη, όπως πιστεύουν μερικοί, όσον αφορά το μακροπρόθεσμο σε σχέση με το βραχυπρόθεσμο. Είναι μια διαμάχη για το μακροπρόθεσμο και για το βραχυπρόθεσμο, γιατί ό,τι κάνουμε βραχυπρόθεσμα επηρεάζει το μακροπρόθεσμο. Αυτό που συμβαίνει στη Βρετανία και σε μεγάλο κομμάτι της ευρωζώνης είναι χειρότερο από έγκλημα. Είναι μεγάλη γκάφα. Αν οι ρυθμιστές άκουγαν τα επιχειρήματα που έθεσαν οι αντίπαλοί μας, η εικόνα θα ήταν ακόμη χειρότερη.

Η λιτότητα δεν μπορεί να σκοτώσει την οικονομία. Μπορεί όμως να προκαλέσει μεγάλο αχρείαστο πόνο και σπατάλη. Η λιτότητα είναι μια θεραπεία που επιδεινώνει την αρρώστια. 

Πώς η λιτότητα ξετίναξε την ανάκαμψη 

Η λιτότητα μπήκε στην Ευρώπη στο α΄ εξάμηνο του 2010, με το ξέσπασμα της ελληνικής κρίσης, την κυβέρνηση συνασπισμού της Βρετανία και, πάνω απ’ όλα, τη σύνοδο G20 στο Τορόντο, εκείνο τον Ιούνιο. Αυτή η σύνοδος ανέτρεψε τις επεκτακτικές πολιτικές που είχαν εισαγάγει οι προηγούμενες σύνοδοι, και οι οποίες είχαν σταματήσει και είχαν ανατρέψει την οικονομική συρρίκνωση της περιόδου 2008-09. Στη σύνοδο του Τορόντο κήρυξαν, πρόωρα, ότι «οι προηγμένες οικονομίες έχουν δεσμευθεί σε δημοσιονομικά μέτρα που θα μειώσουν στο μισό τουλάχιστον τα ελλείμματα ως το 2013». 

Εκείνη η επίθεση στη λιτότητα -την οποία προσδιορίζω ως μείωση στο διαρθρωτικό ή κυκλικά προσαρμοσμένο δημοσιονομικό ισοζύγιο- ήταν ανόητη. Οι μειώσεις σε αυτά τα διαρθρωτικά ελλείμματα μεταξύ των ετών 2010 και 2013 θα είναι 11,8% του δυνητικού ΑΕΠ στην Ελλάδα, 6,1% στην Πορτογαλία, 3,5% στην Ισπανία και 3,4% στην Ιταλία. Μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι αυτές οι χώρες δεν είχαν περιθώρια παρά να κάνουν τη μείωση. Όμως, η Βρετανία είχε. Κι όμως η μείωση στο διαρθρωτικό έλλειμμα που θα κάνει σε αυτά τα τρία χρόνια θα είναι 4,3% του ΑΕΠ, δηλαδή περισσότερο από το 3,2% στο σύνολο της ευρωζώνης, και μάλιστα περισσότερο από τη μείωση σε όλες αυτές τις χώρες, πλην της Ελλάδας και της Πορτογαλίας. 

Η επίπτωση ήταν, με μία λέξη, «βαριά». 

Ως αποτέλεσμα των ηρωικών παρεμβάσεων των νομισματικών και των δημοσιονομικών αρχών, πολλές χώρες που είχαν πληγεί από την κρίση είχαν σημειώσει αξιοπρεπή ανάκαμψη μετά τη «μεγάλη ύφεση» του 2008-09. Όμως, στη συνέχεια η ανάκαμψη σταμάτησε. 

Παράδειγμα η Βρετανία. Το ΔΝΤ πιστεύει, μάλλον αισιόδοξα, ότι η οικονομία θα αναπτυχθεί 1,8% μεταξύ των ετών 2010 και 2013. Αλλά είχε επεκταθεί 1,8% το 2009 - 2010. Η ενθαρρυντική ανάκαμψη εξοντώθηκε. Αντί αυτού, η οικονομία έμεινε στάσιμη σχεδόν τρία χρόνια. Ακόμη κι αν το ΔΝΤ έχει δίκιο κι εκδηλωθεί ήπια ανάκαμψη φέτος, θα πρέπει να φτάσει το 2015 για να ανακτήσει η βρετανική οικονομία το μέγεθος που είχε πριν από την κρίση. Θα είναι το μεγαλύτερο διάστημα διολίσθησης σε καιρό ειρήνης από τον 19ο αιώνα. 

