Το πελατειακό πανεπιστήμιο είναι ζωντανό

Του Λουκά Βλάχου, ΝΕΑ, 1.3.13

Διακεκριμένοι έλληνες επιστήμονες αποκλείονται από τις θέσεις αυτές με διαδικαστικά τερτίπια και «μαγειρέματα» στα γνωστικά αντικείμενα που προκηρύσσουν τις θέσεις, στη σύνθεση των επιτροπών και των εκλεκτορικών σωμάτων. Υπάρχουν τμήματα σε ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα στα οποία το 80% των καθηγητών έχουν διδακτορικό από το ίδιο τμήμα. Ενας λαμπρός ερευνητής που πρόσφατα διεκδίκησε μια θέση σε ελληνικό πανεπιστήμιο και η αίτηση του απερρίφθη για να πάρει τη θέση κόρη καθηγητή του ιδίου τμήματος, θα γράψει στην εισηγητική επιτροπή: «Επιτρέψτε μου να σας κάνω ένα ερώτημα που γεννήθηκε στο μυαλό μου μόλις με έκπληξη διάβασα την έκθεσή σας. Υπάρχει κάποιο πανεπιστήμιο στον κόσμο όπου επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής δεν διαθέτει ούτε μία πλήρη εργασία σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό; Αν, όπως φαντάζομαι, δεν υπάρχει, ελπίζω τελικά η εισηγητική σας να χαρίσει στο πανεπιστήμιό σας τη θλιβερή αυτή πρωτοτυπία». Το θλιβερό είναι ότι η «ασθένεια» της εξέλιξης με σοβαρές πλάτες και χωρίς δημοσιεύσεις ξεκίνησε εδώ και πολλά χρόνια, έγινε καθεστώς και συνεχίζει να εξαπλώνεται ταχύτατα, ενώ η λέξη «αριστεία» ταυτίζεται σε πολλά τμήματα με τις λέξεις «γνωριμίες» και «επαφές».

O πρόεδρος του νεοεκλεγέντος Συμβουλίου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου στην Αθήνα (ΕΚΠΑ) και ο πρόεδρος του Συμβουλίου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), και είμαι σίγουρος και οι πρόεδροι των υπολοίπων πανεπιστημίων, καλούν την πανεπιστημιακή κοινότητα να στρατευθεί για να υλοποιηθούν τα επόμενα χρόνια δύο σημαντικοί στόχοι: 1) η δημιουργία ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος για τη βελτίωση του συνολικού επιπέδου σπουδών και 2) η δημιουργία συνθηκών για την ανάδειξη αρίστων, οι οποίοι θα δώσουν ώθηση στο πανεπιστήμιο. Υπέροχοι στόχοι και η συντριπτική πλειονότητα των καθηγητών θα στηρίξει τα νέα Συμβούλια στην προσπάθειά τους αυτή. Υπάρχει όμως και ένα άλλο πελατειακό και ισχυρό πανεπιστήμιο που θα παλέψει για τον αντίθετο στόχο. Το πελατειακό πανεπιστήμιο είναι στενά συνδεδεμένο με την πολιτική ηγεσία και θα χρησιμοποιήσει τους νόμους, τις τροπολογίες και τις εγκυκλίους του υπουργείου Παιδείας για να κρατήσει τα κεκτημένα του. Θα αναφέρω συγκεκριμένα αλλά αντιπροσωπευτικά παραδείγματα για τις συνθήκες που εμποδίζουν την ανάδειξη αρίστων στα ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα και πώς κινείται το πελατειακό κράτος για να μην πραγματοποιηθούν οι παραπάνω στόχοι.

Αριστεία και οικογενειοκρατία: Διαχρονικά τα πανεπιστήμια (ιδιαίτερα οι ιατρικές σχολές και τα πολυτεχνεία) κλείδωσαν τις θέσεις για τους «συγγενείς» τους και τα «πνευματικά» τους παιδιά (με φωτεινές εξαιρέσεις πάντα). Διακεκριμένοι έλληνες επιστήμονες αποκλείονται από τις θέσεις αυτές με διαδικαστικά τερτίπια και «μαγειρέματα» στα γνωστικά αντικείμενα που προκηρύσσουν τις θέσεις, στη σύνθεση των επιτροπών και των εκλεκτορικών σωμάτων. Υπάρχουν τμήματα σε ελληνικά πανεπιστήμια σήμερα στα οποία το 80% των καθηγητών έχουν διδακτορικό από το ίδιο τμήμα. Ενας λαμπρός ερευνητής που πρόσφατα διεκδίκησε μια θέση σε ελληνικό πανεπιστήμιο και η αίτηση του απερρίφθη για να πάρει τη θέση κόρη καθηγητή του ιδίου τμήματος, θα γράψει στην εισηγητική επιτροπή: «Επιτρέψτε μου να σας κάνω ένα ερώτημα που γεννήθηκε στο μυαλό μου μόλις με έκπληξη διάβασα την έκθεσή σας. Υπάρχει κάποιο πανεπιστήμιο στον κόσμο όπου επίκουρος καθηγητής της Ιατρικής δεν διαθέτει ούτε μία πλήρη εργασία σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό; Αν, όπως φαντάζομαι, δεν υπάρχει, ελπίζω τελικά η εισηγητική σας να χαρίσει στο πανεπιστήμιό σας τη θλιβερή αυτή πρωτοτυπία». Το θλιβερό είναι ότι η «ασθένεια» της εξέλιξης με σοβαρές πλάτες και χωρίς δημοσιεύσεις ξεκίνησε εδώ και πολλά χρόνια, έγινε καθεστώς και συνεχίζει να εξαπλώνεται ταχύτατα, ενώ η λέξη «αριστεία» ταυτίζεται σε πολλά τμήματα με τις λέξεις «γνωριμίες» και «επαφές».

