Η σοσιαλδημοκρατία που δεν ντρέπεται

Του Γιώργου Σιακαντάρη, www.protagon.gr, 24.4.12

Σ’ αυτή την προεκλογική περίοδο είναι η πρώτη φορά που στο ελληνικό πολιτικό τοπίο ακούγονται πιο δυνατά φωνές, οι οποίες προσδιορίζονται ως φιλελεύθερες. Οφείλω να αναγνωρίζω, όσο και να διαφωνώ με το κεντρικό πρόταγμα αυτών των φωνών, πως αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό και θετικό γεγονός μέσα στην καταχνιά του πολιτικού και κοινωνικού τοπίου. Υπάρχει όμως ένας ακόμη όρος, αυτός ακούει στο όνομα Σοσιαλδημοκρατία και τον οποίο πολλοί στην Ελλάδα αποφεύγουν  να χρησιμοποιούν, όπως ο διάβολος αποφεύγει το λιβάνι. Και όχι μόνο αυτό, αλλά έχουμε καταφέρει να είμαστε η μοναδική χώρα στην οποία η σοσιαλδημοκρατία κατατάσσεται εκτός της Αριστεράς. Για παράδειγμα το ΠΑΣΟΚ, το οποίο τηρουμένων των αναλογιών βρίσκεται πιο κοντά σ΄ αυτό που ονομάζεται ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία,   φοβάται και αρνείται να αυτοπροσδιοριστεί  ως τέτοιο κόμμα.

Αν μάλιστα κανείς συνδέσει αυτό τον όρο με τον φιλελευθερισμό, ο οποίος σύμφωνα με τον Ζέεφ Στέρνχελ δεν ανήκει στη συντηρητική και τη δεξιά ιδεολογία, αλλά εντάσσεται στον πυρήνα του διαφωτιστικού προτάγματος, για το οποίο δεν υπάρχει καμία αντίθεση μεταξύ ελευθερίας και ισότητας, τότε κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως εξωγήινος.

Με φόβο να θεωρηθώ εκτός προεκλογικού κλίματος θα ήθελα εδώ να συμμερισθώ ορισμένα πράγματα για την ανάγκη έκφρασης μιας ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας, τα οποία θα ήθελα να ακούσω προεκλογικά, αλλά θα χαιρόμουν αν τα άκουγα έστω και μετεκλογικά.  Θα λυπόμουν βεβαίως, αν δεν τα ακούσω καθόλου.

Σοσιαλδημοκρατία και συλλογικό συμφέρον

Το μέλλον της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας περνάει μέσα από την προάσπιση του συλλογικού συμφέροντος. Όταν όμως μιλώ για συλλογικά συμφέροντα δεν εννοώ την προάσπιση του κρατισμού, αλλά την προάσπιση της οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής θέσης των συμφερόντων ευρύτερων κοινωνικών ομάδων και κυρίως των χαμηλόμισθων και των  μεσαίων στρωμάτων. Στο βαθμό που η προάσπιση της ελευθερίας επιτυγχάνεται στη βάση ατομικών αλληλεπιδράσεων, οι οποίες αναπτύσσονται σε συλλογικό επίπεδο, η σύνδεση της ατομικής σταθερότητας και ασφάλειας με το συλλογικό συμφέρον και το κοινό καλό καθίσταται μονόδρομος. Οι αρχές της προσωπικής ελευθερίας ως απουσίας υποταγής, ο πλουραλισμός συμφερόντων και απόψεων, η ανταλλαγή και η αγορά ως προϋποθέσεις όχι μόνο πλουτισμού αλλά και αυτοεπιβεβαίωσης και κριτικής, η μεταρρύθμιση ως προνομιούχο μέσο διεύρυνσης των κοινωνικών και των ατομικών ελευθεριών, η τήρηση κανόνων και διαδικασιών στη διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων, η υποστήριξη της αλληλεγγύης και των προσωπικών ελευθεριών, οι ισχυροί δεσμοί ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία, η πίστη πως οι άνθρωποι καθορίζουν και αλλάζουν μόνοι τους την κοινωνική τους κατάσταση και η ιδέα της χειραφέτησης, συνθέτουν το τοπίο του σύγχρονου συλλογικού ή δημόσιου συμφέροντος.

