Τρίτη και... φαρμακερή για την Ελλάδα

Tου Peter Spiegel, The Financial Times

Πώς διαμορφώνονται τα δεδομένα για το 3ο πακέτο. Η πίεση για οριστική λύση και η τακτική των αποφάσεων σε… δόσεις. Ποια είναι τα τέσσερα ορόσημα. Γιατί το πρωτογενές πλεόνασμα αιφνιδιάζει τους Ευρωπαίους. Τα σενάρια για το «μαξιλάρι» του ΤΧΣ.

Η Ελλάδα μπορεί να έχασε τη... δυνατότητα να οδηγήσει τις διεθνείς αγορές σε μια δίνη, αλλά γεγονότα που συνέβησαν μέσα στο καλοκαίρι δείχνουν πωςμπορεί ακόμα να τραντάξει την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Η κυβέρνηση συνεργασίας της οποίας ηγείται ο Αντώνης Σαμαράς, ο κεντροδεξιός πρωθυπουργός, προσπαθεί απελπισμένα να κρατήσει την πλειοψηφία μετά από μια σειρά απώλειες που προήλθαν από τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίστηκε τις απολύσεις στον δημόσιο τομέα, στον οποίο περιλαμβανόταν και το κλείσιμο της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης τον Ιούνιο. Όμως η συζήτηση για την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας έχει προκαλέσει και απρόσμενη ένταση στο εξωτερικό. Τον τελευταίο μήνα ανακάτεψε τις εκλογές στη Γερμανία, η οποία προσφέρει το 27% των πόρων του πακέτου διάσωσης της ευρωζώνης. Ο Β. Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών, παραδέχθηκε δημόσια αυτό που πολλοί είχαν ήδη πει ιδιωτικά: η Ελλάδα χρειάζεται ένα τρίτο πακέτο.

Το πρώτο πακέτο διάσωσης της χώρας ήταν ύψους 73 δισ. ευρώ, ενώ το δεύτερο πρόσφερε επιπλέον 173 δισ. Το μέγεθος και το πεδίο εφαρμογής του τρίτου πακέτου θα πάρει ακόμα και έναν χρόνο να ολοκληρωθεί. Αυτό σημαίνει ότι οι πολιτικές κόντρες ανά την ήπειρο, οι οποίες χαρακτήρισαν την ελληνική διάσωση από τις αρχές του Μαΐου 2010, οπότε ξεκίνησε, είναι πιθανόν να συνεχιστούν όταν τελειώσουν οι εκλογές στη Γερμανία αυτό το Σαββατοκύριακο.

Οι ελεγκτές της λεγόμενης τρόικας (ΔΝΤ, ΕΚΤ και Κομισιόν) αυτήν την εβδομάδα επέστρεψαν στην Αθήνα γι' αυτό που αναμένεται να είναι η πρώτη από μια σειρά σκληρές αξιολογήσεις των ελληνικών επιδόσεων οι οποίες θα ανοίξουν τον δρόμο για μια τελική συμφωνία κάποια στιγμή την επόμενη χρονιά. Ένας υψηλόβαθμος Ευρωπαίος αξιωματούχος είναι συγκρατημένος όταν μιλά για τις προκλήσεις που είναι μπροστά. «Η τελευταία επιθεώρηση ήταν λίγο πιο βαρετή απ΄ όσο θα είναι η επόμενη για μια σειρά λόγους», ανέφερε.

Κατά τη διάρκεια της γερμανικής προεκλογικής περιόδου, τόσο η κυβέρνηση των Χριστιανοδημοκρατών, όσο και η αντιπολίτευση των Σοσιαλδημοκρατών έχουν προχωρήσει σε εκτιμήσεις για το τρίτο πακέτο. Ο Β. Σόιμπλε υποστηρίζει ότι η πρόσφατη εκτίμηση για επιπλέον 11 δισ. ευρώ ως το 2016 «δείχνει λογική», ενώ ο Κ. Σνάιντερ, ο εκπρόσωπος του SPD, υποστηρίζει ότι το πραγματικό ποσό είναι πιο κοντά στα 77 δισ. ευρώ ως το 2020.

Στην πραγματικότητα, το ποσό είναι πιθανόν να κινηθεί κάπου στη μέση. Αξιωματούχοι του ΔΝΤ αναγνωρίζουν ότι η Ελλάδα υποαποδίδει στο πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων και αυτό μάλλον θα συνεχιστεί. Εξαιτίας αυτού οι παρούσες εκτιμήσεις είναι εκτός κατά περίπου 5 δισ. ευρώ.

