Προς νέο σύστημα ευρωζώνης

Του Π.Κ. Ιωακειμίδη, ΝΕΑ. 7.12.12

Αν οι αποφάσεις του Eurogroup έδωσαν μια (μερική, προσωρινή, πλην σημαντική) απάντηση στο οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας, οι προοπτικές της οριστικής απάντησης μπορεί να ενισχυθούν σημαντικά από τις αποφάσεις που θα λάβει το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την ερχόμενη εβδομάδα για το μέλλον της ΟΝΕ. Συνήθως τείνουμε να βλέπουμε την επίλυση της ελληνικής κρίσης μεμονωμένα, έξω και ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στο σύστημα της ευρωζώνης. Μονόπλευρη προσέγγιση. Το ελληνικό πρόβλημα, στην ιδιαίτερη εκδοχή του, θα έλθει πλησιέστερα προς την οριστική επίλυση με μέτρα στοχευμένα ειδικά για τον σκοπό αυτό, όπως π.χ. η απομείωση/κούρεμα του χρέους ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα σε συνέχεια του πακέτου μέτρων που αποφασίστηκαν από το Eurogroup. Η αποφασιστικότητα της ελληνικής πλευράς να εφαρμόσει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις συνιστά κρίσιμη μεταβλητή για τη ριζική αντιμετώπιση του προβλήματος. Αλλά εξίσου κρίσιμη παράμετρο συνιστά και η εξέλιξη της ευρωζώνης. Αυτό που διαφεύγει μερικές φορές από τους υπολογισμούς μας είναι ότι το ατελές, δυσλειτουργικό σύστημα της ευρωζώνης αλλάζει, με σχέδιο που εκτείνεται σε δεκαετία και με στόχο να οικοδομηθεί «γνήσια νομισματική ένωση».

Η ευρωζώνη, με άλλα λόγια, δεν θα είναι αυτή που γνωρίζουμε (και που εξέθρεψε την κρίση) τα αμέσως επόμενα χρόνια, πολύ περισσότερο σε μία δεκαετία. Θα είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα οικονομικής και νομισματικής ένωσης με ισχυρά στοιχεία πολιτικής ένωσης, ενώ σήμερα λειτουργεί απλά και μόνο ως «νομισματική ένωση» - είναι συνεπώς σύστημα ασταθές, όπως λέει και ο Ζακ Ντελόρ, καθώς στηρίζεται μόνο σ' ένα πόδι, τη νομισματική ένωση. Εάν δεν συμβεί κάτι απρόοπτο, την επόμενη εβδομάδα, λοιπόν, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα υιοθετήσει οδικό χάρτη και χρονοδιάγραμμα για την ολοκλήρωση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης με δράσεις, ρυθμίσεις, μέτρα, θεσμούς και πολιτικές, η υλοποίηση των οποίων στο σύνολό τους θα πάρει περίπου μία δεκαετία.  

Προτάσεις για τον σκοπό αυτό έχουν παρουσιάσει ήδη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αλλά και οι τέσσερις πρόεδροι των θεσμικών οργάνων της Ενωσης (Βαν Ρόμπαϊ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Μπαρόζο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ντράγκι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και Γιούνκερ του Eurogroup). Ειδικότερα, η ΟΝΕ θα ολοκληρωθεί και με: τη σταδιακή εγκαθίδρυση πλήρους τραπεζικής ένωσης (ενιαίο σύστημα εποπτείας τραπεζών και εγγύησης καταθέσεων, μηχανισμός αντιμετώπισης τραπεζικών κρίσεων), τη σταδιακή θέσπιση ξεχωριστού προϋπολογισμού για την ευρωζώνη με αναδιανεμητικές λειτουργίες για τη στήριξη χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα, την εγκαθίδρυση ενός ουσιαστικά κοινού υπουργείου Οικονομικών στις Βρυξέλλες (ανεξαρτήτως από το πώς θα ονομάζεται), αποφασιστικές εξουσίες στην κατάρτιση των προϋπολογισμών των κρατών-μελών, τη σταδιακή αμοιβαιοποίηση του χρέους με ενδιάμεσα μέτρα αρχικά (έκδοση ευρωπαϊκών έντοκων γραμματίων) και την έκδοση του ευρωομολόγου σε τελικό στάδιο - βεβαίως και με την ενίσχυση της πολιτικής ένωσης και της δημοκρατικής νομιμοποίησης του συστήματος. Ορισμένα από τα μέτρα αυτά μπορούν να υλοποιηθούν σχετικά σύντομα, τα σοβαρότερα όμως απαιτούν τροποποίηση των Συνθηκών. Επομένως θα ανοίξει μια βασανιστική διαδικασία, πιθανότατα μετά τις ευρωεκλογές του 2014. Η οικοδόμηση της «γνήσιας, ολοκληρωμένης ΟΝΕ» θα απαιτήσει τη μεταφορά σημαντικής εθνικής κυριαρχίας στους θεσμούς της ΕΕ. Οσοι επιχειρηματολογούν εναντίον αυτής της εκχώρησης αλλά ταυτόχρονα θέλουν η Ενωση να επιδεικνύει αλληλεγγύη, να στηρίζει την Ελλάδα ή οποιαδήποτε άλλη χώρα-μέλος, απλώς βρίσκονται εκτός πραγματικότητας. Η εκχώρηση της κυριαρχίας στην ΕΕ δεν μειώνει την ισχύ της χώρας. Αντίθετα, την  ενδυναμώνει πολλαπλώς.

Αυτό όμως που είναι ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι η Ευρώπη φαίνεται ότι αποφάσισε επιτέλους να αντιμετωπίσει τις συστημικές πτυχές της κρίσης - ατέλειες και ελλείμματα της ευρωζώνης. Το πόσο μακριά θα πάει, θα το γνωρίζουμε την επόμενη εβδομάδα και πολύ περισσότερο μετά τις γερμανικές εκλογές. Η Γερμανία, παρά τις επιφυλάξεις σε επιμέρους σημεία, εμφανίζεται  βαθύτατα υποστηρικτική προς τον στόχο της ολοκλήρωσης της ΟΝΕ και της προώθησης της πολιτικής ενοποίησης. Είτε έτσι είτε αλλιώς, όμως, θα προκύψει ένα νέο, περισσότερο ισόρροπο, συμμετρικό αλλά αυστηρό και ταυτόχρονα αλληλέγγυο σύστημα οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Το σύστημα αυτό θα είναι ικανότερο να προλαμβάνει, να αποτρέπει κρίσεις αλλά και να τις επιλύει εάν και όταν, παρά ταύτα, προκύψουν. Θα είναι ένα σύστημα λίγο-πολύ ομοσπονδιακής λογικής («ιδιόμορφη ομοσπονδία εθνικών κρατών», για να χρησιμοποιήσω και πάλι την ορολογία Ντελόρ). Μέσα σ' αυτό το σύστημα θα μπορέσει να επιλυθεί οριστικά το ελληνικό πρόβλημα (εάν βεβαίως είμαστε εκεί και θέλουμε να επιλύσουμε το πρόβλημα).

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών