Καλά δημόσια Πανεπιστήμια επειγόντως

 Του Ορέστη Καλογήρου, Μακεδονία

Μία άτυπη συζήτηση άρχισε πάλι για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια, δηλαδή πρακτικά για την αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος. Κατά το γράφοντα δεν χρειάζονται πολλά επιχειρήματα. Αρκούν δύο, το ένα είναι άμεσα κατανοητό, το άλλο χρειάζεται περισσότερη ανάλυση. Πρώτον, η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας στην οποία απαγορεύεται από το σύνταγμα η ίδρυση ιδιωτικών ή μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων και δεύτερον, όπως αναφέρει ο συνταγματολόγος Ν. Αλιβιζάτος στο βιβλίο του “Πέρα από το 16” (Μεταίχμιο 2007), το άρθρο 16 διαιωνίζει τον ασφυκτικό κρατικό έλεγχο στα δημόσια πανεπιστήμια, λειτουργεί δηλαδή εις βάρος τους. Το ερώτημα “ναι ή όχι ιδιωτικά πανεπιστήμια” είναι το λάθος ερώτημα. Αυτό που πρέπει να μας απασχολήσει είναι αν η Ελλάδα χρειάζεται ή όχι ιδρύματα ελίτ, που θα μορφώνουν τις ελίτ της χώρας. Για κάποιους/ες ίσως (προϋπο)τίθεται το ερώτημα αν είναι καλό ή κακό οι χώρες να έχουν (μορφωμένες) ελίτ. Όλες οι χώρες της Ευρώπης και της Β. Αμερικής έχουν απαντήσει καταφατικά σε αυτό το ερώτημα. Για ιστορικούς λόγους στην Ευρώπη τα ιδρύματα-ελίτ είναι δημόσια, ενώ στη Β. Αμερική, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, είναι κυρίως μη κερδοσκοπικά, αν και ανήκουν εκεί και ορισμένα δημόσια, ιδιαίτερα του συστήματος πολιτειακών πανεπιστημίων στην Καλιφόρνια. Ιδρύματα ελίτ υπήρχαν ακόμη και στην ΕΣΣΔ, επ’ εσχάτοις δε αναδύονται και στην Κίνα. Στην Ελλάδα το ρόλο αυτό έπαιξαν μέχρι μία χρονική περίοδο το ΕΚΠΑ, το ΕΜΠ και το ΑΠΘ, μέχρις ότου μπήκαμε στην κοινωνικά απαραίτητη εποχή της μαζικοποίησης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπήρξαν σχολεία που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των ελίτ και ήταν κυρίως δημόσια (Πειραματικό Αθηνών-Θεσσαλονίκης, Βαρβάκειος, Ζωσιμαία αλλά και συμβατικά δημόσια σχολεία, όπως το Γ’ Θηλέων και τα Β’ και Ε’ Αρρένων στη Θεσσαλονίκη). Δίπλα σε αυτά συμπληρωματικό κατά τη γνώμη μου ρόλο έπαιζαν και τα ξενόφωνα μη κερδοσκοπικά της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης (αμερικανικό, γαλλικό, γερμανικό, το τελευταίο είναι του γερμανικού δημοσίου), που έδιναν και τη διάσταση του κοσμοπολιτισμού (για τα τελευταία δύο θα προτιμούσα ‘του φιλοευρωπαϊσμού’). Τα σχολεία ελίτ του δημόσιου τομέα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ζήτημα της κοινωνικής κινητικότητας δίνοντας διέξοδο σε αριστούχους/ες μαθητές/τριες. Εδώ και δεκαετίες το δημόσιο σύστημα ιδρυμάτων ελίτ τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια έχει καταρρεύσει. Η εξαίρεση του Πανεπιστημίου Κρήτης, που είναι περισσότερο ένα καλό πανεπιστήμιο παρά ένα πανεπιστήμιο ελίτ, επιβεβαιώνει τον κανόνα. Η χώρα χρειάζεται επειγόντως ιδρύματα ελίτ τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Στη δευτεροβάθμια υπάρχουν κάποια δειλά βήματα με ενέργειες της Άννας Διαμαντοπούλου. Στην τριτοβάθμια υπάρχει το απόλυτο σκοτάδι. Ο γράφων είναι υποστηρικτής της άποψης ότι η χώρα πρέπει να αποκτήσει επειγόντως ένα-δύο δημόσια πανεπιστημιακά ιδρύματα ελίτ. Για να γίνει αυτό, είναι απαραίτητη η αναθεώρηση του άρθρου 16.

Υ.Γ. 1. Στο βιβλιαράκι “Στα όρια του έρωτα και της ιστορίας” ο Κωστής Μοσκώφ, γόνος της μεγαλοαστικής ελίτ της Θεσσαλονίκης και απόφοιτος του Κολλεγίου Ανατόλια, που μεταπήδησε ιδεολογικά στην ελίτ της Αριστεράς, σε μία συνέντευξη ποταμό στη Βάνα Χαραλαμπίδου το 1997 έλεγε (καταγράφω το νόημα από μνήμης): “Η αστική τάξη φρόντισε να φτιάξει καλά σχολεία, για να προσφέρει καλή μόρφωση στα παιδιά της. Όποιος/α μπορεί να βρει και να πληρώσει την καλή μόρφωση πρέπει να το κάνει χωρίς ενοχές”.

Υ.Γ. 2. Το “σημείωμα της Τετάρτης” κλείνει δύο χρόνια. Μία συλλογή από συνολικά 84 κείμενα.

Ο Ορέστης Καλογήρου είναι καθηγητής ΑΠΘ, μέλος της Επιτροπής Πρωτοβουλίας της Δυναμικής Ελλάδας