Εκπαίδευση και πόλη :Κοινωνικός διαχωρισμός.

#ΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ

Ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι πως μέσα από τους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής, όπως η εκπαίδευση αναπαράγονται και ενισχύονται τακτικές κοινωνικού διαχωρισμού; Ποιες είναι οι διαφορετικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και πως οι επιλογές τους ενισχύουν το σχολικό διαχωρισμό και κατά συνέπεια στεγαστικό; Πως τα θεσμικά ιδρύματα υιοθετούν τις ίδιες διαχωριστικές στρατηγικές; Και τελικά, οι νέες διαχωριστικές τάσεις των μεσαίων στρωμάτων οδηγούν σε μεγαλύτερη κοινωνική πόλωση και στεγαστική διαφοροποίηση όπως για παράδειγμα, συγκέντρωση υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές και ταυτόχρονα δημιουργία θυλάκων φτώχειας σε διαφορετικές περιοχές; 

#Π. Βέργου

Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Εκπαιδευτικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και χωρική ανισότητα στο Ν.Αττικής

Η εργασία έχει σκοπό την παρουσίαση της έρευνας που πραγματοποιήθηκε σε περιοχές της Αν. Αττικής και αφορά τη διερεύνηση νέων μορφών κοινωνικού διαχωρισμού και χωρικών ανισοτήτων που προκύπτουν μέσα από τις εκπαιδευτικές στρατηγικές, κυρίως των μεσαίων στρωμάτων, σε προάστια της Αν. Αττικής (Δ. Αχαρνών, Λιόσια, Ασπρόπυργος). 

Η χωρική συγκέντρωση νοικοκυριών με χαμηλά εισοδήματα καθώς και η έντονη παρουσία ομάδων με εθνικές και πολιτισμικές διαφορές στις συγκεκριμένες περιοχές οδηγεί τα μεσαία και ανώτερα στρώματα στην υιοθέτηση στρατηγικών για την εκπαίδευση των παιδιών τους. Το υποβαθμισμένο κοινωνικά περιβάλλον της υπό μελέτης περιοχής και η αδυναμία για κοινωνική και χωρική κινητικότητα παράγουν «θύλακες φτώχειας». Το σχολικό σύστημα συμμετέχει σε αυτή την παθολογία των περιοχών με την έννοια της αυξανόμενης διαφοροποίησης μεταξύ των δημόσιων σχολείων. Οι ομάδες με εθνικές και πολιτισμικές διαφορές καθώς και τα χαμηλότερα εισοδηματικά κοινωνικά στρώματα αντιμετωπίζουν το μεγαλύτερο διαχωρισμό. 

Η έρευνα στηρίζεται σε στοιχεία που αντλήθηκαν μέσα από δειγματοληπτική στατιστική ανάλυση των μητρώων μαθητών τεσσάρων (4) δημοσίων σχολείων (Γυμνάσια) στον Δήμο Αχαρνών (1094 μαθητές) καθώς και μέσα από πενήντα πέντε (55) συνεντεύξεις σε βάθος, με ημιδομημένο ερωτηματολόγιο, με γονείς και εκπαιδευτικούς φορείς. 

Ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν είναι πως μέσα από τους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής, όπως η εκπαίδευση αναπαράγονται και ενισχύονται τακτικές κοινωνικού διαχωρισμού; Ποιες είναι οι διαφορετικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και πως οι επιλογές τους ενισχύουν το σχολικό διαχωρισμό και κατά συνέπεια στεγαστικό; Πως τα θεσμικά ιδρύματα υιοθετούν τις ίδιες διαχωριστικές στρατηγικές; Και τελικά, οι νέες διαχωριστικές τάσεις των μεσαίων στρωμάτων οδηγούν σε μεγαλύτερη κοινωνική πόλωση και στεγαστική διαφοροποίηση όπως για παράδειγμα, συγκέντρωση υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές και ταυτόχρονα δημιουργία θυλάκων φτώχειας σε διαφορετικές περιοχές; 

Τα αποτελέσματα της εμπειρικής έρευνας παρουσιάζουν μια πιο προσεκτική ματιά στην τοπική κοινωνία και στις στρατηγικές των νοικοκυριών για κοινωνική αναπαραγωγή και κινητικότητα, που προάγουν νέες μορφές διαχωρισμού και κατακερματισμού του αστικού χώρου, μέσα από την υιοθέτηση στρατηγικών όπως η επέμβαση, η απόσυρση, η αποφυγή του δημόσιου σχολείου ή αλλαγή των ορίων των σχολικών περιοχών, ιδιαίτερα σε χώρους κοντά σε οικισμούς τσιγγάνων.

