Δαίμονες και άγγελοι

Του Γιώργου Γιαννουλόπουλου, Εφημερίδα των Συντακτών

  Στη «μεγάλη εικόνα» όμως τα εκατομμύρια θύματα του ιμπεριαλισμού παραμένουν το ακλόνητο μείζον. Στις τάξεις των αντιιμπεριαλιστών μπορεί να υπάρχουν όχι μόνο ακαλλιέργητοι, άξεστοι αγωνιστές επιρρεπείς στις ακρότητες, αλλά και αντιδραστικοί που ονειρεύονται χαλιφάτα, σκοταδιστές, εξουσιομανείς δολοφόνοι ή παρανοϊκοί τζιχαντιστές που θέλουν να μας γυρίσουν πίσω στον θεοκρατικό Μεσαίωνα. Παραμένουν όμως το έλασσον επειδή σε τελική ανάλυση για όλα φταίνε οι δυτικοί δαίμονες.

 Υπό κανονικές συνθήκες δεν θα μου περνούσε από το μυαλό να παρέμβω στη συζήτηση ανάμεσα στον Νικόλα Σεβαστάκη («Η Ανοιξη της Πράγας και το ξεχασμένο πνεύμα») και τον Δημήτρη Σκαρπαλέζο («Απάντηση στον Νικόλα Σεβαστάκη»). Αμφότεροι είναι ικανοί να διατυπώσουν και να υπερασπιστούν τις απόψεις τους χωρίς έξωθεν απρόσκλητη βοήθεια. Συμβαίνει όμως τις καταστάσεις στις οποίες αναφέρονται να τις έχω ζήσει από πολύ κοντά –έτυχε να βρεθώ στην Πράγα λίγες βδομάδες πριν αρχίσει η περιλάλητη Ανοιξή της– και φυσικά, όπως όλοι τότε, μεγάλωσα κι εγώ με φόντο τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τον αντιαμερικανισμό της εποχής. Δεν πρόκειται όμως να μοιραστώ μαζί σας τις αναμνήσεις μου («Θυμάμαι τότε που…») γιατί το θέμα έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα και άκρως επίκαιρη διάσταση και σε αυτή θα επικεντρώσω την προσοχή μου.

Συγκεκριμένα, η απάντηση του Δημήτρη Σκαρπαλέζου διατυπώνει με υποδειγματική σαφήνεια μια εκδοχή του πολιτικού λόγου, ο οποίος τότε κυριαρχούσε και σήμερα διαμορφώνει έμμεσα τη στάση ενός τμήματος της Αριστεράς που σε κάποιο μέτρο παραμένει πιστό στον πάλαι ποτέ αριστερισμό του.

Ο λόγος αυτός στηρίζεται στον κάθε άλλο παρά απλό ή αθώο συνδυασμό των εξής δύο συγκοινωνουσών εννοιών ή μάλλον τρόπων σκέψης: ο πρώτος επικαλείται την σε αφηρημένο επίπεδο προφανώς ορθή θέση ότι το μείζον υπερτερεί του ελάσσονος, ενώ ο δεύτερος εισάγει την έννοια της δαιμονοποίησης και την καθιστά βασική κατηγορία της πολιτικής σκέψης.

Πιο αναλυτικά, η λογική του μείζονος και του ελάσσονος μας καλεί να επιδιώξουμε σταθερά αυτό που προέχει, βάζοντας πάντα σε δεύτερη μοίρα ό,τι εμείς θεωρούμε λιγότερο σημαντικό. Οπως λέει χαρακτηριστικά ο Δ. Σκαρπαλέζος, εκείνη την εποχή σημασία είχε πάνω απ’ όλα ο αντιαμερικανισμός (Βιετνάμ) και όχι τα κακώς κείμενα στο στρατόπεδο των αντιπάλων του. Δηλαδή η Ανοιξη της Πράγας θα πρέπει να διαβαστεί συγκριτικά σαν ένα έλασσον γεγονός που σε καμιά περίπτωση δεν έπρεπε και δεν πρέπει να αποσπάσει την προσοχή μας από τον μείζονα στόχο. Με την ίδια λογική όποιος σήμερα βλέπει με κριτικό μάτι ή καταγγέλλει τις ανακολουθίες, τα λάθη, ακόμα και τα εγκλήματα που αμαυρώνουν κάποιον αγώνα που αυτοχαρακτηρίζεται αντιιμπεριαλιστικός (το «αυτοχαρακτηρίζεται» κρατήστε το, δεν λέγεται τυχαία) κουβαλάει νερό στον γνωστό μύλο.

