Από το Σαράγεβο στο Τιμπουκτού

Του Μιχάλη Μητσού, NEA. 5.2.13

Τη νύχτα της 25ης προς 26η Αυγούστου 1992, οι σερβικές δυνάμεις που πολιορκούσαν το Σαράγεβο άρχισαν να βάλλουν εναντίον ενός διαφορετικού στόχου: της Εθνικής Βιβλιοθήκης της πόλης. Το κτίριο είχε κατασκευαστεί από έναν αυστριακό αρχιτέκτονα στα τέλη του 19ου αιώνα και δεν είχε στρατιωτική σημασία, συμβόλιζε όμως τον πολυεθνικό χαρακτήρα της Βοσνίας. Η φωτιά κράτησε δύο μερόνυχτα. Κι όταν τελείωσε, είχαν καεί κάπου τρία εκατομμύρια βιβλία, μαζί με εκατοντάδες πρωτότυπα έγγραφα από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την αυστρο-ουγγρική μοναρχία. Μαζί με τη βιβλιοθήκη, έλαβε ουσιαστικά τέλος και μια ειρηνική συνύπαρξη αιώνων ανάμεσα στους μουσουλμάνους, τους ορθόδοξους, τους καθολικούς και τους Εβραίους. Στην πραγματικότητα, η πόλη ουδέποτε συνήλθε από τότε. Πριν από δέκα ημέρες, το Σάββατο 26 Ιανουαρίου, ισλαμιστές αντάρτες που εγκατέλειπαν το Τιμπουκτού μπροστά στην προέλαση των γαλλικών δυνάμεων έκαψαν την Ανδαλουσιανή Βιβλιοθήκη και ένα ερευνητικό κέντρο της πόλης, καταστρέφοντας χιλιάδες ανεκτίμητα ιστορικά χειρόγραφα. Μερικά από αυτά χρονολογούνταν από τον 13ο αιώνα και κατέρριπταν τον μύθο ότι η μαύρη Αφρική έχει μόνο μια προφορική ιστορία.

Μιλώντας στην «Γκάρντιαν», ο δήμαρχος μίλησε για τεράστια καταστροφή ενός τμήματος της παγκόσμιας κληρονομιάς. Αλλά δεν είχε καλή πληροφόρηση. Ή έλεγε ψέματα. Πολλά από τα χειρόγραφα τα είχε πάρει μαζί του για να τα σώσει ο διευθυντής της Βιβλιοθήκης Ισμαέλ Ντιαντιέ, όταν έφυγε από την πόλη τον περασμένο Απρίλιο. Τα υπόλοιπα τα προστάτευσε ο άνθρωπος τον οποίο άφησε στο πόδι του. Τον λένε Μπαμπά Πασκάλ Καμάρα. Το επάγγελμά του είναι οδηγός. Και επί δέκα μήνες δεν άφησε τα χειρόγραφα από τα μάτια του. Μόνος, γιατί η οικογένειά του είχε φύγει μαζί με τον Ντιαντιέ.

Τέσσερις φορές ήρθαν να τον βρουν οι εξτρεμιστές. «Αυτή η βιβλιοθήκη είναι εβραϊκή» του είπαν. Επρεπε λοιπόν οπωσδήποτε να καταστραφεί. Αλλά εκείνος έβρισκε πάντα έναν τρόπο να ξεγλιστρά. Το κτίριο λεηλατήθηκε πολλές φορές, οι ισλαμιστές πήραν υπολογιστές, ένα ψυγείο, στρώματα και πλαστικές καρέκλες - αλλά τα δεκάδες χιλιάδες κρυμμένα χειρόγραφα δεν τα βρήκαν. Στο τέλος κατάφεραν να κάψουν μόνο μερικές εκατοντάδες που είχαν όμως ήδη ψηφιοποιηθεί, κι έτσι το περιεχόμενό τους δεν χάθηκε.

Μαζί με τα ανεκτίμητα χειρόγραφα, σώθηκαν στο Τιμπουκτού και μερικές ανεκτίμητες ελευθερίες. Τα προηγούμενα χρόνια, όλες οι εθνότητες συμβίωναν εδώ αρμονικά και όλες οι θρησκείες ήταν σεβαστές. Από τότε που ανέλαβαν τον έλεγχο οι ισλαμιστές, όμως, είχαν αρχίσει να μαστιγώνουν τις γυναίκες που κυκλοφορούσαν με ακάλυπτο το πρόσωπο και να κόβουν τα χέρια όσων συλλαμβάνονταν για κλοπή. Οι βαρβαρότητες αυτές τώρα παίρνουν τέλος. Η πόλη καλείται να συμφιλιωθεί με τον εαυτό της. Θα μπορέσει το Τιμπουκτού να κάνει αυτό που δεν μπόρεσε να κάνει το Σαράγεβο;