Η χαμένη τιμή της εργασίας

Του Κώστα Καρακώτια, Έθνος

Πριν από μερικές εβδομάδες οι οικονομικές σελίδες των εφημερίδων πρόβαλαν με έντονη νοσταλγική διάθεση την επανεκκίνηση της παραγωγής ηλεκτρικών συσκευών μιας παλαιάς φημισμένης ελληνικής μάρκας. Σε κάποια γωνιά όμως των ρεπορτάζ αναφέρονταν ότι η παραγωγή των συσκευών της γνωστής μάρκας θα γίνεται στην Πολωνία. Η Ελλάδα μόνον θα εισάγει και θα καταναλώνει. Το ίδιο γίνεται βέβαια και με τις διεθνείς μάρκες του ίδιου κλάδου. Μια περιδιάβαση στα σχετικά εγχώρια καταστήματα αρκεί για να διαπιστωθεί ότι οι πιο πολλές συσκευές παράγονται οπουδήποτε αλλού εκτός από την Ελλάδα. Το φαινόμενο αυτό όμως δεν αφορά μόνο τα προϊόντα κάποιας τεχνολογίας αλλά το σύνολο σχεδόν των αγαθών, ακόμα και εκείνων που ήταν κάποτε παραδοσιακά ελληνικά. Στα ράφια των σούπερ-μάρκετ υπάρχουν κάστανα από τη Γαλλία και? λεμόνια από το Ισραήλ. Δημοσιεύθηκε δε ότι ακόμα και το ελληνικό σουβλάκι δεν είναι ελληνικό αλλά ποσοτικά κατά τα δύο τρίτα περίπου εισαγόμενο, όπως και ένα υψηλότατο ποσοστό των υπόλοιπων κρεάτων που καταναλώνονται στη χώρα. Οι δημοσιεύσεις αυτές και οι εμπειρικές παρατηρήσεις υποδεικνύουν την αιτία της μεγάλης εγχώριας κρίσης και ταυτόχρονα την αδυναμία εξόδου της οικονομίας και της κοινωνίας από αυτήν. Απουσιάζει εκκωφαντικά η παραγωγή εμπορευμάτων τόσο ως αξιών χρήσης όσο και ως αξιών ανταλλαγής. Το πρόβλημα φυσικά δεν είναι μόνο οικονομικό αλλά και πολιτισμικό.

Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία που απώλεσε την κουλτούρα της εργασίας. Η τεχνογνωσία και η χαρά της δημιουργίας, οι τεχνικές δεξιότητες, η εργασιακή ιεραρχία και ο αντίστοιχος σεβασμός - τι απέγινε άραγε η έννοια του μάστορα;-, ο κόπος αλλά και η λεβεντιά της χειρωνακτικής εργασίας, οι εργατικές κοινότητες και η κοινωνική και πολιτική τους αλληλεγγύη, τα τραγούδια της δουλειάς και ο πολιτισμός των εργατών, ως έκφραση αλλά και ως λιτός βίος, όλα αυτά, ισχνά ούτως ή άλλως στην εγχώρια κοινωνία, από τη δεκαετία του '70 και τη μεταπολίτευση, άρχισαν σταδιακά να χάνονται και να περιθωριοποιούνται.

Η περιβόητη ελληνική ταξική κινητικότητα, η μαζικοποίηση της εκπαίδευσης και το άνοιγμα του κράτους ώθησαν τεράστιες μάζες από τις λαϊκές παραγωγικές τάξεις στη δημοσιοϋπαλληλία, στο μικρεμπόριο, στις ποικίλες υπηρεσίες και εν τέλει στόν μικροαστικό χυλό. Η κοινωνική αυτή μεταλλαγή, με όσα άλλα συνεπάγεται, οδήγησε στην ιδεολογική απαξίωση της παραγωγικής εργασίας και ιδιαίτερα της χειρωνακτικής. Τώρα βέβαια η κοινωνία πληρώνει τα επίχειρα. Η μόνη και εξαιρετικά κοπιώδης διέξοδος από την υπάρχουσα πολλαπλή μιζέρια είναι η κυριολεκτική, αλλά και η ιδεολογική και αξιακή, επανεγκατάσταση της παραγωγικής εργασίας στο απαραίτητο νέο εγχώριο κοινωνικό παράδειγμα.