"Σκελετοί" στη ντουλάπα του "σουηδικού μοντέλου"

Του Κώστα Ράπτη, www.capital.gr

Σύμφωνα με τους ειδικούς των επιστημών δημόσιας υγείας, είναι αδιαμφισβήτητη η συσχέτιση ανάμεσα στο προσδόκιμο επιβίωσης και τη σχετική θέση του ατόμου στην κοινωνικο-οικονομική ιεραρχία. Τα απόλυτα μεγέθη (λ.χ. κατά κεφαλήν ΑΕΠ) δεν είναι τόσο καθοριστικά, όσο το αν κανείς, με τα μέτρα της δικής του κοινωνίας, ανήκει στους “υστερούντες” και άρα επιβαρύνεται με το αντίστοιχο ψυχοκοινωνικό στρες. Έτσι, οι “προνομιούχοι” λ.χ. μιας αφρικανικής χώρας έχουν πολύ καλύτερους δείκτες υγείας από τους “μη προνομιούχους” μιας ευρωπαϊκής χώρας, ακόμη και αν σε απευθείας σύγκριση διαθέτουν μικρότερο εισόδημα από αυτούς. Τα δεδομένα αυτά θα μπορούσαν, τηρουμένων των αναλογιών, να φωτίσουν και τις προϋποθέσεις εμφάνισης συμπτωμάτων κοινωνικής παθολογίας –και άρα να λύσουν την απορία πώς είναι δυνατόν σε μία χώρα της Ευρώπης με ανθηρή οικονομία και παράδοση γενναιόδωρου κοινωνικού κράτους, όπως η Σουηδία, να συγκλονίζονται τα υποβαθμισμένα προάστια της Στοκχόλμης για πέμπτη κατά σειρά νύχτα από βανδαλισμούς και πυρπολήσεις αυτοκινήτων, με αυτουργούς ομάδες ανεξέλεγκτων νεαρών.

Οι ταραχές της Στοκχόλμης θυμίζουν βέβαια τις αντίστοιχες των παρισινών προαστίων το 2005 και του Λονδίνου το 2011 (χωρίς πάντως τις λεηλασίες καταστημάτων). Και όπως και αυτές γίνονται πεδίο προβολής διαφόρων νοητικών προκατασκευών. 

Φταίει η “κουλτούρα εξάρτησης από το κοινωνικό κράτος” που δημιουργεί το περιώνυμο “σκανδιναβικό μοντέλο;” Φταίει η πολιτική της “πολυπολιτισμικότητας” και η αδυναμία πραγματικής ένταξης των μεταναστών στην σουηδική κοινωνία; Φταίει η φτώχεια, γενικώς και αορίστως; Φταίει η κατάλυση της γονικής αυθεντίας και η ανοχή απέναντι στην εφηβική παραβατικότητα; 

Το προάστιο Husby της Στοκχόλμης, που αποτέλεσε την αρχική εστία των ταραχών, μαστίζεται από ποσοστό ανεργίας της τάξης του 8,8% (στοιχεία του 2012). Για τα δεδομένα της Νότιας Ευρώπης η κατάσταση θα μπορούσε να θεωρηθεί ειδυλλιακή, όμως η σύγκριση με την υπόλοιπη Στοκχόλμη, όπου το μέσο ποσοστό ανεργίας είναι 3,3%, αποδεικνύεται συντριπτική. 

Από τα τέλη της δεκαετίας του ΄90 το διαθέσιμο εισόδημα των Σουηδών όλων των κοινωνικών κατηγοριών έχει αυξηθεί. Όμως στο πλουσιότερο 10% αντιστοιχούσε μεγαλύτερο μερίδιο αυτής της αύξησης. Σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ που δημοσιεύθηκε στις 15 Μαρτίου, το ποσοστό των φτωχών Σουηδών ανερχόταν στο 9% το 2010, έναντι μόλις 4% το 1995. Ο Hans Heggemann της Σουηδικής Στατιστικής Υπηρεσίας (SCB) θεωρεί ότι η χρήση του όρου “φτώχεια” στα σουηδικά συμφραζόμενα δεν έχει νόημα και προτιμά αντιθέτως να κάνει λόγο για “εισοδηματική ψαλίδα”. Ακόμη και έτσι, όμως, είναι γεγονός, σύμφωνα πάντα με τον ΟΟΣΑ ότι η Σουηδία είχε την τελευταία 15ετία την υψηλότερο ρυθμό αύξησης των ανισοτήτων μεταξύ των 33 κρατών-μελών του οργανισμού. Το 1995 κατατασσόταν πρώτη από την άποψη του περιορισμού των ανισοτήτων. Πλέον έχει υποχωρήσει κατά 14 θέσεις. 