Αριστεία και φόβος ελεύθερης έκφρασης: Πώς είναι δυνατόν ένα πανεπιστήμιο να εκμεταλλευθεί τον δυναμισμό και την ορμητικότητα των νέων επιστημόνων όταν τους έχει επιβληθεί αυστηρός κανόνας «σιωπής» με αντάλλαγμα την εξέλιξη και την ομαλή προαγωγή σε πανεπιστημιακές θέσεις; Είναι αυτές συνθήκες «για την ανάδειξη αρίστων»; Ενας συνάδελφος, επίκουρος καθηγητής στον Τομέα Κλασικών Σπουδών του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, έχοντας σπουδάσει στο εξωτερικό και με τη λανθασμένη εντύπωση ότι και οι νέοι ερευνητές μπορούν να πουν τη γνώμη τους, δεν έφερε αντίρρηση σε ό,τι έλεγαν κάποιοι «σοφοί» των υψηλών βαθμίδων, απλά έλεγε με ευγένεια και ακαδημαϊκά τη γνώμη του για θέματα που απασχολούσαν το τμήμα του. Σε δύο απανωτές κρίσεις για την εξέλιξή του σε αναπληρωτή καθηγητή, η απάντηση ήταν αρνητική και του υπέδειξαν ότι πρέπει να φύγει από το τμήμα με το σκεπτικό ότι «είναι μεν εργατικός ερευνητής και με διεθνή αναγνώριση, αλλά έχει κακό χαρακτήρα».

Αριστεία και εκλεγμένοι επιστήμονες υπό διορισμό: Περίπου 800 νέοι και νέες έχουν στην πλειονότητα εκλεγεί (στη βαθμίδα του λέκτορα, που έχει καταργηθεί) και περιμένουν να διοριστούν. Ο υπουργός Παιδείας ενημέρωσε τα πανεπιστήμια ότι θα διορίζονται 100 τον χρόνο, άρα θα αρχίσουν νέοι διορισμοί έπειτα από οκτώ χρόνια... Στο ενδιάμεσο διάστημα, με τη σταδιακή ανάπτυξη του σχεδίου «Αθηνά», κάποια από τα τμήματα ή και πανεπιστήμια όπου έχουν εκλεγεί θα έχουν καταργηθεί. Αυτό το φαινόμενο μαζί με τα άλλα που ανέφερα δεν ευνοεί τις «συνθήκες για την ανάδειξη αρίστων, οι οποίοι θα δώσουν ώθηση στο πανεπιστήμιο».

Αριστεία, τα Συμβούλια, οι τροπολογίες και οι εγκύκλιοι: Φοβάμαι ότι το υπουργείο Παιδείας με τροπολογίες και εγκυκλίους θα εμποδίζει τα Συμβούλια να χαράξουν στρατηγικές, επιτρέποντας στο πελατειακό κράτος να δουλεύει ανενόχλητο για αρκετά χρόνια ακόμη. Σύντομα οι πελατειακές πρακτικές θα αποδειχθούν ισχυρότερες από τις επιθυμίες της πλειοψηφίας των καθηγητών και θα οδηγήσουν όλο αυτό το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό που κοσμεί τα Συμβούλια σε όλα τα πανεπιστήμια σε παραίτηση. Προβλέπω, με βάση όσα γίνονται, ότι το υπουργείο Παιδείας δεν θέλει να παραδώσει τη διοίκηση στα νέα σχήματα των πανεπιστημίων. Ο μεγάλος αγώνας λοιπόν είναι μπροστά μας. Το πελατειακό πανεπιστήμιο και οι σύμμαχοί του στο υπουργείο πρέπει να «ηττηθούν», διαφορετικά θα χαθεί για πάντα κάθε ελπίδα για ένα μοντέρνο και σύγχρονο πανεπιστήμιο.

Ο Λουκάς Βλάχος είναι καθηγητής στο Τμήμα Φυσικής του ΑΠΘ