Αλλά η εκτίμηση του κ. Σνάιντερ, η οποία βασίζεται σε όλα τα χρέη που θα πρέπει να πληρώσει η Ελλάδα ως τα τέλη της δεκαετίας, δεν λαμβάνει υπόψη το γεγονός ότι η Αθήνα ίσως σύντομα να μπορεί να εξοφλήσει με δικές της δυνάμεις μέρος των οφειλών.

«Μαξιλάρι» για τη χαμηλή απόδοση των εσόδων από τις ιδιωτικοποιήσεις είναι η ανακοίνωση την προηγούμενη εβδομάδα από την ελληνική κυβέρνηση ότι πέτυχε για έξι μήνες πρωτογενές πλεόνασμα,γεγονός που σημαίνει ότι εισέπραξε περισσότερα από αυτά που ξόδεψε αν δεν υπολογιστούν τόκοι και χρεολύσια. Το έξτρα μετρητό σημαίνει ότι η Ελλάδα για πρώτη φορά μετά το ξέσπασμα της κρίσης χρησιμοποιεί τον προϋπολογισμό της για να ξεπληρώσει χρέη.

Παρ' όλα αυτά, η επικείμενη μάχη για το τρίτο ελληνικό πρόγραμμα θα είναι πολύπλοκη, γιατί το να βρεθεί μετρητό για να δανειστεί η Αθήνα είναι η μισή μάχη. Το ΔΝΤ επιμένει ότι οποιοδήποτε νέο πρόγραμμα πρέπει επίσης εν τέλει να λύνει το πρόβλημα του τεράστιου χρέους, το οποίο παρά την πρωτοφανή ύφεση και τη μεγαλύτερη κρατική χρεοκοπία στην Ιστορία απλώς συνεχίζει να αυξάνει.

Ορισμένοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι όλα αυτά τα θέματα, η απόκλιση του 2014, τα επιπλέον χρήματα που χρειάζονται για το 2015 και η εδώ και καιρό υπεσχημένη ανακούφιση χρέους πρέπει να αντιμετωπιστούν μονομιάς. Αντίθετα, πολλοί εμπλεκόμενοι στην ελληνική υπόθεση λένε ότι είναι πιθανόν να αντιμετωπιστούν βήμα-βήμα, επιμηκύνοντας τον πόνο, αλλά, όπως ελπίζουν, κάνοντάς τον λιγότερο έντονο κάθε φορά.

«Το να μοιράσεις τον λογαριασμό κάνει τα μεγέθη περισσότερο διαχειρίσιμα, αλλά δεν θα είναι δημοφιλής μέθοδος στα κοινοβούλια», λέει ο Mujtaba Rahman, επικεφαλής ευρωπαϊκής ανάλυσης για το Eurasia Group, τονίζοντας ότι κάθε αλλαγή στο πρόγραμμα απαιτεί κοινοβουλευτική αποδοχή σε αρκετά κράτη της ευρωζώνης. «Όμως η αντιμετώπιση του θέματος με μιας τρομάζει τους Γερμανούς. Φοβούνται ότι θα εμπλακούν στο να προσφέρουν μια ανακούφιση χρέους».

Πώς θα εξελιχθεί η δημιουργία του επόμενου πακέτου διάσωσης τους επόμενους μήνες; Ιδού αυτό που εκτιμούμε ως το πλέον πιθανό σενάριο.

Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2013: επιστροφή της τρόικας

Όταν η τρόικα επιστρέψει από τον έλεγχο στην Αθήνα, ο οποίος ξεκινά αυτήν την εβδομάδα, οι πολιτικοί ηγέτες αναμένεται να διαβουλευτούν για το πλέον άμεσο πρόβλημα του υφιστάμενου σχεδίου διάσωσης: το έλλειμμα 11 δισ. ευρώ σε μετρητά, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του ΔΝΤ.

Μόνο το 2014, η Αθήνα θα χρειαστεί επιπλέον 4,4 δισ. πέρα από τα 173 δισ. ευρώ του προγράμματος, ποσό που ορισμένοι αξιωματούχοι της τρόικας πιστεύουν ότι μπορεί να αυξηθεί στα 6 δισ. Το... κενό πρέπει να καλυφθεί μέχρι τα τέλη της χρονιάς, διαφορετικά το ΔΝΤ θα πρέπει να σταματήσει να πληρώνει τις δόσεις που του αναλογούν στο πρόγραμμα. Οι κανόνες του ταμείου επιβάλλουν πλήρη χρηματοδοτική κάλυψη σε επίπεδο 12μήνου πριν προχωρήσει σε πληρωμές και η Ελλάδα ξεμείνει από χρήματα στα μέσα της επόμενης χρονιάς. 