Η εικόνα είναι χειρότερη στην ευρωζώνη: Η οικονομία επεκτάθηκε 2% το 2009 - 2010. Κι εκεί όμως σταμάτησε η ανάπτυξη τότε. Τώρα προβλέπεται ανάπτυξη μόλις 0,4% το 2010 - 2013. Είναι στάσιμη. Η λιτότητα συνθλίβει τις οικονομίες, με τεράστιες συνεχείς υφέσεις, καθώς επιβάλλουν δημοσιονομική σύσφιγξη την ώρα που η ιδιωτική τους οικονομία μαζεύεται. Η ανεργία ξεπερνά το 25% στην Ελλάδα και στην Ισπανία. 

Οι αποδείξεις είναι παντού. Η δημοσιονομική κάμψη πράγματι έφερε συρρίκνωση. Καθώς είναι πολλές οι χώρες που συρρικνώνονται ταυτόχρονα, η επίπτωση είναι πολύ χειρότερη. Γι’αυτό και η συντονισμένη απόφαση υποχώρησης ήταν τεράστιο λάθος. Ξετίναξε την ανάκαμψη παντού, υπονομεύοντας την οικονομία και προκαλώντας μακροχρόνια, όπως πιστεύω ότι θα αποδειχθεί, ζημιά. 

Η αξία της δημοσιονομικής πολιτικής 

Γιατί χρειάζεται δυναμική δημοσιονομική πολιτική μετά από μια χρηματοοικονομική κρίση τόσο μεγάλης κλίμακας; Η απάντηση είναι ότι, καθώς το πιστωτική σύστημα έχει ζημιωθεί και οι τιμές των ενεργητικών πέφτουν, τα επιτόκια υποχωρούν γρήγορα. Πράγματι, σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο όπου το υψηλότερο επιτόκιο που προσφέρουν οι τέσσερις μεγαλύτερες κεντρικές τράπεζες είναι μισό τοις εκατό. 

Σε συνδυασμό με τη νομισματική στρατηγική, η επιθετική και καλοσχεδιασμένη στήριξη είναι η πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση για το τεράστιο πλεόνασμα των επιθυμητών ιδιωτικών αποταμιεύσεων που είναι το ισχυρότερο -και πραγματικά παγκόσμιο- χαρκατηριστικό της μετά κρίσης οικονομίας των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας, δηλαδή των δύο τρίτων της παγκόσμιας οικονομίας. 

Βεβαίως, ορισμένοι, όπως οι θεωρητικοί μας αντίπαλοι, θεωρούν ότι δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ούτε η νομισματική ούτε η δημοσιονομική πολιτική. Η συμβουλή αυτή είναι ανόητη και κακοπροαίρετη. 

Είναι ανόητη γιατί, αν την ακολουθήσουμε, είναι βέβαιο ότι θα καταλήξει σε βαθιά ύφεση (depression) όλος ο προηγμένος κόσμος, με ανυπολόγιστες οικονομικές και πολιτικές συνέπειες. Οι προηγούμενοι τουλάχιστον έχουν το ελαφρυντικό ότι δεν γνώριζαν τι θα ακολουθήσει. Εμείς το γνωρίζουμε. Και είναι κακοπροαίρετη γιατί θα προκαλούσε πραγματικά μεγάλη μιζέρια. 

Η λιτότητα στην ευρωζώνη 

Ορισμένοι θα ισχυριστούν ότι η ευρωζώνη δεν είχε εναλλακτική. Έπρεπε οπωσδήποτε να μαζευτεί. 

Αυτό είναι αλήθεια με την έννοια ότι τα μέλη έχουν περιορισμένη εθνική κυριαρχία και πρέπει να προσαρμοστούν στο δυσλειτουργικό καθεστώς της στρατηγικής της ευρωζώνης. Δεν ήταν όμως απαραίτητο να γίνει έτσι. 

