Η μπουλντόζα, ο πυροσβεστήρας και ο χάρακας

 Του Γιώργου Παγουλάτου, Καθημερινή, 9.2.14
Τρεις βασικές επιλογές για την Ευρώπη αναμετρούνται στις προσεχείς ευρωεκλογές. Ετερόκλητες οι πολιτικές ομάδες που τις εκφράζουν, θα αποτυπωθούν στη σύνθεση του επόμενου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Επιλογή 1 λέει: «Οπισθεν ολοταχώς στο εθνικό κράτος». Η Ευρώπη τράβηξε πολύ μακριά. Το ευρώ ήταν ένα λάθος που δεν έπρεπε να συμβεί. Η Ε.Ε. είναι μια φενάκη, δημιούργημα των οικονομικών συμφερόντων. Να φύγουμε από την Ε.Ε. Να ανακτήσει πλήρως κάθε κράτος τον έλεγχο της οικονομικής πολιτικής και των συνόρων. Να αναστείλουμε την ενιαία αγορά στην κίνηση αγαθών, υπηρεσιών, ανθρώπων και κεφαλαίων. Εδώ συστεγάζεται η παρέα με τα πιο κακόφημα μέλη. Εδώ συγκατοικεί απρόθυμα ο σκυθρωπός Αλαβάνος με τον θορυβώδη Φάρατζ, η ακροδεξιά Λεπέν με τον κομμουνιστή Κουτσούμπα, ο αριστερός Λαφαζάνης με τον εθνικιστή Βίλντερς. Εδώ ανταμώνουν οι οπαδοί του ολλανδικού Nexit με τους θιασώτες του βρετανικού Brexit και του ελληνικού Grexit. «Η έξοδος της Ολλανδίας από την Ε.Ε. σημαίνει ότι δεν θα χρειάζεται πια να πληρώνουμε δισεκατομμύρια στις Βρυξέλλες και τις αδύναμες χώρες του Νότου (...) Θα σταματήσουμε τη μαζική μετανάστευση και θα πάψουμε να πληρώνουμε επιταγές κοινωνικής πρόνοιας στους Ρουμάνους και τους Βουλγάρους» λέει ο Βίλντερς, σκιαγραφώντας τον γενναίο νέο κόσμο του λαϊκισμού, όπου η μικροψυχία ζευγαρώνει με τη μικρόνοια. Στην ίδια ευρύτερη παρέα και κάποιοι ακόμα σκοτεινότεροι τύποι, από κείνους που πρώτα δέρνουν και μετά κάνουν ερωτήσεις. Οι μαύρες μπλούζες της Χ.Α. και του Γιόμπικ υποχρέωσαν ακόμα και τη Λεπέν να δηλώσει ότι δεν επιθυμεί καμία σχέση μαζί τους. Κομμουνιστές, λαϊκιστές και ακροδεξιοί συναντώνται στην κοινή επιθυμία διάλυσης της Ε.Ε. Σύμβολό τους: μια μπουλντόζα κατεδάφισης.

Η Επιλογή 2 λέει: «Αρκετά προχωρήσαμε. Ούτε πίσω αλλά ούτε και πολύ πιο πέρα. Θα κάνουμε μόνο τα απολύτως αναγκαία και τα ελάχιστα δυνατά». «Η κρίση ξεπεράστηκε» – κι ας έχει βαλτώσει στη στασιμότητα η Ευρωζώνη, κι ας μαίνεται η ανεργία στον Νότο. «Η Ευρωζώνη έκανε ό,τι έπρεπε να κάνει». Οι χώρες του Νότου θα ανακάμψουν αποκλειστικά με δικές τους προσπάθειες. Η Ευρώπη θα στέκει σε απόσταση, επεμβαίνοντας μόνο για να αποτρέψει την καταστροφή. Ο καθένας μόνος του. Η Ευρώπη του διακυβερνητισμού και της υπολειμματικής αλληλεγγύης.