Ο “κοινωνικός αποκλεισμός” καθίσταται έννοια λιγότερο αφηρημένη, αν τον δούμε στην χωροταξική του αποτύπωση. Το 1990 λίγο λιγότεροι από τους 10.000 κατοίκους τους Husby ήταν μεταναστευτικής προέλευσης: τώρα ο πληθυσμός του προαστίου έχει φθάσει τις 12.000 και οι μετανάστες πρώτης ή δεύτερης γενιάς ανέρχονται στο 85% του συνόλου. Ο εθνοτικός διαχωρισμός (segregation) των συνοικιών της Στοκχόλμης αποτελεί σταθερή τάση: αρκεί κανείς να σημειώσει ότι οι ταραχές ξέσπασαν σε μια στιγμή κατά την οποία η υπόλοιπη Σουηδία τελούσε εν ευφορία λόγω της κατάκτησης του Παγκόσμιου Κυπέλλου στο χόκεϊ επί πάγου...

Η αποτυχία της Σουηδίας να ενσωματώσει τους μετανάστες (που αποτελούν το 15% του πληθυσμού της) δεν περιορίζεται στην πρώτη γενιά: στο Husby σχεδόν 30% των νέων 20-24 ετών ούτε εργάζεται, ούτε σπουδάζει. Και αυτό το δεδομένο έχει στατιστικά αποτυπωμένη συσχέτιση με την εκδήλωση ταραχών.

Σύμφωνα με στοιχεία της Πυροσβεστικής τα οποία ανέλυσε ο ανθρωπογεωγράφος Bo Malmberg για έρευνά του που θα δημοσιευθεί στο Urban Geography οι πυρπολήσεις αυτοκινήτων ανά 100.000 κατοίκους κατ΄ έτος αυξήθηκαν από 50 το 2002 σε σχεδόν 80 το 2009. Ωστόσο ο αριθμός πλησιάζει τις 200 σε συγκεκριμένα προάστια των μεγάλων αστικών κέντρων. Η διακύμανση αυτή συσχετίζεται με την μεγαλύτερη συγκέντρωση πληθυσμού ηλικίας 15-24 ετών σε έναν δήμο (πράγματι, ο μεγαλύτερος συλληφθείς της πρώτης βραδιάς των ταραχών ήταν 18 ετών) αλλά και με την παρουσία υψηλού ποσοστού δικαιούχων κοινωνικών επιδομάτων στη γενιά των γονέων. Κυρίως όμως η συχνότητα των πυρπολήσεων συσχετίζεται κατά τον Malmberg με τον “δείκτη απομόνωσης”, ήτοι τον πολεοδομικό διαχωρισμό που περιορίζει την αλληλεπίδραση περιοχών υψηλής συγκέντρωσης μεταναστευτικού πληθυσμού με άλλες. 

Ο “δείκτης απομόνωσης” ευνοεί και την καλλιέργεια στερεοτύπων, με την αστυνομία να αντιμετωπίζει προκαταβολικά τις εν λόγω συνοικίες ως “προβληματικές περιοχές”. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα επεισόδια στο Husby ξεκίνησαν όταν η αστυνομία επενέβη για τη διάλυση ειρηνικής συγκέντρωσης περίπου 100 ατόμων που διαμαρτύρονταν για τον φόνο από πυρά αστυνομικών ενός 69χρονου οπλισμένου με ματσέτα, ο οποίος πολιορκούνταν στο σπίτι του. Οι καταγγελίες των κατοίκων ότι οι αστυνομικοί χρησιμοποιούσαν ρατσιστικές εκφράσεις (“μαϊμούδες” κ.ο.κ.) δεν έχει επιβεβαιωθεί, ωστόσο η βία της απρόκλητης επέμβασης με αστυνομικά σκυλιά και δακρυγόνα έχει αποτυπωθεί εκτενώς σε βίντεο. Η αντίληψη “η γειτονιά αυτή είναι δική μας και χρειάζεται να δώσουμε στην αστυνομία ένα μάθημα” διαπερνά πολύ περισσότερους κατοίκους από όσους συμμετείχαν στα επεισόδια. 

Όταν νέοι σουηδικής καταγωγής καταγγέλλουν ότι παρενοχλούνται συστηματικά από την αστυνομία διότι συναναστρέφονται μετανάστες, οι δηλώσεις του κεντροδεξιού πρωθυπουργού Reinfeld ότι “η Σουηδία δεν μπορεί να κυβερνάται από τη βία” ακούγονται ειρωνικές. Το γεγονός ότι κανένα δημόσιο πρόσωπο δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στο Husby (εκτός από αντιπροσωπεία των αντιπολιτευόμενων Σοσιαλδημοκρατών) μιλά από μόνο του. Και την ίδια ώρα, το ακροδεξιό κόμμα των Σουηδών Δημοκρατών καταγράφεται ως τέταρτη δύναμη στη χώρα...