Τιμ Τζάκσον: Συνδέονται οικονομική και περιβαλλοντική κρίση

Του Ηλία Mαγκλίνη, Καθημερινή, 29.1.12

Εχει γίνει γνωστό πια ότι η τρέχουσα κρίση δεν είναι αποκλειστικά και μόνον οικονομική. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η οικονομική πτυχή είναι το σύμπτωμα και όχι η πηγή της ασθένειας, που είναι η διεθνής πολιτική και κοινωνική κρίση – η βαθιά πολιτισμική κρίση αξιών. Ο Βρετανός Τιμ Τζάκσον προσθέτει ακόμη μία παράμετρο ή, αν προτιμάτε, προσεγγίζει το ζήτημα από άλλη σκοπιά: αυτή της σύνδεσης της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης με την αντίστοιχη περιβαλλοντική. Ο Τ. Τζάκσον δεν είναι τυχαίο πρόσωπο: επίτροπος Οικονομικών στην Επιτροπή Αειφόρου Ανάπτυξης –το ανεξάρτητο συμβουλευτικό όργανο των βρετανικών κυβερνήσεων σε θέματα αειφόρου ανάπτυξης, καθηγητής στον ίδιο τομέα στο Πανεπιστήμιο του Σάρεϊ και συγγραφέας. Στο βιβλίο του «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη» (Κέδρος), αναλύει αυτή τη θέση, μιλώντας για μια διαφορετική έννοια της ανάπτυξης από αυτήν που έχουμε συνηθίσει να ακούμε.

Οταν τον συναντήσαμε στα γραφεία των εκδόσεων Κέδρου, μας είπε ότι το credit crunch του 2008 ήταν συνέπεια της οικολογικής κρίσης που «τρέχει» δεκαετίες τώρα. «Οι ρίζες είναι οι ίδιες: συνεχείς απαιτήσεις πρώτων υλών μέχρις εξαντλήσεως των τελευταίων, με αποτέλεσμα να δημιουργήσουμε ένα οικονομικό σύστημα που αποδεικνύεται εξαιρετικά ασταθές. Μέσα από μια πολύ κοντόθωρη έννοια περί ανάπτυξης, που συνδέεται με έναν άκρατο καταναλωτισμό, φτάσαμε στο χρηματοπιστωτικό χρέος».

Ανίσχυροι πολιτικοί

Κατά κάποιον τρόπο, ο Τ. Τζάκσον δεν είναι μόνος σε αυτή του τη θεώρηση των πραγμάτων. Ενας άλλος Αγγλος, ο ιστορικός Κλάιβ Πόντινγκ (και πρώην ανώτερος δημόσιος υπάλληλος, το όνομα του οποίου έγινε διάσημο το 1984, όταν θεώρησε καθήκον του να δώσει στη δημοσιότητα στοιχεία γύρω από τη στάση της τότε βρετανικής -θατσερικής- κυβερνήσεως κατά τον πόλεμο των Φόκλαντ, με αποτέλεσμα να δικαστεί, να αθωωθεί και στη συνέχεια να παραιτηθεί από τη θέση του, εργαζόμενος έκτοτε ως συγγραφέας ιστορικών και άλλων μελετών) θεωρεί ότι τα προβλήματα του περιβάλλοντος επιβάλλεται να τα προσεγγίσει κανείς μέσα από μια ιστορική προοπτική. «Αν πάμε 200 χρόνια πίσω, θα δούμε ότι στην ακατάπαυστη κατανάλωση της ενέργειας μέσω της εκβιομηχάνισης βρίσκεται η ρίζα του κακού για όλα όσα συμβαίνουν τα τελευταία τριάντα χρόνια. Δυστυχώς, πάνω σε αυτό το μοτίβο αναπτύχθηκαν οι μοντέρνες κοινωνίες και οικονομίες. Η σημερινή οικονομική κρίση επιπροσθέτως είναι το αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων οικονομικών μοντέλων που υιοθετήθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια. Ασχολούμαι με αυτά τα θέματα από τη δεκαετία του 1950. Τότε, οι πολιτικοί είχαν μεγαλύτερη ισχύ σε αυτές τις βιομηχανικές κοινωνίες, αλλά τώρα πια αυτό έχει αλλάξει: οι αγορές, οι διεθνείς οικονομικές δομές έχουν πάρει το πάνω χέρι και οι πολιτικοί μοιάζουν ανίσχυροι μπροστά τους – είναι κάτι σαν τους Αφρικανούς πολιτικούς μπροστά στα διεθνή συμφέροντα τα πρώτα χρόνια του τέλους της αποικιοκρατίας».

