Πώς οδηγηθήκαμε στο τέλος της μεταπολίτευσης

Της Σοφιας Καϊτατζη - Γουιτλοκ, Καθημερινή, 29.1.12

ΛΑΟΚΡΑΤΗΣ ΒΑΣΣΗΣ

Ανοιχτή Συζήτηση

Η χρεοκοπία της Μεταπολίτευσης

Πολιτιστικές Αναγνώσεις

εκδ. Ταξιδευτής

Στο επίκαιρο βιβλίο του ο Λαοκράτης Βάσσης προβαίνει σε μια διεισδυτική κριτική ανάλυση για τα αίτια της πολυ-επίπεδης κρίσης που βιώνει σήμερα η Ελλάδα. Σημαντικότατη είναι η φόρμα του διαλόγου, την οποία προκρίνει ως όχημα για την πραγμάτευση του θέματός του. Συνεισφέρει έτσι δύο ατόφιες αξίες οι οποίες, μάλιστα, αλληλο-τροφοδοτούνται και αλληλεπιδρούν διαλεκτικά. Η ανάλυση αναπτύσσεται σε μορφή διαλόγου, ενώ αντικείμενο του αιχμηρού προβληματισμού των δεκαπέντε συνομιλητών της συντροφιάς είναι η «Χρεοκοπία της Μεταπολίτευσης» (1974-2011), η οποία ορίζεται ως «πολιτιστική και μετά πολιτική» (σ. 28). Τα βαθύτερα αίτια του τραγικού αδιεξόδου μας εντοπίζονται, πρωτίστως, στην πολιτιστική - ηθική σφαίρα. Ο συγγραφέας αποσαφηνίζει ότι το πολιτιστικό υπόστρωμα περιλαμβάνει «το ηθικό, πνευματικό, αξιακό και ταυτοτικό “έρμα” της κοινωνίας μας» (σ. 18).

Στους τολμηρούς διαλόγους εκφράζονται σκληρές και πικρές αλήθειες και ταυτοποιούνται κρίσιμες πτυχές της σύγχρονης πολ-ηθικής (πολιτικής και ηθικής) παρακμής. Φταίει η ιδιοτέλεια του «άκοπου και συνήθως κρατικοδίαιτου πλουτισμού». Φταίει το ότι αντί να το καταπολεμήσουν, οι λαϊκίζουσες ελίτ προώθησαν αυτό «το αδηφάγο μοντέλο». Φταίει ο «ακραίος ατομικισμός του Ελληνα της Μεταπολίτευσης» και ο ρόλος μιας «προοδευτικοφανούς διανόησης», όπως δηλώνει μία συνομιλήτρια, η Ισμήνη (σ.σ. 40-45). Φταίει το ότι ενδώσαμε αστόχαστα στις επιταγές της Κίρκης του καταναλωτισμού και του ατομοκεντρισμού.

Με τη «χρεοκοπία» αναγγέλλεται το κλείσιμο του κύκλου της μεταπολίτευσης. Το άγγελμα αυτού του «τέλους εποχής» συνοδεύεται, όμως, από τραγικό απολογισμό. Γιατί; Είναι καταθλιπτικά αρνητικός ο απολογισμός επειδή εμείς αφεθήκαμε να αγόμαστε και να φερόμαστε από «ένοχους διαχειριστές - νομείς της εξουσίας». Επειδή άκριτα εμπιστευτήκαμε ανεπαρκείς «ηγεσίες». Αφού εγκαταλείψαμε την υπεράσπιση της πεμπτουσίας της ελληνικής ταυτότητας, που μαζί με τη γλώσσα μας είναι οι ανθρωπιστικές αξίες του πολιτισμού μας, τώρα, μας κυριεύουν «η κατήφεια και η κατάμεμψις». Επειδή ενδώσαμε σε παγιδευτικά δίπολα του στυλ: «εθνικισμός – απο-εθνοποίηση» ή σε οπορτουνιστικά εισαγόμενες αυταπάτες, χάνοντας μέτρο και όρια.

Στις αρετές του έργου του Βάσση ανήκει ασφαλώς η καίρια κωδικοποίηση του σύγχρονου πολ-ηθικού προβλήματος της ελληνικής κοινωνίας. Η πολιτική πράξη μας, στη μεταπολιτευτική περίοδο, ομολογουμένως, δεν καταξιώθηκε από τη δημοκρατική ηθικότητα. Και εδώ, εξυπακούεται βέβαια η Πολιτική όλων, ο βίος και η πολιτεία, η δημόσια πορεία καθενός και καθεμιάς και όχι μόνον της πολιτικής τάξης. Διότι ακόμη και η ανοχή είναι συνένοχη.

Φόρμα επικοινωνίας

Η δεύτερη αρετή του έργου συνίσταται στη δημιουργία του πολιτικού δοκιμίου σε μορφή διαλόγου. Ο διάλογος είναι φόρμα διαπροσωπικής επικοινωνίας εξόχως κοινωνική και πολιτική. Η επιλογή, λοιπόν, του συγγραφέα να φορμάρει με τον τρόπο αυτόν τους εναγώνιους προβληματισμούς του φέρνει στο επίκεντρο την απαραίτητη, αλλά παραγκωνισμένη ή διαστρεβλωμένη πολιτικο-επικοινωνιακή δομή του διαλόγου. Εκ των πραγμάτων, ο διάλογος εδράζεται στο εμείς, στη συλλογικότητα, στο κοινό, στην κοινότητα. Προϋποθέτει προσηλωμένη ακρόαση και ανταπάντηση. Θεμελιώνεται στη συμμετοχή και αποτελεί την πεμπτουσία της δημοκρατικής πολιτικής κοινωνίας.

Το βιβλίο του Βάσση αναδεικνύει τον πολιτικό θησαυρό του διαλόγου και όπως μαρτυρά ο τίτλος, ο διάλογος αυτός είναι ανοιχτός και προσιτός στον καθένα. Η τρίτη αξία έγκειται στην προοπτική που διανοίγει το βιβλίο μέσα από τον ανυπόκριτο διάλογο και το γενναίο εγχείρημα συλλογικής αυτογνωσίας των συνομιλητών. Ως εγχείρημα αυτοκριτικής το βιβλίο λειτουργεί λυτρωτικά, αποκαλύπτοντας συνάμα διεξόδους ανάταξης. Ο συγγραφέας προτείνει μια ανυπέρθετη στροφή. Η προτεινόμενη πολ-ηθική στροφή για την υπέρβαση προϋποθέτει ένα συμπεριληπτικό πολιτιστικό και ταυτοτικό στίγμα με επίκεντρο τα συστατικά: «ελληνικότητα + διεθνισμός + δημοκρατία + ουμανισμός». Με το σύνολο αυτών των αξιών μπορούμε να εμβαπτισθούμε σε μια αναγκαία συλλογικότητα, σε μια νέα αλληλεγγύη.