Περίληψη από την εκδήλωση του κέντρου πολιτικού προβληματισμού "Μιχάλης Παπαγιανάκης"

του Σωτήρη Λεβέντη, Μη μαδάς τη Μαργαρίτα
Στην εκδήλωση του Κέντρου Μιχάλης Παπαγιαννάκης παρατέθηκαν όλες οι απόψεις που έχουν ακουστεί στο χώρο της ανανεωτικής αριστεράς για την ελληνική οικονομία και πώς μπορεί αυτή να βγει από την κρίση. Οι τέσσερεις ομιλητές, παραδόξως, κατάφεραν να έχουν ελάχιστη αλληλοεπικάλυψη, καθώς επικεντρώθηκαν σε διαφορετικές πτυχές των προβλημάτων της ελληνικής οικονομίας. Αυτό ίσως ενόχλησε κάποιους (π.χ. την Ελίζα Παπαδάκη, που ήταν μία από τους τρεις σχολιαστές της εκδήλωσης, μαζί με τον Μάνο Ματσαγγάνη και τον Γιώργο Προκοπάκη), καθώς δεν έγινε τόσο σύγκρουση διαφορετικών απόψεων, όσο ανάλυση διαφορετικών πτυχών της τωρινής κατάστασης. Αλλά ακόμα και αυτό είναι υπερπολύτιμο αυτήν την εποχή, τουλάχιστον για όσους από εμάς δεν είμαστε οικονομολόγοι.

Ο Γιάννης Βαρουφάκης παρουσίασε την διεθνή διάσταση της κρίσης, ο Αρίστος Δοξιάδης ανέλυσε κάποιες δομές της ελληνικής οικονομίας που δεν είναι ευρύτερα γνωστές, ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου επικεντρώθηκε στη λειτουργία του δημόσιου τομέα της οικονομίας, και ο Γιώργος Σταθάκης παρουσίασε μία εξήγηση του πώς δημιουργήθηκε το χρέος της χώρας. Στον τομέα του πώς μπορεί να βγει η χώρα από την κρίση, όλοι οι ομιλητές ήταν μάλλον φειδωλοί και απέφυγαν να κάνουν συγκεκριμένες προτάσεις, ήταν πάντως εμφανές ποια γενική συμβουλή έδινε ο καθένας για το δέον γενέσθαι.

Στην αδυναμία της Ελλάδας επέμεινε ο Γιάννης Βαρουφάκης, τουλάχιστον στο να βρει οριστική λύση για τα προβλήματά της. Καθώς είναι ευρύτερα γνωστός από τις εμφανίσεις του στην τηλεόραση και την αρθογραφία του, προσέλκυσε πάνω του και την μεγαλύτερη αντίδραση. Ίσως επειδή έγραψε και το γράμμα στον πρωθυπουργό που τον καλεί να κατέβει στο Σύνταγμα και να ενωθεί με τους αγανακτισμένους. Παρουσίασε όμως με αρκετά πειστικό και εύγλωττο τρόπο την ανάγκη η οριστική λύση να δοθεί από την Ευρώπη, ενώ είχε όλα τα επιχειρήματά με το μέρος του στο ότι το ελληνικό χρέος δεν μπορεί να συντηρηθεί επ’ άπειρον. Ούτε μπορούν να υπάρξουν πολλές ενστάσεις στην εκ μέρους του επισήμανση των εγγενών ελαττωμάτων του Ευρώ. Προκάλεσε όμως απορίες με την άρνησή του να αναφερθεί στο πώς η χώρα θα συνεχίσει να υπάρχει χωρίς τα λεφτά που της έρχονται από το μνημόνιο.

Σε κάθε περίπτωση, η σημασία της ομιλίας του Γιάννη Βαρουφάκη ήταν στη διαφώτιση της σημασίας της πανευρωπαϊκής διάστασης της κρίσης. Δηλαδή, ότι δεν είναι μόνο ένα πρόβλημα της Ελλάδας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης, όχι μόνο στον τομέα του δημόσιου χρέους, αλλά και των τραπεζών και εντέλει της ανάπτυξης.