Η Επιλογή 2 είναι το κουρασμένο τέκνο ενός ευρωπαϊσμού που εξαντλήθηκε. Αποφάσισε ότι μέχρι εκεί ήταν και πιο πέρα δεν μπορεί. Τώρα πρέπει απλώς να προστατεύσουμε το υπάρχον οικοδόμημα για να μην καταρρεύσει. Επιασε φωτιά η νότια πτέρυγα; Θα φέρουμε τους πυροσβεστήρες. Αδιόρθωτες οι κυβερνήσεις στην περιφέρεια; Θα τους τυλίξουμε σε ένα πλαίσιο περιορισμών. Μέχρι εκεί. Πιο πέρα συνεπάγεται αναδιανομή πόρων που οι πλουσιότεροι δεν θέλουν, και παραχώρηση οικονομικής κυριαρχίας που οι φτωχότεροι δεν θα δεχτούν. Η προσέγγιση αυτή είναι κραταιή στη συντηρητική πολιτική οικογένεια. Μια Ευρώπη περιορισμένων οριζόντων και εμβαλωματικών αντιδράσεων. Σύμβολό της, ένας ταπεινός πυροσβεστήρας.
Η Επιλογή 3 αντιλαμβάνεται ότι τα προβλήματα στο ευρώ δεν λύνονται με πυροσβεστήρες και μερεμέτια. Οι κρίσεις απορρέουν από τη στρεβλή δομή μιας ΟΝΕ χωρίς «Ο». Η Ευρώπη απαιτεί άλματα ενοποίησης, ανασχεδιασμό, ισχυρά υποστυλώματα. Σύμβολο της επιλογής 3: ο χάρακας του σχεδιαστή, το κλιμακόμετρο του αρχιτέκτονα.
Εδώ είναι οι πραγματικοί συνεχιστές του ευρωπαϊκού οράματος. Εδώ και οι αληθινοί πραγματιστές, που βλέπουν ότι χωρίς ανακατασκευή η Ευρωζώνη δεν θα μακροημερεύσει. Γι’ αυτό προωθούν υπερεθνική τραπεζική ένωση, δημοσιονομική και οικονομική ενοποίηση, προϋπολογισμό Ευρωζώνης, ευρωομόλογο, εργαλεία Συνοχής για την αντιμετώπιση τοπικών υφέσεων και μεγάλης ανεργίας. Υπερασπίζονται ισχυρούς υπερεθνικούς θεσμούς και πολιτικές, με αμοιβαία από όλους παραχώρηση κυριαρχίας στους υπερεθνικούς αυτούς θεσμούς. Επειδή υπόσχεται αλληλεγγύη και συνοχή, η Επιλογή 3 έχει το δικαίωμα να απαιτεί από τα κράτη εθνική υπευθυνότητα και μεταρρυθμίσεις.
Η ευρωπαϊκή κεντροδεξιά προέρχεται από την Επιλογή 3, αλλά πιεζόμενη από τα δεξιά κατατείνει στην Επιλογή 2. Οι φιλελεύθεροι είναι κι αυτοί διχασμένοι. Εχουν τη δύναμή στους στις βόρειες πλεονασματικές οικονομίες, γι’ αυτό αντιδρούν σε πολιτικές συνοχής. Δείτε τον γκρίζο Ολι Ρεν σε σχέση με τον ευρωπαϊστή Φερχόφσταντ. Σχετικά πιο συμπαγείς στην Επιλογή 3 είναι οι σοσιαλιστές και οι πράσινοι. Και εδώ όμως υπάρχουν αποκλίσεις. Οι Γάλλοι σοσιαλιστές τείνουν στον οικονομικό εθνικισμό και διακυβερνητισμό, οι Γερμανοί έχουν πολλές φωνές. Ομως η Ευρώπη τους έχει ένα ισχυρό πρόσημο στήριξης των επενδύσεων και της απασχόλησης στη συγκυρία της ύφεσης και της ανεργίας. Η Ευρωπαϊκή Αριστερά παλινδρομεί μεταξύ 1 και 3. Ζητά αναδιανομή χωρίς εχέγγυα αξιοπιστίας. Περιφρονεί τις κοινές βάσεις της δημοσιονομικής πειθαρχίας, της ανταγωνιστικότητας, της ενιαίας αγοράς. Η ουτοπική της Ευρώπη θα είχε καταρρεύσει ταχύτατα στον παγκόσμιο ανταγωνισμό, παρασέρνοντας το κοινωνικό της μοντέλο.
Ζούμε στην Ευρώπη τα τελευταία τέσσερα χρόνια την αγωνιώδη αναμέτρηση του χάρακα με τον πυροσβεστήρα, με την παρέα της μπουλντόζας να καιροφυλακτεί χαμογελώντας υποχθόνια στο φόντο.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, μέλος της ευρωπαϊκής ομάδας εκπόνησης του New Pact for Europe.