Δημοκρατία και ουτοπία

Του Θάνου Βερέμη, Καθημερινή, 9.2.14 

Χρειάστηκαν τριάντα τρία χρόνια για να διαγράψει το ΠΑΣΟΚ την τροχιά του, από τις υποσχέσεις του Ρομπέν των Δασών στα έργα του λήσταρχου Γιαγκούλα. Αν πρέπει να περιμένουμε άλλα τριάντα τρία χρόνια για να ανακαλύψουμε τον χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ, εγώ τουλάχιστον δεν διαθέτω τον χρόνο.

Δεν θα κουραζόμαστε να επαναλαμβάνουμε ότι η δημοκρατία είναι το ευπαθέστερο από τα πολιτικά συστήματα, όχι μόνο γιατί δεν είναι εμβολιασμένη κατά του καλπάζοντος λαϊκισμού, αλλά και γιατί είναι δύσκολο σε τούτη τη χώρα να συμφωνήσουμε για το τι συνιστά την υπαρκτή Δημοκρατία. Παρακολουθώντας πριν από λίγο καιρό τη συζήτηση δημοσιογράφων του ΣΚΑΪ με τον οικονομολόγο του ΣΥΡΙΖΑ κ. Μηλιό, άκουσα για μια ακόμα φορά την οικονομική ερμηνεία της δημοκρατικής ισότητας. Ομως η Δημοκρατία που βιώνουμε δεν είναι σύστημα στο οποίο πραγματοποιείται η εξίσωση ικανοτήτων και δημιουργικότητας καθώς και η ομόνοια πολιτικών απόψεων. Είναι μάλλον το σύστημα το οποίο επιτρέπει την πολυφωνία και προστατεύει τα βασικά δικαιώματα των πολιτών, με αντάλλαγμα τη συναίνεσή τους ως προς τις θεμελιώδεις αρχές του συστήματος αυτού. Οταν η συναίνεση αποκλείεται για να εξυπηρετηθούν οι προτεραιότητες ακραίων θέσεων, τότε η Δημοκρατία αδυνατεί να λειτουργήσει. Η αντίληψη της αριστεράς ότι μόνη αυτή υπηρετεί τα συμφέροντα του «απλού λαού», ενώ οι άλλοι υπηρετούν τα ιδιοτελή σχέδια του κεφαλαίου και των ξένων, κατασκευάζει μια εικονική πραγματικότητα η οποία αποκλείει τη συνδιαλλαγή.

Μάταια δύο δημοσιογράφοι του ΣΚΑΪ προσπάθησαν να πείσουν τον συνομιλητή τους ότι η συνεργασία όλων των κομμάτων ήταν αναγκαία και εφικτή σε εποχή κοινού παθήματος και κινδύνου. Ο ίδιος επέμενε ότι υπάρχει μια κόκκινη γραμμή που χωρίζει την (εξ αποκαλύψεως) αλήθεια από τον κοινό νου. Ετσι, η συζήτηση υπονομεύθηκε από την ουτοπία της κοινωνίας όπου όλοι θα συμφωνούν με τη φωτισμένη ηγεσία τους ώστε να αποποιούνται τις πρακτικές ιάσεις των προβλημάτων της φοροδιαφυγής, της αποπληρωμής του χρέους και παράλληλα της παραμονής στην Ευρωζώνη.
Στην κοσμοθεωρία της αριστερής ουτοπίας ο «απλός λαός» παρουσιάζεται σαν παθητικός αμνός, ο οποίος δεν συμμετέχει στα όσα συμβαίνουν. Δεν ασχολείται με την επιβίωσή του, ούτε μετέρχεται σε παρανομίες για να φροντίσει τους ημετέρους του. Αντίθετα όλοι όσοι δεν αξιώνονται τον όρο «λαός» είναι οι κακοί, που χρησιμοποιούν κάθε μέσον για να επιβληθούν και να εκμεταλλευτούν τους συνανθρώπους τους. Οι φιλοσοφικές ουτοπίες δεν βρίσκουν τόπο στην πραγματικότητα ακριβώς γιατί χωρίζουν τον κόσμο σε καλούς και σε κακούς. Στην πραγματικότητα όλοι οι άνθρωποι είναι ικανοί και για τα δύο. Στην ακραία τους μορφή οι ουτοπίες γίνονται ολοκληρωτικά καθεστώτα. Οταν οι ηγεσίες τους αντιλαμβάνονται ότι και στο δικό τους ιδανικό σύστημα κάποιοι εξακολουθούν να υποφέρουν και μάλιστα από έλλειψη επιλογής, τότε επιστρατεύουν εξωθεσμικές ερμηνείες για να εξηγήσουν το φαινόμενο των αντιφρονούντων. Τους χαρακτηρίζουν προδότες, εξαγορασμένους ή απλώς διεστραμμένους και παράφρονες. Τα ψυχιατρεία και τα γκουλάγκ των καθεστώτων αυτών ήταν γεμάτα από αντιφρονούντες. Οι ελευθερίες του πολίτη απειλούνται εξίσου από τη διπολική θεώρηση του κόσμου και από την ανομία. Ο συνδυασμός αποδείχθηκε καταστροφικός.
Τι μπορούμε να περιμένουμε από το κοντινό μέλλον; Ο ανασχηματισμός με ή χωρίς Στουρνάρα, υπονοεί πρόωρες εκλογές. Αν η κυβέρνηση προλάβει να αλλάξει τον εκλογικό νόμο σε έναν της απλής αναλογικής, τότε η μεθεπόμενη αναμέτρηση που θα ακολουθήσει αναγκαστικά το ατελέσφορο αποτέλεσμα της πρώτης, ίσως αλλάξει ριζικά το πολιτικό σκηνικό.
Από τις δημοσκοπήσεις φαίνεται ότι η λαϊκή ετυμηγορία θα έχει τιμωρητικό χαρακτήρα. Οταν το ΠΑΣΟΚ κέρδισε τις εκλογές πριν από τριάντα τρία χρόνια, η υπόσχεσή του να καταργήσει το πολιτικό χάσμα ανάμεσα στους νικητές και τους ηττημένους του εμφυλίου επαληθεύτηκε. Απέτυχε βέβαια στον δημοσιονομικό τομέα. Οι προεκλογικές επαγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ, πλησιέστερου διαδόχου του παλιού ΠΑΣΟΚ, είναι ασαφείς. Αλλοτε εμφανίζεται σαν διώκτης του ιδιωτικού τομέα και άλλοτε σαν σώφρων και τίμιος διαχειριστής του υπάρχοντος καθεστώτος. Και η μεν τιμιότητα δοκιμάζεται πάντοτε στο πεδίο της εξουσίας, ο δε αναμορφωτικός ζήλος προσκρούει συνήθως στα περιορισμένα μέσα του κράτους. Μένει ωστόσο ο παλαιοημερολογίτικος κρατισμός της αγκυλωμένης ιδεολογίας και η ιδέα του καλού λαού και των κακών εκμεταλλευτών του που υποβιβάζουν κάθε ανάλυση των κοινωνικών σχέσεων σε παιδικό παραμύθι.
Χρειάστηκαν τριάντα τρία χρόνια για να διαγράψει το ΠΑΣΟΚ την τροχιά του, από τις υποσχέσεις του Ρομπέν των Δασών στα έργα του λήσταρχου Γιαγκούλα. Αν πρέπει να περιμένουμε άλλα τριάντα τρία χρόνια για να ανακαλύψουμε τον χαρακτήρα του ΣΥΡΙΖΑ, εγώ τουλάχιστον δεν διαθέτω τον χρόνο.
* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.