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο στεγαστικός διαχωρισμός στον αστικό χώρο αποτελεί σημαντικό ερευνητικό πρόβλημα το οποίο έχει διερευνηθεί μέσα από εμπειρικές αναλύσεις που στοχεύουν στις κοινωνικές επιπτώσεις της συγκέντρωσης της φτώχιας και των εθνικών ομάδων σε υποβαθμισμένες περιοχές. Η εξήγηση του στεγαστικού διαχωρισμού βασίζεται κυρίως σε αναλύσεις που αφορούν την εισοδηματική ανισότητα, την αγορά κατοικίας, την εφαρμογή πολιτικών και γενικότερα διακρίσεις στο κοινωνικό και θεσμικό επίπεδο. Παρόλα αυτά, νέα χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται στο αστικό και κοινωνικό χώρο των πόλεων και πιο συγκεκριμένα στην πόλη της Αθήνας (κοινωνικός διαχωρισμός, πόλωση, προαστιοποίηση, «εξευγενισμός» περιοχών στο κέντρο ή υποβάθμιση) που συμπληρώνουν ή και αναθεωρούν, τις μέχρι σήμερα συγκεκριμένες κοινωνικές και χωρικές τάσεις, θα μπορούσαν να διερευνηθούν μέσα από την κατανόηση των στρατηγικών των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων σε σχέση με την στέγαση και την πρόσβαση στις υπηρεσίας του κράτους πρόνοιας (εκπαίδευση, υγεία, κλ.π.).

Ο σχηματισμός των θεσμών, των ιδρυμάτων και του δομημένου περιβάλλοντος είναι σημαντικός στην κοινωνική αναπαραγωγή των υψηλότερων και μεσαίων στρωμάτων. Οι δραστηριότητες πολλών ιδρυμάτων -σχολεία, πολιτιστικοί σύλλογοι, τοπικές υπηρεσίες -γίνονται μηχανισμοί κοινωνικής αναπαραγωγής και οι τακτικές τους αναπαράγουν τις ταξικές διαφορές και ενισχύουν τον κοινωνικό διαχωρισμό. Κατά την ίδια διαδικασία το δομημένο περιβάλλον μειώνει τις πιθανότητες των πολιτών για κοινωνική συμμετοχή (ενθαρρύνοντας ορισμένες κοινωνικές ομάδες και αποθαρρύνοντας άλλες) (Harvey, 2002: 243). Η κατανόηση επομένως της αστικοποίησης και των μετασχηματισμών της σύγχρονης πόλης, προϋποθέτει την κατανόηση των σχέσεων εξουσίας και πόλης. Δηλαδή, την διερεύνηση της δυναμικής και της ικανότητας των κοινωνικών τάξεων να κατευθύνουν τους κοινωνικούς οργανισμούς με βάση τα συμφέροντά τους μέσα από κοινωνικές πρακτικές που εφαρμόζουν στην πόλη (Castells, 1982: 174). Σκοπός επομένως της έρευνας, είναι να διερευνηθούν οι εκπαιδευτικές στρατηγικές των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων στο Ν. Αττικής (και ειδικότερα στη Δ. Αττική) με τις οποίες διαχωρίζονται, κοινωνικά και χωρικά, από τα υπόλοιπα στρώματα και πως αυτές συνδέονται και οδηγούν ευρύτερα στον κοινωνικό διαχωρισμό και τη χωρική ανισότητα στην περιοχή.