Κατ’ αρχάς η σχετική επιχειρηματολογία έχει μια ποσοτική διάσταση: τα αθροιζόμενα εγκλήματα των ιμπεριαλιστών είναι απείρως περισσότερα από εκείνα που διαπράττουν οι πολέμιοί του. Αυτό είναι όμως η πρώτη γραμμή άμυνας. Γιατί ο εν λόγω ιδεολογικός ελιγμός στηρίζεται σε τελική ανάλυση σε κάτι λιγότερο απτό και αφάνταστα πιο αποτελεσματικό: την έννοια της δαιμονοποίησης. Πρόκειται για μια έννοια όχι σαν τις άλλες· συγκεκριμένα δεν είναι ο υπερθετικός βαθμός της κλίμακας του κακού (κακός, χειρότερος, δαίμονας), επειδή ο απώτερος στόχος της δεν είναι η αποτίμηση του κακού, αλλά η κατασκευή τού εξ ορισμού ανώτερου υποκειμένου το οποίο αντιστέκεται σε αυτό. Ητοι η δαιμονοποίηση του αντιπάλου δεν είναι μια ακραία καταδίκη του, αλλά η εκ προοιμίου δικαίωση ή τουλάχιστον η αναγνώριση ελαφρυντικών για όσους ισχυρίζονται ότι τον πολεμούν.

Σύμφωνα με τον Δ. Σκαρπαλέζο, όποια αγριότητα και να διαπράξουν οι εχθροί της Δύσης, όσους αποκεφαλισμούς και να δούμε στην τηλεόραση, τα εγκλήματα που επί αιώνες διαπράττουν οι δυτικοί μπορεί να μην τα δικαιώνουν, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να εκτρέψουν την προσοχή μας από το διαχρονικά μείζον: σε σύγκριση με τις φρικαλεότητες των ιμπεριαλιστών, όλα τα άλλα γίνονται πταίσματα ή συγγνωστές υπερβολές.

Είναι επόμενο: δαίμονες χωρίς αγγέλους δεν νοούνται. Η έννοια της δαιμονοποίησης δεν συμπεριλαμβάνει απλώς τις διάφορες πρακτικές που υπάγονται στον ορισμό της, αλλά έμμεσα κατασκευάζει την εξωραϊσμένη εικόνα εκείνων που την επικαλούνται.

Ετσι αρκεί μια απλή δήλωση ότι ο αγώνας τους συνιστά αντίσταση στον ιμπεριαλισμό για να κινητοποιήσουν τη συμπάθεια ή τουλάχιστον να βρεθούν κάποιες δικαιολογίες. Ενώ στο στρατόπεδο των δαιμόνων βασιλεύει ο απόλυτος ζόφος, αντίκρυ τους μπορεί να μη βρίσκονται μόνο άγγελοι, αλλά άνθρωποι που οφείλουμε να τους αναγνωρίσουμε ελαφρυντικά και τελικά να σταθούμε στο πλευρό τους. Φυσικά αυτό δεν μας εμποδίζει να καταδικάζουμε την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία (ελπίζω!), ούτε τον λιθοβολισμό μέχρι θανάτου μιας γυναίκας που κατηγορήθηκε για μοιχεία, ούτε τις σφαγές των αιχμαλώτων και τις μύριες βαρβαρότητες που πλημμύρισαν τις οθόνες μας. Στη «μεγάλη εικόνα» όμως τα εκατομμύρια θύματα του ιμπεριαλισμού παραμένουν το ακλόνητο μείζον. Στις τάξεις των αντιιμπεριαλιστών μπορεί να υπάρχουν όχι μόνο ακαλλιέργητοι, άξεστοι αγωνιστές επιρρεπείς στις ακρότητες, αλλά και αντιδραστικοί που ονειρεύονται χαλιφάτα, σκοταδιστές, εξουσιομανείς δολοφόνοι ή παρανοϊκοί τζιχαντιστές που θέλουν να μας γυρίσουν πίσω στον θεοκρατικό Μεσαίωνα. Παραμένουν όμως το έλασσον επειδή σε τελική ανάλυση για όλα φταίνε οι δυτικοί δαίμονες.