Αν και αξιωματούχοι του ΔΝΤ πιέζουν να καλυφθεί το σύνολο των 11 δισ. στην υφιστάμενη αξιολόγηση, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης πιθανότατα θα ασχοληθούν μέχρι το τέλος του χρόνου μόνο με το κενό του 2014.

Αν το Eurogroup δεν αντιμετωπίσει το κενό του 2015 φέτος, θα πρέπει να ασχοληθεί με αυτό ξανά στις αρχές του 2014. Αυτό πιθανότατα θα ανοίξει την κουβέντα για το τρίτο πακέτο, μιας και η Ε.Ε. -σε αντίθεση με το ΔΝΤ- ακόμα δεν έχει παρουσιάσει μετρητό για τα δύο τελευταία χρόνια του ελληνικού προγράμματος, το οποίο τρέχει μέχρι το 2016 μετά την απόφαση που πάρθηκε την προηγούμενη χρονιά να επεκταθεί χρονικά. Ορισμένοι αξιωματούχοι λένε ότι, επιπρόσθετα των 6,5 δισ. ευρώ που απαιτούνται για το 2015, άλλα 5 δισ. μπορεί να χρειαστούν το 2016. Συνολικά, δηλαδή, η νέα χρηματοδότηση ενδέχεται να είναι περίπου 15 δισ. ευρώ.

Τέλη του 2013: η Αθήνα ισοσκελίζει τον προϋπολογισμό

Αν και περνά απαρατήρητο μακριά από τις Βρυξέλλες και την Αθήνα, η Ελλάδα περνά ένα από τα πιο σημαντικά ορόσημα του προγράμματος διάσωσης. Ως τα τέλη της χρονιάς αναμένεται να έχει ισοσκελίσει το πρωτογενές αποτέλεσμα του προϋπολογισμού ή και να τρέξει ένα μικρό πρωτογενές πλεόνασμα, και αυτό σημαίνει ότι θα έχει περισσότερα έσοδα από δαπάνες, εξαιρουμένων των τόκων για το δημόσιο χρέος.

Την περασμένη εβδομάδα το υπουργείο Οικονομικών δήλωσε ότι έχει πρωτογενές πλεόνασμα σχεδόν 3 δισ. ευρώ, ξεπερνώντας άνετα την αρχική πρόβλεψη για έλλειμμα 2,5 δισ. ευρώ. Αν και είναι καλά νέα για την Ελλάδα, το γεγονός βάζει τους Ευρωπαίους δανειστές σε μια άβολη θέση: όταν επιτευχθεί πρωτογενές πλεόνασμα οι υπουργοί Οικονομικών συμφώνησαν με το ΔΝΤ ότι θα εξετάσουν μεγαλύτερη ελάφρυνση χρέους για την Αθήνα, η οποία εξακολουθεί να βαρύνεται με χρέος που χαρακτηρίζεται μη βιώσιμο.

Ίσως να μην είναι δυνατό για τη χώρα να πετύχει τόσο ισχυρά αποτελέσματα: ποσό 1,5 δισ. ευρώ, για παράδειγμα, προήλθε από την επιστροφή κερδών που είχε η ΕΚΤ από τα ελληνικά ομόλογα τα οποία συμφωνήθηκε να επιστραφούν στην Ελλάδα.

Οι τελευταίες εκτιμήσεις του ΔΝΤ δείχνουν ότι το πρωτογενές αποτέλεσμα θα είναι απολύτως ισοσκελισμένο, ξεκάθαρο σήμα ότι τα πράγματα μπορεί να εξελιχθούν προς κάθε κατεύθυνση. Αλλά κάποια συγκριτικά... καλά οικονομικά νέα που έρχονται από τη χώρα το τελευταίο διάστημα, περιλαμβανομένης της ανακοίνωσης ότι η οικονομία συρρικνώθηκε «μόνο» 3,8% του ΑΕΠ το δεύτερο τρίμηνο, στο χαμηλότερο ποσοστό από τότε που ξεκίνησε η κρίση, και μια απότομη αναθεώρηση από την αρχική εκτίμηση δείχνουν ότι το πρωτογενές πλεόνασμα είναι εντός παιδιάς.

Απρίλιος 2014: μία σκληρή ημερομηνία

Αν και η Ελλάδα μπορεί να επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα έως το τέλος του 2013, ο επικεφαλής του Eurogroup Γ. Ντάισελμπλουμ δήλωσε ότι οι όποιες συζητήσεις για ανακούφιση χρέους θα πρέπει να περιμένουν μέχρι η Eurostat επιβεβαιώσει τα στοιχεία της ελληνικής κυβέρνησης τον Απρίλιο.