Στα πλαίσια αυτά θα γίνει ανάλυση των εκπαιδευτικών στρατηγικών των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων στο Δ. Αχαρνών, με τις οποίες διαχωρίζονται κοινωνικά και χωρικά από τα υπόλοιπα στρώματα και πως αυτές παράγουν ή/και αναπαράγουν την κοινωνικο-χωρική διαφοροποίηση στην περιοχή. Θα γίνει ανάλυση της σχέσης εκπαίδευσης και αστικού περιβάλλοντος σε εργατικές περιοχές, καθώς και ανάλυση των μηχανισμών εκείνων που οδηγούν στην παγίδευση των χαμηλότερων εργατικών και λαϊκών στρωμάτων σε θύλακες φτώχειας. Θα μας απασχολήσουν τα εξής ερωτήματα: Πως μέσα από τους μηχανισμούς κοινωνικής αναπαραγωγής, όπως η εκπαίδευση αναπαράγονται και ενισχύονται τακτικές κοινωνικού διαχωρισμού; Ποιες είναι οι διαφορετικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και πως οι επιλογές τους ενισχύουν το σχολικό διαχωρισμό και κατά συνέπεια στεγαστικό; Πως τα θεσμικά ιδρύματα υιοθετούν τις ίδιες διαχωριστικές στρατηγικές; Και τελικά, οι νέες διαχωριστικές τάσεις των μεσαίων στρωμάτων οδηγούν σε μεγαλύτερη κοινωνική πόλωση και στεγαστική διαφοροποίηση όπως για παράδειγμα, συγκέντρωση υψηλότερων κοινωνικών στρωμάτων σε συγκεκριμένες περιοχές και ταυτόχρονα δημιουργία θυλάκων φτώχειας σε διαφορετικές

περιοχές;

2. Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ

Προκειμένου να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς εκείνους που παράγουν το σχολικό διαχωρισμό και οδηγούν στην παραγωγή του κοινωνικού διαχωρισμού στο χώρο στέγασης θα χρησιμοποιήσουμε μεταβλητές που περιγράφουν το κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο των μαθητών στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου καθώς και τις επιδόσεις τους ανάλογα με το σχολείο στη περιοχή κατοικίας. Ο τόπος κατοικίας και η απόσταση από το σχολείο αποτελούν σημαντικά στοιχεία καθορισμού του κοινωνικού προφίλ του σχολείου και αυτό της γειτονιάς δεδομένου ότι το ελληνικό σχολικό σύστημα, ιδιαίτερα στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, βασίζεται στην άντληση μαθητών από τις σχολικές περιοχές του τόπου κατοικίας. Επομένως, μπορούν να εντοπιστούν διαδικασίες που συνδέουν την αποφυγή συγκεκριμένων σχολείων και την επιλογή άλλων εκτός του τόπου κατοικίας (white flight).

