Δίδαγμα για συναίνεση. Η Ελλάδα στον ευρωπαϊκό δρόμο των κυβερνήσεων συνασπισμού

Του Π.Κ. Ιωακειμίδη, ΝΕΑ, 6.4.12

Χωρίς αμφιβολία το εγχείρημα της «κυβέρνησης Παπαδήμου» πέτυχε. Πέτυχε με τη στενή έννοια της επίτευξης ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος, αλλά και από μια ευρύτερη οπτική. Ειδικότερα, με τη στενή έννοια, πέτυχε να ολοκληρώσει το ιδιαίτερα δύσκολο έργο της υλοποίησης της απομείωσης του ελληνικού χρέους (πάνω από 100 δισ. ευρώ) μέσω της εθελοντικής κατά βάση συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα (PSI) - της μεγαλύτερης μείωσης που έχει γίνει ποτέ στην ιστορία - και να συνάψει τη δανειακή σύμβαση, η οποία, μεταξύ άλλων, προσφέρει στην Ελλάδα οικονομική στήριξη ύψους 130 δισ. ευρώ. Ολα αυτά έγιναν βεβαίως σε ένα πλαίσιο ιδιαίτερα αυστηρών προϋποθέσεων και όρων (νέα μείωση μισθών και συντάξεων), σε υλοποίηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του περασμένου Οκτωβρίου. Η επίτευξη των δύο αυτών στόχων (μείωση χρέους και δανειακή σύμβαση) διασφαλίζει, αν και βραχυχρονίως,

τη θέση της Ελλάδας στην ευρωζώνη, ενώ δημιουργεί κάποιες προϋποθέσεις στη διαδικασία για την έξοδο της χώρας από την κρίση. Η «κυβέρνηση Παπαδήμου» πέτυχε επομένως τον κεντρικό στόχο για τον οποίο είχε συσταθεί το περασμένο φθινόπωρο.

Η επιτυχία όμως αυτή έχει ευρύτερη σημασία. Το εγχείρημα Παπαδήμου πιστοποίησε ότι μια κυβέρνηση συνασπισμού μπορεί, κάτω από προϋποθέσεις, να λειτουργήσει αποτελεσματικά στην Ελλάδα. Και αυτό είναι εξαιρετικά σημαντική εξέλιξη στη χώρα μας, αρκεί να αποδειχθεί ότι η κυβέρνηση λειτούργησε αποτελεσματικά όχι μόνο λόγω της προσωπικότητας του Πρωθυπουργού και κυρίως των εξωτερικών πιέσεων (τρόικα). Μέχρι σήμερα η εμπειρία από απόπειρες κυβερνήσεων συνασπισμού στην Ελλάδα υπήρξε ιδιαίτερα απογοητευτική. Για πολλούς λόγους οι κυβερνήσεις αυτές δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν, δεν μπόρεσαν να αποδώσουν κάποιο έργο. Ο βασικός λόγος της αδυναμίας αυτής συνδέεται με την απουσία συναινετικής πολιτικής κουλτούρας στην Ελλάδα. Η συγκρουσιακή πολιτική χημεία υπήρξε τόσο έντονη που απέτρεπε τις αναγκαίες συγκλίσεις απόψεων, θέσεων, πολιτικής για την αποτελεσματική λειτουργία μιας συμμαχικής κυβέρνησης. Η «κυβέρνηση Παπαδήμου» ενέγραψε συνεπώς και από την οπτική αυτή ένα σημαντικό θετικό κεκτημένο για το πολιτικό σύστημα της χώρας.

Από την άποψη αυτή η Ελλάδα φαίνεται να εναρμονίζεται λίγο-πολύ με την ευρύτερη ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Ως γνωστόν, στη μεγάλη πλειονότητα των χωρών της Ευρώπης ( Ευρωπαϊκής Ενωσης - ΕΕ) οι κυβερνήσεις συνασπισμού αποτελούν το ιστορικά αποδεκτό πρότυπο διακυβέρνησης. Ακόμη και χώρες όπως η Βρετανία, που παραδοσιακά ήταν προσηλωμένη σε μονοκομματικές κυβερνήσεις (με ένα εκλογικό σύστημα ανάλογης λογικής), προσχώρησε τελευταία στο πρότυπο των κυβερνήσεων συνασπισμού (Συντηρητικών - Φιλελευθέρων). Σε μικρότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως το Βέλγιο και η Ολλανδία, οι κυβερνήσεις συνασπισμού αποτελούν επίσης τον πολιτικό κανόνα, ενώ η θεαματική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των σκανδιναβικών χωρών αποδίδεται στην ύπαρξη κυβερνήσεων συνασπισμού για πολλές δεκαετίες.

Το αποτέλεσμα των επερχόμενων εκλογών ενδέχεται να καταστήσει αναγκαίο τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης συνασπισμού καθώς, όπως εκτιμάται (δημοσκοπικά τουλάχιστον), κανένα κόμμα δεν θα έχει την απόλυτη πλειοψηφία για τον σχηματισμό μονοκομματικής κυβέρνησης. Και τότε θα αποδειχθεί αν το «κεκτημένο Παπαδήμου» μπορεί να έχει την αποτελεσματική συνέχεια. Γιατί θα πρέπει να αναγνωρισθεί ότι στην περίπτωση της Ελλάδας, αντίθετα με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν και κάποιοι άλλοι παράγοντες (εκτός από αυτόν της απουσίας συναίνεσης) που μπορούν δυνητικά να δυσχεράνουν τη διαδικασία σχηματισμού και αποτελεσματικής λειτουργίας μιας κυβέρνησης συνασπισμού.

Στις μικρότερες ευρωπαϊκές χώρες (Βέλγιο, Ολλανδία, π.χ.) η διαδικασία σχηματισμού της κυβέρνησης διαρκεί μήνες ή ακόμη και χρόνο, αν όχι χρόνια. Και όμως «το κράτος δουλεύει». Δεν παραλύει, ούτε διαλύεται. Και δουλεύει γιατί έχει πίσω του μια καλά οργανωμένη και αποτελεσματική δημόσια διοίκηση. Ετσι, το Βέλγιο ή η Ολλανδία μπορεί να μην έχουν κυβέρνηση, αλλά ο Μόνιμος Αντιπρόσωπός τους στην ΕΕ δεν θα εμφανισθεί λέγοντας «δεν έχω οδηγίες γιατί στη χώρα μου δεν υπάρχει κυβέρνηση». Οι κυβερνήσεις συνασπισμού στηρίζονται δηλαδή σε αποτελεσματικά λειτουργούσες κρατικές και διοικητικές δομές.

Στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι πασίγνωστο. Η διοίκηση δεν μπορεί να λειτουργήσει με την ύπαρξη κυβέρνησης, πόσω μάλλον χωρίς την ύπαρξή της. Αλλά και η πολιτική ατζέντα, οι ενδεχόμενοι εξωτερικοί κίνδυνοι για μια χώρα μπορεί να αποτελέσουν παράγοντες που να αποκλείουν ή να συνηγορούν υπέρ κυβέρνησης συνασπισμού, που να διευκολύνουν δηλαδή ή να δυσκολεύουν την επίτευξη προγραμματικών συγκλίσεων ως αναγκαίας προϋπόθεσης για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.

Παρά την επισήμανση των δυσχερειών αυτών, το «εγχείρημα Παπαδήμου» και η επιτυχία του προσφέρουν μια ελπιδοφόρα προοπτική...