Μια «δημοκρατική οικογένεια». Οι πολιτικές και κοινωνικές δυναστείες και ο ρόλος τους στην ελληνική Ιστορία

Του Μίμη Σουλιώτη, ΝΕΑ, 11.1.12

Σε απάντηση των αιτιάσεων που διατυπώθηκαν κατά την πρόσφατη συνεδρία του Πολιτικού Συμβουλίου του ΠαΣόΚ για το προκλητικό άρθρο του αδελφού του, ο τέως πρωθυπουργός και ληξιπρόθεσμος πρόεδρος του κόμματος Γ. Α. Παπανδρέου απήντησε μεταξύ άλλων ότι «Είμαστε μια δημοκρατική οικογένεια (κατά το «Είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα») και ο καθένας εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του»: αλλ' αν αυτό ίσχυε τότε η οικογένεια των Μητσοτάκηδων θα ήταν δημοκρατικοτέρα των Παπανδρέου, καθώς η αδελφή Ντόρα και ο αδελφός Κυριάκος δεν περιορίζονται να εκφράζονται απλώς παρά επί πλέον ρισκάρουν να ανήκουν σε αντίπαλα κόμματα. Οι πολιτικές και κοινωνικές δυναστείες, από τον Φραγκίσκο των Σφόρτσα μέχρι τον Μιχάλη Λιάπη των Καραμανλήδων (τηρουμένων των αναλογιών), γνωρίζουν καλά τις ισορροπίες και συνίστανται από ισότιμα μέλη που διαλέγονται ή ερίζουν δημοκρατικά.

Στόχος μου δεν είναι ο Γ.Α.Π. παρά το ιδεολόγημα περί «δημοκρατικής οικογενείας», που το φορούν ως λοφίο πολλές ελληνικές οικογένειες, υποθέτω, και που το θεωρώ αβάσιμο και συχνά γελοίο• επιχειρώ πιο κάτω να στηρίξω τον ισχυρισμό μου.

Ξεκινώ από τα προφανέστερα: αν με τον χαρακτηρισμό «δημοκρατική» νοείται η οικογένεια που ψηφίζει μαζικά και κατά παράδοσιν κάποιο από τα ονομαζόμενα προοδευτικά κόμματα, αν δηλ. νοείται μια «βενιζελική», μια «κεντρώα», ή μια «αριστερή» κ.λπ. οικογένεια, τότε θα αντιτείνω ότι ναι μεν τα βόλια πέφτουν δημοκρατικά στην ψηφοδόχη, αλλά η σωρηδόν οικογενειακή ψήφος και η επηρμένη, αναντάμ παπαντάμ προοδευτικότης συνιστούν γνωρίσματα πολιτικής συντήρησης. Υπό την επιφανειακήν έποψιν που το συζητούμε σ' αυτήν την παράγραφο, μια οικογένεια με μέλη διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, διαφοροποιημένα από γενεάς εις γενεάν μάλιστα, είναι έτι και de facto δημοκρατικοτέρα: ο παππούς βασιλόφρων, ο πατήρ με το Αγροτικό Κόμμα του Μπαλτατζή και η μήτηρ με τον Σοφούλη, ο υιός με το ΚΚΕ, ο εγγονός αναρχοαυτόνομος και η δισεγγονή ΚΚΕ μ-λ. Ειπωμένο και αλλιώς, η περηφάνια για τις «δημοκρατικές παραδόσεις» του σογιού ή του χωριού, δηλαδή για την πολιτική κεκτημένη, είναι συντηρητική έξις.

Υποπερίπτωση των ανωτέρω είναι η «δημοκρατική οικογένεια» που επιμένει να ψηφίζει Αριστερά επειδή τον παππού τον σκότωσαν οι ταγματασφαλίτες ή ψηφίζει τον ΛΑΟΣ επειδή τον παππού τον είχαν σύρει όμηρο στην Λαμία οι ΕΛΑΣίτες. Και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να κυριαρχεί η πολιτική γελοιότης, στην οποία έχω προαναφερθεί, καθώς ενδέχεται η «αριστερή» οικογένεια με τον σκοτωμένο παππού να απαρτίζεται από λαθρεμπόρους υγρών καυσίμων, ενώ η «δεξιά» οικογένεια που επλήγη από τους αριστερούς να σύγκειται από λεμβούχους της Πύλου (τον μακαρίτη Βελισσάριο υπονοώ) ή προλεταρίους της Ελευσίνος.

Αφήνοντας την περιπτωσιολογία κατά μέρος υποστηρίζω ότι το ιδεολόγημα «δημοκρατική οικογένεια» είναι οξύμωρον όσο το «ελεύθεροι πολιορκισμένοι» και ότι αυξανομένης της «δημοκρατικής» μειώνεται η «οικογένεια» και τανάπαλιν-τούμπαλιν• το καλύτερο που μπορούμε να προσδοκούμε είναι ό,τι υπονοεί ο εθνικός ποιητής, δηλ. «πολιορκημένοι και όμως ελεύθεροι», που το τροποποιώ για τις ανάγκες της παραγράφου σε «δημοκρατική, και όμως οικογένεια».

Η οικογένεια είναι φύσει αντιδημοκρατικός θεσμός, καθώς η σχέση λ. χ. γονέως και τέκνου δημιουργεί εγγενώς ανυπέρβλητες ανισότητες - όσο και αν αυτές «με την αρμόζουσα εκπαίδευση και αγωγή» και με συναισθηματικές μεταρσιώσεις, φυγές και υπεκφυγές τείνουν να εξασθενήσουν. Η οικογένεια άλλωστε είναι αντιδημοκρατικός θεσμός και θέσει, καθώς στους τραπεζικούς λογαριασμούς οι διακρίσεις μεταξύ των μελών είναι ο κανόνας και στα συμβόλαια οι ιδιοκτήτες της οικογένειας ευαριθμότεροι από τα απλά (και τα «αντεπιστέλλοντα») μέλη. Τρίτον, και πολιτικοκοινωνικά δραστικότερο, είναι η πάγκοινη αίσθηση ότι η οικογένεια ως θεσμός εκτρέφει την ευνοιοκρατία: σπρώχνουμε όλοι μαζί για να γίνει ο Παύλος οδοντίατρος ή πρωθυπουργός όχι επειδή το θέλει ή το αξίζει παρά απλώς επειδή είναι τέκνο μας ή ανεψιός μας - και επιπροσθέτως επειδή ο θείος ή ο παππούς διετέλεσαν, επίσης, πρωθυπουργοί ή άξιοι οδοντοτεχνίται.

Ο Μίμης Σουλιώτης είναι ποιητής και διδάσκει Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

dsouliot@gmail.com