Μέσα από το βιβλίο του «Η πράσινη ιστορία του κόσμου» (επίσης από τον Κέδρο), ο Πόντινγκ θέτει σε ιστορική βάση την εξέλιξη των ανθρώπινων κοινωνιών ως μια αλόγιστη κατασπατάληση φυσικών πόρων. Το βιβλίο είναι η ξαναδουλεμένη εκδοχή της πρώτης έκδοσης του 1991. «Είναι μια σχεδόν νέα αφήγηση από εκείνη του ’91», μας λέει απ’ το τηλέφωνο (ο Πόντινγκ έχει εδώ και δεκαετίες πάψει να ζει στην πόλη: για χρόνια ζούσε με την οικογένειά του στην Αλόννησο, σήμερα ζει σε μια αγροικία στη γαλλική εξοχή). «Οφείλω να ομολογήσω ότι είμαι κάπως απαισιόδοξος για το μέλλον, και σε αυτή τη νέα έκδοση ισχυρίζομαι ότι τα τελευταία 20 χρόνια δεν έγινε καμία δραστική κίνηση για να περιοριστεί η περιβαλλοντική κρίση. Μετά και την έλευση της οικονομικής κρίσης, τα περιβαλλοντικά ζητήματα έχουν πάει πίσω. Αλλά το πρόβλημα του περιβάλλοντος είναι εκεί και δεν πρόκειται να φύγει και είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για όλους μας».

Η ιστορική προοπτική του Πόντινγκ μοιάζει να συναντά την αντίστοιχη πολιτική του Τζάκσον. Οπως και ο Πόντινγκ, ο Τζάκσον βλέπει επίσης μια δραματική υποχώρηση των «πράσινων θεμάτων» ως προτεραιότητας των κυβερνήσεων, εξαιτίας του πανικού που προκάλεσε η οικονομική κρίση. «Από την άλλη, η κρίση μπορεί να έχει και τα θετικά της», μας είπε. «Είναι μια χρυσή ευκαιρία να επανεξετάσουμε δραστικά τις έννοιες της επένδυσης και της ανάπτυξης».

Μακροοικονομία

Στο βιβλίο του «Ευημερία χωρίς ανάπτυξη», ο Τζάκσον μιλά για μια «οικολογική μακροοικονομία». Οπως μας εξήγησε, «η έννοια της ευημερίας είναι ταυτισμένη μόνον με την οικονομική ανάπτυξη. Θεωρώ ότι αυτή είναι μια εσφαλμένη νοοτροπία. Ναι μεν η κρίση χρέους επιτάσσει ως οδό διαφυγής την ανάπτυξη, ωστόσο αυτό σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο και τέτοια μέσα με αποτέλεσμα μια χώρα να αδυνατεί να σβήσει το χρέος της – αυτή είναι η περίπτωση της Ελλάδας. Ενώ διασώζουμε τράπεζες, μειώνουμε τα ποσά που επενδύονται σε κοινότητες που έχουν ανάγκη. Με αυτή την πολιτική δημιουργούμε συνθήκες φτώχειας, υποβάθμισης και κοινωνικής αναταραχής. Δεν οδηγεί πουθενά όλο αυτό. Τα μέτρα λιτότητας είναι αντιπαραγωγικά σε όλα τα επίπεδα διότι αποκλείουν τις επενδύσεις. Χρειαζόμαστε όμως επενδύσεις που να εκτείνονται σε ένα πιο μακροπρόθεσμο πλάνο. Σε αυτό το πλαίσιο, έχουμε ανάγκη από τις πρώτες φυσικές ύλες, οι οποίες όμως πρέπει να προστατευθούν για να τις έχουμε σε βάθος χρόνου. Είναι προτιμότερο δηλαδή να παράγουμε περισσότερα προϊόντα ώστε να αυξάνεται το εισόδημα και η κατανάλωση από το να αναπτύξουμε και να θεμελιώσουμε σταδιακά υπηρεσίες που οι άνθρωποι έχουν ανάγκη, όπως τη βελτίωση των κτιρίων, την υγεία, την εκπαίδευση, τα μουσεία, τα πάρκα, τις βιβλιοθήκες, πράγματα που ανεβάζουν το επίπεδο της ζωής μας; Εργα που μπορούν να γίνουν χωρίς περιβαλλοντική επιβάρυνση, που θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας και θα συσφίξουν τις σχέσεις σε επίπεδο κοινότητας».

Στις προτάσεις του Τζάκσον (το βιβλίο του έχει τον υπότιτλο «Το εναλλακτικό μοντέλο διεξόδου από την κρίση) ακόμα και περιβαλλοντικές οργανώσεις «δεν ξετρελάθηκαν». «Ναι, διότι είτε έχουν και αυτές ταυτίσει την ανάπτυξη μόνο με την οικονομία είτε ορισμένες από αυτές έχουν συνδεθεί τόσο πολύ με τις κυβερνήσεις, που αποδέχονται εύκολα τις θέσεις των τελευταίων. Η Ακρα Αριστερά και η Ακρα Δεξιά με κατηγορούν διότι δεν καταδικάζω συλλήβδην τον καπιταλισμό. Μια πιο φιλική στάση βρήκα από τους μετριοπαθείς αλλά και από τη “Νέα Δεξιά” στην Αγγλία, που πριμοδοτεί νέες, εναλλακτικές, ιδιωτικές πρωτοβουλίες και αναζητεί τις ρίζες του ρεπουμπλικανισμού: ναι μεν ελάχιστο κράτος αλλά έμφαση στην κοινότητα και την αλληλεγγύη, αξίες που οι σύγχρονοι ρεπουμπλικανοί έχουν απολέσει για τα καλά».