1. Οι πιστώτριες χώρες θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να αναγνωρίσουν ότι απολαμβάνουν απίστευτα χαμηλά επιτόκια στο δημόσιο χρέος τους, εν μέρει εξαιτίας των κρίσεων στις ευάλωτες χώρες. Θα μπορούσαν να μοιραστούν κάποια από αυτά τα απροσδόκητα κέρδη με τους εταίρους οι οποίοι δεινοπαθούν. 

2. Η αναγκαία προσαρμογή θα μπορούσε να έχει επιβληθεί πολύ πιο συμμετρικά, με δυναμική δράση στις πιστώτριες χώρες, για να επεκταθεί η ζήτηση. 

3. Η ΕΚΤ μπορούσε να έχει προσφέρει τη δέσμευση «ανοιχτών» παρεμβάσεων με αγορές ομολόγων στις κλονιζόμενες χώρες δύο χρόνια πριν, το καλοκαίρι του 2012. 

4. Τα κεφάλαια που δόθηκαν για να μειωθούν οι επιπτώσεις από την κρίση θα μπορούσαν να είναι πολύ μεγαλύτερα. 

5. Τότε, θα μπορούσε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις αναγκαίες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και λιγότερη στη δημοσιονομική συρρίκνωση. 

Μπορεί βέβαια κάποιος να τα παραδέχεται όλα αυτά, όμως να θεωρεί ότι χωρίς βαθιές υφέσεις η απαραίτητη πίεση για προσαρμογή στο εργασιακό κόστος, που είναι εγγενές στους μηχανισμούς που λειτουργούν με βάση τον «κανόνα του χρυσού», ίσως να μην υπήρχε. 

Κι αυτό όμως δεν ισχύει σε γενικές γραμμές. 

1. Στην Ελλάδα, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και στην Ισπανία, τουλάχιστον, ο ιδιωτικός τομέας βρέθηκε σε τόσο βαθιά κρίση που η πρόσθετη πίεση για δημοσιονομική συρρίκνωση απλώς έριξε αλάτι στη βαθιά πληγή. 

2. Στην Ιταλία, οι πιέσεις μετά από πολλά χρόνια μισοστασιμότητας, και πολλά ακόμη να έρχονται, θα αρκούσαν επίσης από μόνες τους. 

Με δυο λόγια, το μέγεθος της λιτότητας που επιβλήθηκε ήταν αχρείαστο και άκαιρο. Και αυτό είναι κάτι ευρέως αποδεκτό πλέον. 

Τα συμπεράσματα της λιτότητας 

Εμείς που έχουμε αυτήν τη θέση δεν λέμε ότι η πρώιμη λιτότητα είναι η μόνη αιτία για την οικονομική αδυναμία. Η χρηματοπιστωτική κρίση, το τέλος της εποχής των εύκολων δανείων και τα αιφνίδια σοκ έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο. Όμως με τη λιτότητα δυσκόλεψε πολύ περισσότερο απ’ όσο χρειαζόταν η επιχείρηση να αντιμετωπιστούν αυτά τα σοκ. 

Η σωστή προσέγγιση σε μια κρίση αυτού του είδους είναι να χρησιμοποιηθούν όλα τα μέσα: Πολιτικές που ενδυναμώνουν το τραπεζικό σύστημα. Στρατηγικές που αυξάνουν τα κίνητρα επενδύσεων για τον ιδιωτικό τομέα. Επεκτατική νομισματική πολιτική. Και, ιδίως, η δυνατότητα των κυβερνήσεων να δανείζονται και να δανείζουν. 

Η Βρετανία, που απέτυχε να το εφαρμόσει ή η ευρωζώνη, που δεν κατάφερε να το κάνει εφαρμόσιμο, προκάλεσαν μια θλιβερά αδύναμη ανάκαμψη, που πιθανότατα θα αφήσει μακροχρόνια σημάδια. Ήταν ένα τεράστιο λάθος. 

Αλλά δεν είναι αργά για αλλαγή πορείας.