Στο ερώτημα αυτό ούτε ο Γιώργος Σταθάκης έδωσε απάντηση. Επισήμανε και αυτός τα αδιέξοδα στα οποία οδηγεί το Μνημόνιο, επιμένοντας στο ότι δεν προβλέπει κάποιο σχέδιο για να λυθούν τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, και ιδίως το πρόβλημα του χρέους. Τόνισε ότι το σημερινό χρέος είναι εν πολλοίς απότοκο της φοροδιαφυγής που επικρατεί στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 50, μνημονεύοντας μάλιστα τον Βαρβαρέσσο. Ο συνοψιστής Μάνος Ματσαγγάνης προέβαλε την ένσταση ότι ο Γιώργος Σταθάκης υπερτόνισε την ταξικότητα της φοροδιαφυγής, και ότι είναι κυρίως οι πλούσιοι που το κάνουν, τη στιγμή που το κάνει και πλήθος λαού, αλλά στο ζήτημα αυτό μάλλον θα χρειαζόταν να ακούσουμε περισσότερα στοιχεία πριν επιμερίσουμε ακριβώς τα ποσοστά. Σε κάθε περίπτωση, δεν μας φάνηκε ότι ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Κρήτης αρνήθηκε την ύπαρξη ευρείας φοροδιαφυγής και από τα μεσαία στρώματα της χώρας.

Δύο σημεία της ομιλίας του που δεν συζητήθηκαν όσο θα έπρεπε ήταν αφενός η παραδοχή του ότι μικρή σημασία πρέπει να έχει για την αριστερά άμα η ΔΕΗ και οι άλλες ΔΕΚΟ θα είναι κρατικές ή όχι, κι αφετέρου ότι πιθανόν μέρος της ελληνικής ελίτ έχει ήδη αρχίσει να προκρίνει μία επιστροφή στη δραχμή. Το σενάριο της επιστροφής στη γραμμή, συμφώνησαν όλοι οι ομιλητές, θα ήταν καταστροφικό για το βιοτικό επίπεδο της μεγάλης πλειοψηφίας των Ελλήνων, και δυστυχώς δεν μπορεί να αποκλειστεί με βάση τα σημερινά δεδομένα, καθώς μπορεί να υποχρεωθεί η Κυβέρνηση ακόμα και σε έξοδο από το Ευρώ (ο Γιάννης Βαρουφάκης, αν θυμάμαι καλά, διαφώνησε σε αυτό το σημείο).

Ο Αρίστος Δοξιάδης έκανε την πιο εντυπωσιακή ομιλία της βραδυάς, καθώς παρέθεσε μία σειρά από στοιχεία τα οποία δεν είναι ιδιαίτερα γνωστά. Έτσι, έδειξε ότι το 25% περίπου του εργατικού δυναμικού της χώρας είναι εκτεθειμένο στις διεθνείς αγορές, ενώ το 75% δεν είναι. Παραδόξως όμως, το μεγάλο μέρος του εργατικού δυναμικού δεν είναι στις μεγάλες επιχειρήσεις του δημόσιου τομέα. Οι επιχειρήσεις που απασχολούν πάνω από 250 άτομα και δεν είναι εκτεθειμένες στο διεθνή ανταγωνισμό, και που περιλαμβάνουν και όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις του δημοσίου και τη συντριπτική πλειοψηφία των δημοσίων υπαλλήλων, απασχολούν το 22.5% του εργατικού δυναμικού της χώρας. Το υπόλοιπο 52,5% που δεν είναι εκτεθειμένο στον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό, απασχολείται σε μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, πολύ συχνά ατομικές, π.χ. γιατροί και δικηγόροι.

Κατά τον Αρίστο Δοξιάδη, η λύση είναι μακροπρόθεσμη, και περιλαμβάνει το πέρασμα μεγάλου μέρους όσων δεν είναι εκτεθειμένοι στις δυνάμεις της παγκόσμιας αγοράς στην έκθεση τους σε αυτές. Εν αντιθέσει με τις σκανδιναβικές χώρες, το 25% που παράγει για την παγκόσμια οικονομία δεν αρκεί για να συντηρήσει το υπόλοιπο 75%. Πρέπει λοιπόν να περάσει ένα ποσοστό, που ο ομιλητής υπολόγισε σε 10% τουλάχιστον, από τη μία κατηγορία στην άλλη. Η διαδικασία αυτή όμως δεν μπορεί να γίνει από τη μία μέρα στην άλλη. Ούτε πρόκειται να αναπτυχθούν πελώριες επιχειρήσεις που θα απορροφήσουν το πλεονάζον εργατικό δυναμικό. Η Ελλάδα θα παραμείνει χώρα νοικοκυραίων, δηλαδή με υψηλό ποσοστό αυτοαπασχόλησης και με πολλές μικρές και διάσπαρτες παραγωγικές μονάδες.