Η συλλογή στοιχείων έγινε από τις μαθητικές καρτέλες τεσσάρων (4) Γυμνασίων στο Δ. Αχαρνών (διοικητικά ανήκει στην Αν. Αττική, κοινωνικο-οικονομικά εμφανίζει χαρακτηριστικά όμοια με τους γειτονικούς Δήμους της Δ. Αττικής, όπως Α. Λιόσια, Ασπρόπυργο, Ζεφύρι) ενώ πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με εκπαιδευτικούς και γονείς. Η επιλογή των σχολείων έγινε ανάλογα με την θέση τους στο χώρο, δηλαδή στο κέντρο του Δήμου ή περικεντρικά καθώς και βάσει της σύνθεσης του μαθητικού πληθυσμού. Οι μέθοδοι που ακολουθήθηκαν είναι συνεντεύξεις σε βάθος, με ημιδομημένο ερωτηματολόγιο και δειγματοληπτική στατιστική ανάλυση των μητρώων των μαθητών των συγκεκριμένων δημοσίων σχολείων (Γυμνάσια) στον Δήμο Αχαρνών. Η στατιστική επεξεργασία περιλαμβάνει ένα σχετικά ευρύ δείγμα 1094 μαθητών (Α', Β', Γ' τάξης Γυμνασίου), εκ των οποίων τα 558 είναι αγόρια και τα 536 κορίτσια, από τα μητρώα των οποίων αντλήθηκαν στοιχεία, ενώ έγιναν 55 συνεντεύξεις με γονείς, καθηγητές και υπαλλήλους της Δ/νσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης της περιοχής (35 γονείς, 17 καθηγητές, 3 διοικητικοί υπάλληλοι). Στις συνεντεύξεις χρησιμοποιήθηκαν ανοιχτές και κλειστές ερωτήσεις. Ορισμένα στοιχεία από την παρουσίαση των δεδομένων εμπεριέχουν την χρήση έρευνας πεδίου. Το κοινωνικό προφίλ του νοικοκυριού, η κοινωνική προέλευση εξετάστηκε με βάση το επάγγελμα και το εκπαιδευτικό επίπεδο του αρχηγού της οικογένειας. Η κατηγοριοποίηση του επαγγέλματος έγινε σύμφωνα με το ευρωπαϊκό κοινωνικο-οικονομικό μοντέλο κατηγοριοποίησης των τάξεων βάση επαγγέλματος (ESeC), (Maloutas Th., 2007).

3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ

3.1 Η διαδικασία της ακαδημαϊκής επιλεκτικότητας

Η έννοια του «επιλεκτικού ανήκειν» (elective belonging), μία νέα μορφή κοινωνικής σύνδεσης που αφορά τον τρόπο που η μεσαία τάξη, στα πλαίσια του σχηματισμού και της δυναμικής της, κινείται, εγκαθίσταται και συνδέεται με το χώρο, ο οποίος αποκτά συμβολική σημασία (Savage, 2010). Η επιλεκτικότητα του να «ανήκει» κανείς συνδέεται με την αυξανόμενη σημασία της κοινωνικής αναπαραγωγή, ως βασικό στοιχείο της επιλογής του τόπου κατοικίας σε συγκεκριμένες περιοχές. Οι στρατηγικές της «αποχώρησης», δηλαδή η επιλογή να είναι κανείς με «ομοίους» σε σχέση με την εργασία, ψυχαγωγία, κοινωνικότητα, και ιδιαίτερα την εκπαίδευση συνδέονται με την επιλογή του χώρου κατοικίας. Η κατοικία ταιριάζει άμεσα με αυτές τις διαστάσεις της καθημερινής ζωής (εργασία, ψυχαγωγία, κοινωνικότητα, και εκπαίδευση) προκειμένου κανείς να ορίσει την «κοινωνική θέση» όπου ανήκει (Le Gales, 2011).

Η αποφυγή του σχολείου αποτελεί μια από τις πιο διαδεδομένες εκπαιδευτικές στρατηγικές των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων. Η κοινωνική σύνθεση του σχολείου αποτελεί βασικό προσδιοριστικό παράγοντα της αποφυγής του σχολείου. Η διαφορετικότητα και η ποικιλία της σχολικής προσφοράς διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό τη στρατηγική των μεσαίων στρωμάτων στις διάφορες συνοικίες. Η σχηματοποίηση αυτής της επιλεκτικότητας παρουσιάζεται έντονη στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και ιδιαίτερα στα σχολεία όπου υπάρχει αρκετά δυναμική αναλογία μαθητών που προέρχονται από μη ευνοούμενες ομάδες (εργατική τάξη, μετανάστες, τσιγγάνοι). Στο κέντρο του συστήματος, υπάρχει έντονη αναλογία μαθητών από μειονεκτούσες ομάδες, που οδηγεί ορισμένους μαθητές, συνήθως προνομιούχους, στην πρακτική αποφυγής του τοπικού σχολείου. Οι πρακτικές αυτές αποφυγής, δυναμώνουν περισσότερο με την υπεραντιπροσώπευση μη προνομιούχων μαθητών στα σχολεία.

