Κοινωνία πολιτών και ομάδες συμφερόντων

Του Κώστα Καρακώτια, Έθνος, 12.11.13

Οι έννοιες των πελατειακών σχέσεων και της κοινωνίας των πολιτών είναι από τις πλέον χρησιμοποιημένες στον μεταπολιτευτικό θεωρητικό και δημόσιο λόγο. Πολλοί δε αναλυτές και ερευνητές απέδωσαν την εγχώρια πολλαπλή παθογένεια στην κυριαρχία των πελατειακών σχέσεων και στην ατροφία της κοινωνίας των πολιτών. Ο καθηγητής Χρυσάφης Ιορδάνογλου, στη μελέτη του με τον τίτλο «Kράτος και ομάδες συμφερόντων. Μια κριτική της παραδεδεγμένης σοφίας», που εξέδωσαν πρόσφατα οι εκδόσεις Πόλις, προβαίνει σε μια διεισδυτική κριτική των εννοιών αυτών. Θεωρεί ότι οι δύο έννοιες είναι οι πυλώνες του κυρίαρχου μεταπολιτευτικού κοινωνιολογικού παραδείγματος και προχωρά στον ορισμό τους. «Πελατειακή σχέση» είναι η -πέρα από κανόνες- προσωπική εκδούλευση που παρέχεται με αντάλλαγμα την πολιτική «νομιμοφροσύνη» του πελάτη. Ο αποδέκτης βέβαια της εκδούλευσης είναι άτομο και όχι ολόκληρη ομάδα ανθρώπων με κοινά συμφέροντα. Κοινωνία των πολιτών δε, σύμφωνα με τον κυρίαρχο ορισμό, είναι οι συλλογικές δραστηριότητες που «καταλαμβάνουν τον χώρο ανάμεσα στο κράτος και την αγορά».

Ο Ιορδάνογλου δεν θεωρεί ικανοποιητικό αυτόν τον ορισμό, διότι δεν αποδίδει ρεαλιστικά την πραγματικότητα και εντάσσει σ' αυτήν μόνο τις «καλές» δραστηριότητες. Αν οριστεί η κοινωνία των πολιτών ως το σύνολο των ενώσεων των πολιτών που επιθυμούν το κοινό καλό, πράγματι η κοινωνία των πολιτών στην Ελλάδα είναι ατροφική. Αν όμως, οριστεί πιο ρεαλιστικά, τότε κοινωνία των πολιτών είναι «όλες οι τυπικές ή άτυπες συσσωματώσεις πολιτών με κοινά συμφέροντα και βλέψεις που δεν ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα, δεν έχουν σκοπό τους την άσκηση πολιτικής εξουσίας και δεν διοικούνται από το κράτος» και είναι ισχυρότατη. Συνδικάτα, επιχειρηματικές ενώσεις, θρησκευτικές οργανώσεις, τοπικοί σύλλογοι κ.λπ. ανήκουν στην κοινωνία των πολιτών και προσπαθούν, ανεξάρτητα από τις διακηρύξεις τους, να προωθήσουν τα δικά τους στενά συμφέροντα, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις στο κοινωνικό σύνολο.

Το ζήτημα λοιπόν για τον συγγραφέα δεν είναι τόσο οι πελατειακές σχέσεις, ούτε η υποτιθέμενη ασθενής κοινωνία των πολιτών, αλλά οι ομάδες συμφερόντων και η επίδρασή τους στην κατανομή παροχών και προνομίων. Προτείνει δε την έρευνα και την καταγραφή τους, τη μελέτη των ευνοϊκών ρυθμίσεων που απέσπασαν διαχρονικά και τις επιπτώσεις τους σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Ο Χρυσάφης Ιορδάνογλου, με τη σημαντική μελέτη του, ανιχνεύει επιστημονικά κάποια από τα αίτια της σημερινής πολλαπλής δυστοπίας της ελληνικής κοινωνίας.