Η πολιτική της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος δεν μπορεί να ταυτίζεται με το  μάνατζμεντ ή τη  διαχείριση πραγμάτων. Αντιθέτως προτείνει μια δύσκολη πολιτική πρακτικών μέτρων και προτάσεων που επαναφέρουν την πολιτική ως διαχείριση ανθρώπινων σχέσεων. Η πολιτική υπεράσπισης του δημόσιου συμφέροντος αφορά μια σοσιαλδημοκρατική Αριστερά που δεν φοβάται και δεν ντρέπεται να θέλει να κυβερνήσει. Αυτή η Αριστερά, ενώ, από τη μια, δεν βαυκαλίζεται πως μπορεί να στηρίξει τους αδύναμους και τους κοινωνικά αποκλεισμένους στηριζόμενη μόνο στην επίκληση ενός βερμπαλιστικού επαναστατικού οράματος, από την άλλη δεν εγκλωβίζεται στις δουλείες της μονομερούς παγκοσμιοποίησης των οικονομικών διαδικασιών, στις πιέσεις των χρηματοοικονομικών αγορών και στην επιρροή των ιδεολογημάτων της αυτόματα ελεύθερης αγοράς.

Eλλάδα και δημόσιο συμφέρον

Στην Ελλάδα η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος έχει να αντιμετωπίσει σημαντικές δυσκαμψίες όπως είναι η περιορισμένη συμμετοχή της μισθωτής εργασίας στην οικονομία, η κυριαρχία μικρών μονάδων με χαμηλή παραγωγικότητα και χαμηλές αμοιβές, η αδύναμη και κρατικίστικη επιχειρηματική τάξη, η εκτεταμένη παραοικονομία, οι αντιστάσεις στην αναδιάρθρωση της γεωργικής παραγωγής, οι αρνητικές δημογραφικές εξελίξεις και το ίδιο το πολιτικό σύστημα.

Ένα σύστημα που ως ορίζοντα αναφοράς του έχει το πολύ την εκλογική τετραετία και το πολιτικό κόστος. Ένα σύστημα που απεχθάνεται τη συστηματική εργασία, τη συνέπεια, τη γνώση, ενώ αρέσκεται να βαυκαλίζει τους πολίτες με τον λαϊκισμό και την κολακεία του. Η σύγκρουση με αυτό το πολιτικό, συντεχνιακό και πολιτισμικό περιβάλλον προϋποθέτει και  απαιτεί ανοικτές συγκρούσεις με κεκτημένα συμφέροντα, τα οποία στο όνομα της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος καταδυναστεύουν και ιδιοποιούνται  πόρους του κοινωνικού συνόλου.

Το κυρίαρχο σημείο στην αντίληψη της σύγχρονης ελληνικής και διεθνούς σοσιαλδημοκρατικής πρότασης για το αναδιαρθρωμένο κοινωνικό κράτος οφείλει να τονίζει πως αυτό δεν μπορεί άλλο να λειτουργεί όπως το παλαιό, παθητικό κοινωνικό κράτος, ως μηχανισμός δηλαδή αναπλήρωσης του εισοδήματος μέσω επιδοματικών πολιτικών. Το σύγχρονο κράτος πρόνοιας οφείλει να εγγυάται την ένταξη όλων στην κοινωνία και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους. Η δήθεν «φιλελεύθερη» άποψη που υποστηρίζει πως οι απαιτήσεις της οποιασδήποτε δημοσιονομικής πειθαρχίας πρέπει να οδηγούν στην κατάργηση του κράτους πρόνοιας που παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή από τη σοσιαλδημοκρατία. Επίσης όμως δεν μπορεί να γίνουν δεκτές και οι ιδέες που βλέπουν το κράτος ως βιομήχανο- παραγωγό  εμπορευμάτων, άμεσα διαπλεκόμενο με τους ιδιώτες προμηθευτές και όλα αυτά στο όνομα του δημόσιου συμφέροντος.