Η τοπική ετερογένεια παίζει σημαντικό ρόλο στις πρακτικές αποφυγής. Επιδρά στο εσωτερικό της γειτονιάς, ιδιαίτερα όταν χαρακτηρίζεται από ασυνέχεια της χωρικής οργάνωσης, όταν, δηλαδή, υπάρχουν θύλακες λιγότερο υποβαθμισμένων περιοχών, όπου οι μαθητές που διαμένουν σ' αυτές τις περιοχές ενθαρρύνονται στην αποφυγή του τοπικού Γυμνασίου. Από την άλλη, η τοπική ετερογένεια γειτονικών χώρων οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το σχολείο έχει έντονη διαφοροποίηση στην κοινωνική σύνθεση και επηρεάζει επομένως την τάση για αποφυγή.

Τα επίπεδα διαχωρισμού αυξάνουν περισσότερο όταν η αποφυγή δε γίνεται προς κάποιο άλλο δημόσιο σχολείο αλλά προς κάποιο ιδιωτικό. Μάλιστα, η αποφυγή μπορεί να ξεκινήσει από το Δημοτικό σχολείο, όπου γονείς κυρίως από χαμηλά μεσαία στρώματα με οικονομικό πλεονέκτημα, στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά Δημοτικά σχολεία και στη συνέχεια, επειδή δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά ή για λόγους απόστασης, επιλέγουν ένα δημόσιο Γυμνάσιο, το οποίο έχουν εγκρίνει έπειτα από αναζήτηση ενός καλού τοπικού σχολείου.

Διαπιστώθηκε ότι τα σχολεία πολλές φορές, προκειμένου να εξασφαλίσουν τον απαραίτητο αριθμό παιδιών μέσης τάξης και να γίνουν πιο ελκυστικά σε οικογένειες των μεσαίων και ανώτερων στρωμάτων, υιοθετούν στρατηγικές ακαδημαϊκής επιλεκτικότητας, κυρίως σε βάρος των μη ευνοούμενων ομάδων. Πολλές φορές, οι καλοί βαθμοί αποτελούν τακτική των σχολείων, προκειμένου να προσελκύσουν τους γονείς των μεσαίων στρωμάτων που αναζητούν τα καλά σχολεία. Επίσης ότι οι διοικήσεις των σχολείων χρησιμοποιούν γενικότερα τακτικές κοινωνικής επιλεκτικότητας, όπως διαγραφές παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς, αποβολές, έμμεση παρέμβαση στους γονείς για μετεγγραφή του παιδιού σε άλλο σχολείο κ.ο.κ. Αυτές οι τακτικές αφορούν παιδιά που προέρχονται από μειονεκτούσες ομάδες, όπως παιδιά της εργατικής τάξης, μετανάστες, τσιγγάνους ή και πρόσφατα νομιμοποιημένους ομογενείς. Στα πλαίσια της έρευνας παρατηρήσαμε ότι τα σχολεία που έχουν μεγάλα ποσοστά μεταναστών και επαναπατρισμένων (Πίνακας 1) εμφανίζουν μεγάλα ποσοστά εγκατάλειψης (Πίνακας 2).

3.2 Εκπαιδευτικές στρατηγικές, στιγματισμός και η επίδραση της γειτονιάς

Σο διαχωριστικό σχολείο μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερο διαχωρισμό στην τοπική κοινωνία ή την γειτονιά. Ο διαχωρισμός στην κατοικία είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας προσδιορισμού του διαχωρισμού στα σχολεία (Taylor and Gorard, 2001). Σα δεδομένα δείχνουν ότι όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία μεταναστών, τσιγγάνων, και παλιννοστούντων στο σχολείο της περιοχής, τόσο πιθανότερο είναι τα παιδιά να σταλούν σε σχολεία έξω από την περιοχή. Στην έρευνα που πραγματοποιήσαμε, διαπιστώσαμε ότι τα σχολεία αποφυγής είναι κυρίως αυτά που βρίσκονται περιμετρικά του κέντρου. Αυτό οφείλεται στη συγκρότηση του αστικού χώρου του Δήμου Αχαρνών όπου στο κέντρο κατοικούν οι παλιοί κάτοικοι της περιοχής, συνήθως των μεσαίων και χαμηλών στρωμάτων, και περικεντρικά εγκαταστάθηκαν οι νέοι κάτοικοι, κυρίως από την εργατική τάξη, πόντιοι, μετανάστες και τσιγγάνοι. Εντούτοις, διαπιστώσαμε ότι και στο κέντρο υπάρχουν σχολεία που ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την προσέλκυση γονέων από τα μεσαία και ανώτερα στρώματα, με υψηλά επίπεδα διαχωρισμού τόσο στο σχολείο όσο και στη γειτονιά.