Κάθετος στην ανάγκη περιορισμού του δημόσιου τομέα ήταν ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου. Κατά την άποψή του, δεν επιτελεί σωστά τον ρόλο του να αναδιανέμει σε όσους έχουν πραγματικά ανάγκη. Όπως τόνισαν και άλλοι ομιλητές, το πρόβλημα δεν είναι ότι το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα κάνει πάρα πολλά, γιατί κάνει περίπου όσα και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Το πρόβλημά του είναι οι στοχεύσεις του, που προφυλάσσουν τους ήδη καλοστεκούμενους, εις βάρος των αδυνάτων, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις συντάξεις.

Εντύπωση προκάλεσε η εκτίμηση του Χρυσάφη Ιορδάνογλου ότι η υπόλοιπη Ευρώπη, αν και απεύχεται μία ελληνική χρεοκοπία και ακόμα περισσότερο μία έξοδο της Ελλάδας από το Ευρώ, μπορεί, με αρκετό κόπο, να την αντιμετωπίσει. Αυτό αντιβαίνει ίσως στην εκτίμηση που τείνει να διαμορφωθεί, ότι η Ευρώπη δεν θα μας αφήσει να καταρρεύσουμε. Υπάρχει σοβαρός, σοβαρότατος κίνδυνος να μας αφήσει σε ελεύθερη πτώση.

Υπεραμύνθηκε ακόμα ο ομιλητής της ανάγκης να ιδιωτικοποιηθεί η ΔΕΗ, καθώς και σχεδόν όλα όσα μπορούν να πωληθούν, γιατί ούτε λειτουργούν καλά, εδώ και πολύ καιρό (“έχουν χάσει τον στρατηγικό τους ρόλο από τη δεκαετία του 70”) αλλά και επειδή θα είναι ο τρόπος να εξασφαλίσουμε τα χρήματα που έχουμε απόλυτη ανάγκη, έστω και αν δεν θα πάρουμε την καλύτερη τιμή που θα μπορούσαμε να εξασφαλίζαμε (“θα πάρουμε όμως σχετικά φτηνά δάνεια” είπε χαρακτηριστικά).

Σε ερώτηση που απευθύνθηκε στους ομιλητές από το κοινό, για το πώς θα βγούμε επιτέλους από την ύφεση, πώς εν τέλει θα ξαναρχίσουμε να λειτουργούμε και θα εξασφαλιστεί ένα καλό βιοτικό επίπεδο για τους κατοίκους της χώρας, εντύπωση προκάλεσε η παρατήρηση του Χρυσάφη Ιορδάνογλου ότι, αν και δεν μπορεί να εγγυηθεί κάτι, η σηματοδότηση εκ μέρους της Ελλάδας ότι κάνει αυτό που χρειάζεται, θα της επιτρέψει να επωφεληθεί κάποιου είδους ευρωομολόγου. Το ευρωομόλογο, αξίζει να σημειωθεί, το περιέγραψε με πολύ ζωντανά χρώματα ο Γιάννης Βαρουφάκης. Και, απ’ όσο μπορέσαμε να συμπεράνουμε, θα είναι η μόνη οριστική λύση για την Ελλάδα, να καταφέρει να μπει κάτω από την προστατευτική ομπρέλλα του. Το πολιτικό ερώτημα είναι πώς θα το καταφέρει αυτό. Προχωρώντας με σκληρή λιτότητα, ή απαιτώντας και αγανακτώντας? Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Μάνος Ματσαγγάνης, ασκώντας κριτική σε κάποιες σιωπές στην τοποθέτηση του Γιάννη Βαρουφάκη, “μοιάζει σαν εμείς οι Έλληνες να μην χρειάζεται να κάνουμε παρά μόνο ένα πράγμα για να σωθούμε: να βρούμε έναν πρωθυπουργό πιο κιμπάρη και πιο τζογαδόρο από τον σημερινό - κάποιον π.χ. σαν τον πατέρα του σημερινού πρωθυπουργού.”