Η απάντηση δεν βρίσκεται ούτε στο λιγότερο, ούτε στο μεγαλύτερο κράτος, ούτε καν στην εύκολη λύση του δήθεν αποτελεσματικότερου κράτους. Η σοσιαλδημοκρατική απάντηση βρίσκεται στο λιγότερο κράτος βιομήχανο και διανομέα επιδομάτων, τα οποία αυξάνουν τις ανισότητες και στο μεγαλύτερο κράτος στον τομέα παροχής δημόσιων υπηρεσιών (κυρίως στους τομείς υγείας, παιδείας, περιβάλλοντος δημόσιων συγκοινωνιών και ατομικής ασφάλειας).  Χρειάζεται δηλαδή ένα ενεργητικό κράτος.

Για τους σοσιαλδημοκράτες ενεργητικό κράτος σημαίνει κράτος που ενισχύει τα δίκτυα κοινωνικής ασφάλειας. Η οποιαδήποτε αναγκαία προνοιακή πολιτική πρέπει να συνδέεται με μέτρα που θα αφορούν όχι μόνο τις λεγόμενες ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης και τη ζήτηση, αλλά και με μέτρα ενίσχυσης της προσφοράς. Οι ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης δεν υποκαθιστούν τις λεγόμενες παθητικές, αλλά τις συμπληρώνουν. Ταυτόχρονα καμία ενεργητική πολιτική απασχόλησης δεν μπορεί να πετύχει αν δεν υπάρχει ένα δίχτυ κοινωνικής προστασίας. Το ίδιο το κράτος παροχής υπηρεσιών πρόνοιας αποτελεί μια αναπτυξιακή πρόταση και όχι απλά προϋπόθεση της ανάπτυξης.

Οι σοσιαλδημοκράτες ενδιαφέρονται, κάθε άνθρωπος να καταλαμβάνει θέσεις που ανταποκρίνονται στις ικανότητες και τις ανάγκες του, χωρίς όμως να ξεχνάνε πως κάθε άνθρωπος ανεξαρτήτως ταλέντου και γνώσεων πρέπει να έχει μια θέση μέσα στην κοινωνία. Οι σοσιαλδημοκράτες καλούνται να πείσουν τα ασθενέστερα στρώματα πως η άνοδος του βιοτικού τους επιπέδου περνάει μέσα από την εγγύηση της ασφάλειας της επιχειρηματικότητας, των μεσαίων στρωμάτων και της μισθωτής εργασίας, ενώ αντιστρόφως η διατήρηση της προσδοκίας για περαιτέρω προσωπική ανέλιξη των μεσαίων στρωμάτων έχει ως εγγυητή της την άμβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ταυτοχρόνως το ενδιαφέρον τους για τα φτωχά λαϊκά στρώματα επικοινωνεί με την ανησυχία για τη συνολικότερη πορεία της οικονομίας, του επενδυτικού και επιχειρηματικού κλίματος και των αναπτυξιακών διαδικασιών. Οι προτάσεις τους δεν είναι παθητικές προτάσεις για την υπεράσπιση των ασθενέστερων, αλλά έχουν μια δυναμική διάσταση η οποία αντιλαμβάνεται πως η πραγματική οικονομία  αναπτύσσεται καλύτερα εκεί όπου δεν υπάρχουν τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες. Σε τελική ανάλυση καμία ανάπτυξη δεν μπορεί να είναι βιώσιμη χωρίς ένα αποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας, χωρίς ένα σύγχρονο κοινωνικό κράτος. Οι χώρες με το μεγαλύτερο δυναμισμό και τη μεγαλύτερη ανταγωνιστικότητα είναι αυτές με το πιο ανεπτυγμένο κοινωνικό κράτος και τις πιο ρηξικέλευθες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις.

O Γιώργος Σιακαντάρης είναι κοινωνιολόγος και συγγραφέας

Ο Γιώργος Σιακαντάρης στο protagon

ένα άρθρο των πρωταγωνιστών