Μέσα από την ανάλυση της σχέσης χώρου και εκπαίδευσης, αναδεικνύονται οι τρόποι με τους οποίους το εκπαιδευτικό σύστημα επιτρέπει ως ένα βαθμό την επιλογή σχολείου και την αναπαραγωγή διαχωριστικών τάσεων και στο χώρο κατοικίας. Παρόλο που το σχολικό σύστημα αντιμετωπίζει την εκπαίδευση ως κοινωνικό δικαίωμα για όλους με ίσες ευκαιρίες, ένας συγκεκριμένος αριθμός επιλογών δημιουργεί άνισα αποτελέσματα και, επομένως, συγκεκριμένα σχολεία σε συγκεκριμένες περιοχές μειονεκτούν. Οι περισσότερες έρευνες έδειξαν ότι τα σχολεία που βρίσκονται στο εσωτερικό της πόλης είναι αυτά που αποφεύγουν συνήθως οι γονείς και τα οποία συγκεντρώνουν μεγάλο ποσοστό ομάδων με εθνοπολιτισμικές διαφορές και παιδιά εργατικής τάξης. Παρόλα αυτά, δεν αποκλείεται το κέντρο της πόλης να υπάρχουν κοντινά σχολεία που ανταγωνίζονται μεταξύ τους με υψηλά επίπεδα διαχωρισμού στη γειτονιά και μεταξύ των σχολείων.

Συγκρίνοντας τα σχολεία και τις γειτονιές σε σχέση με την κοινωνικο-οικονομική τους σύνθεση διαπιστώσαμε:

1. Ο διαχωρισμός στα σχολεία ακολουθεί το διαχωρισμό της κατοικίας και μερικές φορές είναι πιο έντονος απ' ότι στην περιοχή κατοικίας.

2. Οι μαθητές στα σχολεία είναι περισσότερο διαχωρισμένα απ' ότι εκεί όπου ζουν.

3. Διαφορετικός είναι ο διαχωρισμός στα σχολεία για τις διάφορες εθνικές ομάδες. Έντονο διαχωρισμό βιώνουν περισσότερο οι τσιγγάνοι, οι μαθητές που δεν ξέρουν ελληνικά (μετανάστες από Ρωσία) και λιγότερο οι πόντιοι.

4. Η αποφυγή του σχολείου έχει σοβαρές συνέπειες στην κοινωνική διαίρεση στο χώρο, όπως για παράδειγμα, την ανάπτυξη αντιθέσεων και την ομογενοποίηση χωρικών σχηματισμών.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι το γεγονός ότι ο σχολικός διαχωρισμός ακολουθεί τον διαχωρισμό κατοικίας. Επίσης, τα παιδιά είναι περισσότερο διαχωρισμένα στο σχολείο απ' ότι στην περιοχή κατοικίας. Στην περιοχή που μελετήσαμε η έμμεση διάκριση και ο θεσμικός ρατσισμός είναι ιδιαίτερα έντονος ενώ συγκεκριμένες ομάδες με εθνικές-πολιτισμικές διαφορές, (τσιγγάνοι, μετανάστες από την Αν. Ευρώπη, Ασία, κ.λπ επαναπατρισμένοι ομογενείς από την π. ΕΣΣΔ) φαίνεται να βιώνουν έντονα την διάκριση και την εκπαιδευτική επιλεκτικότητα σε σχέση με άλλες κοινωνικές ομάδες.

