Υπερτιμημένη η δημοκρατία;

Του Ηλία Μαγκλίνη, Καθημερινή

«Εχουμε να δούμε τόσους μπάτσους από τη χούντα». Σύνθημα γραμμένο σε προσφυγική κατοικία στον Νέο Κόσμο. Οι αναφορές στην δικτατορία («η χούντα δεν τελείωσε το ’73» κ.ο.κ.) αποτελούν κοινό τόπο πια στη χώρα μας, κυρίως μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης. Η σχετική φιλολογία είναι, δυστυχώς, ευρύτερη: «δεν είναι δημοκρατία αυτό που ζούμε», «δεν το λες και δημοκρατία αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα», και διάφορες άλλες παραλλαγές του είδους επαναλαμβάνονται αδιάκοπα και, κυρίως, αβασάνιστα. Αυτή η συζήτηση, περί του αν έχουμε δημοκρατία ή αν πρέπει να αμφισβητηθεί ριζικά η αξία της, δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο. Πριν από λίγους μήνες, μεγάλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία έκανε λόγο για «πολιτειακή ωρολογιακή βόμβα»: «Παρότι στόχος των σύγχρονων νέων δεν είναι η ανατροπή και η στείρα αντίδραση, η μεγάλη απογοήτευσή τους οδηγεί σε επικίνδυνη και αντιδημοκρατική αμφισβήτηση των θεσμών» («Κ», 27.2.14). Η «πολιτειακή ωρολογιακή βόμβα» για την οποία έκαναν λόγο στην έκθεσή τους οι υπεύθυνοι της έρευνας αφορά κυρίως την άνοδο της ακροδεξιάς και του ρατσισμού. Και στη χώρα μας, η αμφισβήτηση (και η απειλή) των δημοκρατικών θεσμών έρχεται από την ακροδεξιά, όμως έρχεται και από ορισμένα τμήματα της Αριστεράς (χρόνια τώρα, και προ κρίσης). Είχα γράψει λίγο καιρό μετά τις ταραχές του Δεκεμβρίου του 2008, για μια κουβέντα που είχα ακούσει ανάμεσα σε δύο συναδέλφους, έναν άνδρα και μία γυναίκα, στα σαράντα και τα τριάντα και κάτι, αντίστοιχα: «Η δημοκρατία είναι κάτι πολύ υπερτιμημένο», έλεγαν, πολύ ικανοποιημένοι με αυτή τη διαπίστωση.

Δυστυχώς, η αντίληψη αυτή έχει βγει μάλλον ενισχυμένη, μολονότι το δημοκρατικό μας πολίτευμα επέδειξε αντοχές, κυρίως κατά την πολύ κρίσιμη -και βίαιη- διετία 2010-12.
Ετσι, λοιπόν, έχουμε δύο παραπλήσιες απόψεις περί αμφισβήτησης της δημοκρατίας στη χώρα μας: η πρώτη θέλει την Ελλάδα αν όχι μη δημοκρατική, πάντως ελλειμματική δημοκρατικά· η δεύτερη θέλει απλώς «υπερτιμημένη τη δημοκρατία» (βλέπε: την κοινοβουλευτική, πολυκομματική, τη λεγόμενη «αστική» δημοκρατία).
Αν η δεύτερη άποψη είναι απλώς επικίνδυνη, η πρώτη είναι από κωμική έως εξοργιστική. Ενα είναι το βέβαιο όμως: και οι δύο αποτελούν συνέπεια μιας βαθιάς,γενικευμένης απογοήτευσης, την οποία έχουμε χρέος να αφουγκραστούμε προσεκτικά και να μην τελειώνουμε, εξίσου αβασάνιστα κι εμείς, με ένα «αυτά λένε όσοι δεν έχουν ζήσει δικτατορία». Δεν αρκεί - όχι πια. Προσωπικά, κάθε φορά που ακούω περί «συμμετοχικής» ή «άμεσης δημοκρατίας», μαζεύομαι σαν φοβισμένο ζώο στη φωλιά του. Θεωρώ αυτονόητο, μα την ίδια στιγμή ζωτικής σημασίας, χρέος του σύγχρονου ανθρώπου να στηρίζει τον κοινοβουλευτισμό παραμένοντας φυσικά κριτικός απέναντί του, ειδικά σήμερα, όταν η χρηματοοικονομία τον υπονομεύει, αντικαθιστώντας σχεδόν την ίδια την πολιτική.
Στηρίζουμε τη δημοκρατία διότι, αν μη τι άλλο, δίχως αυτή, όπως έχει γράψει ο Jean-Claude Michea στην «Αυτοκρατορία του μικρότερου κακού. Δοκίμιο για τον φιλελεύθερο πολιτισμό» (εκδ. Πόλις), «δεν βλέπω στο όνομα ποιας αρχής θα μπορούσαμε να καταγγείλουμε τον απάνθρωπο χαρακτήρα του ναζιστικού ή του σταλινικού καθεστώτος».