Όμως, αν αυτά επιβεβαιωθούν, τότε θα ξεκινήσει μία από τις πλέον περίπλοκες και πολιτικά ευαίσθητες αντιπαραθέσεις.

Tον περασμένο Νοέμβριο το Eurogroup δεσμεύτηκε να φέρει την Ελλάδα σε τροχιά μείωσης του χρέους στο 120% του ΑΕΠ έως το 2020 και «ουσιαστικά χαμηλότερα» του 110% το 2022. Αλλά αυτή η δέσμευση ίσως είναι δύσκολο να τηρηθεί. Το ελληνικό χρέος βρίσκεται στο 175% του ΑΕΠ και το περισσότερο διακρατείται από το ΔΝΤ, την ΕΚΤ και τα κράτη της ευρωζώνης.

Έτσι για να μειωθεί τόσο δραστικά ένας από τους επίσημους δανειστές πρέπει να «πληγεί», εξέλιξη που κατ΄ ευφημισμόν ονομάζεται Official Sector Involvement (OSI).

Oρισμένοι στο ΔΝΤ πιστεύουν ότι το ελληνικό χρέος δεν μπορεί να μειωθεί κάτω του 110%, εκτός αν το OSI περιλαμβάνει μεγάλες ζημίες στα δάνεια των Ευρωπαίων, πολιτικά ριψοκίνδυνη κίνηση. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου στη Γερμανία ο Β. Σόιμπλε βεβαίωσε ότι δεν θα επιτρέψει τέτοιου είδους κουρέματα.

Αντίθετα, οι αξιωματούχοι της Ε.Ε. συζητούν περαιτέρω μείωση επιτοκίων και παράταση στην αποπληρωμή δανείων, οι οποίες ελπίζουν ότι θα είναι αρκετές.

Ανώτερος αξιωματούχος της Ε.Ε. ανέφερε πως η Βρετανία ξεπλήρωσε τα πολεμικά δάνεια (του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου) προς τις ΗΠΑ το 2006, σημειώνοντας πως η παράταση στην αποπληρωμή μπορεί να μη μειώνει το ύψος του χρέους, αλλά κάνει λιγότερη οδυνηρή την αποπληρωμή.

Μέσα του 2014: τα χρήματα του ΤΧΣ

Αξιωματούχοι της Ε.Ε. τονίζουν ότι μια πιθανή πηγή νέων χρημάτων που θα καλύψουν τις διευρυμένες ελλείψεις είναι τα κεφάλαια που προορίζονται για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών. Μέχρι σήμερα το ΤΧΣ έχει λάβει 49,7 δισ. ευρώ, αλλά έχει δαπανήσει μόνο 41 δισ. για να «στηρίξει» τις 4 συστημικές τράπεζες και να διασώσει τις υπόλοιπες.

Τα κεφάλαια περίσσεψαν εν μέρει διότι ορισμένες τράπεζες κατάφεραν να προσελκύσουν ιδιωτικά κεφάλαια, γεγονός που πολλοί αξιωματούχοι θεωρούσαν αδύνατο. Ορισμένοι στην ευρωζώνη αλλά και το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών επισημαίνουν ότι η χρησιμοποίηση αυτών των 8-9 δισ. θα μπορούσε να μειώσει δραστικά το ένα τρίτο του προγράμματος.

Ωστόσο, παράγοντες της τρόικας προειδοποιούν ότι οι ελληνικές τράπεζες μπορεί να καταλήξουν να χρειάζονται και άλλα κεφάλαια.

Η αρχική εκτίμηση των 50 δισ. έγινε πριν από δύο έτη, όταν δηλαδή η ελληνική οικονομία δεν είχε βυθιστεί στην ύφεση περισσότερο από ό,τι αναμενόταν, και πριν από τη διάσωση της Κύπρου και την ερήμωση που προκάλεσε στον χρηματοοικονομικό κλάδο της περιοχής.

Νέα stress tests για τις ελληνικές τράπεζες αναμένεται να γίνουν στα μέσα του 2014, λόγω της προσπάθειας της ευρωζώνης να δημιουργήσει μια τραπεζική ένωση με αξιόπιστες εκτιμήσεις για τις ανάγκες των μεγάλων πιστωτικών ιδρυμάτων.

Αυτοί οι έλεγχοι μπορεί να δείξουν ότι τελικά οι τράπεζες χρειάζονται και άλλα κεφάλαια.