Σημαντικό είναι το γεγονός ότι για τα μεσαία στρώματα, η κοινωνική ταύτιση, «άτομα σαν εμάς» αποτελεί βασική παράμετρο για την επιλογή του σχολείου. Η επιλογή του σχολείου από τα μεσαία στρώματα δεν βασίζεται μόνο στην εθνοτική σύνθεση του σχολείου αλλά εξαρτάται πολύ περισσότερο από την κοινωνική σύνθεση, που σημαίνει μαθητές από εργατικά στρώματα καθώς και από μονογονεϊκές οικογένειες δεν αποτελούν κοινωνικές ομάδες που είναι ελκυστικές, για την επιλογή σχολείου από τους γονείς των μεσαίων στρωμάτων.

Σε σχέση με τις εκπαιδευτικές στρατηγικές, οι γονείς των μεσαίων στρωμάτων αποφεύγουν τα σχολεία, απειλούν με απόσυρση και εγγραφή σε άλλο δημόσιο ή ιδιωτικό σχολείο. Συνεργάζονται με το σχολείο μέσα από πελατειακές σχέσεις, αγοράζουν την προνομιακή μεταχείριση των παιδιών τους προσφέροντας υπηρεσίες (οικονομική ενίσχυση, υλική βοήθεια κλ.π), επηρεάζουν την οριοθέτηση των σχολικών περιοχών μέσα από διαμεσολάβηση στις τοπικές αρχές, ιδιαίτερα σε περιοχές τσιγγάνων και χρησιμοποιούν ψεύτικες διευθύνσεις για μεταφορά των παιδιών σε άλλο τοπικό σχολείο. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν αυτές οι αρνητικές διαστάσεις, είναι απαραίτητο να επανεξεταστεί το επίπεδο των σχολικών περιοχών και να δοθεί εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε μειονεκτούσες κοινωνικές κατηγορίες μέσα από ειδικά προγράμματα και μέτρα αποφυγής της σχολικής διαρροής.

Η χωρική διάσταση της ανισότητας στον χώρο της Αν. Αττικής καθρεφτίζει την συνεχιζόμενη γεωγραφική και κοινωνική διαφοροποίηση των μεσαίων τάξεων. Νέες μορφές διαχωρισμού προκύπτουν, που δυναμώνουν την γεωγραφική διαφοροποίηση των κοινωνικών ομάδων, όπως «θύλακες φτώχειας» στο κέντρο της πόλης, περιοχές αποκλεισμού στα προάστια και εξάπλωση των υψηλών και μεσαίων στρωμάτων στις περι-αστικές περιοχές.

5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Castells,     1982. City, Class and Power, N.York: St. Martin's Press. 
• Harvey D., 2002. Spaces of Hope, Edinburgh University Press.
• Le Gales P., 2011. "Class, Nation, and Changing Political Dynamics of European Cities".In, Urban Constellations, In : M. Candy, (ed.) p.18-22. Berlin: Jovis Verlag GmbH. 
• Maloutas Th. 2004 "Editorial: Urban Segregation and the European context" in The Greek Review of Social Research. Special Issue: Social Change and Segregation Trends in European Cities (A'/113): 3-24. 
• Μαλούτας Θ., 2006. «Εκπαιδευτικές στρατηγικές των μεσαίων στρωμάτων και στεγαστικός διαχωρισμός στην Αθήνα». Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών Α'(119):175-209. 
• Maloutas Th., 2007 "Socio-Economic classification models and the contextual difference:The "European Socio-economic Classes" (ESeC) from a South European angle" South European Society and Politics. Vol.12(4):443-460 
• Savage Μ.(2010) "The politics of Elective Belonging" Housing, Theory and Society. Vol.27, No. 2, 115-161.
• Taylor C. and Gorard, S., 2001. "The role of residence in school segregation: placing the impact of parental choice in perspective" Environment and Planning A. Vol. 33: 1829¬1852.
• Van Zanten A., 2003. «Middle-class parents and social mix in French urban schools. Reproduction and transformation of class relations in education», International Studies in Sociology of Education. Vol.13 (2):107-123.