Τζον Χολογουέι: Η εξέγερση του πράττειν κατά της εργασίας. Πώς το γέλιο πολεμά τον καπιταλισμό

 Του Γιώργου Σιακαντάρη, ΝΕΑ,  17.9.11

Ο ιρλανδός καθηγητής Τζον Χολογουέι αποτελεί μια πολύ σημαντική μορφή ενός θεωρητικού ρεύματος, το οποίο με ποικίλες αποχρώσεις επεξεργάζεται μια αμφισβήτηση του καπιταλισμού, η οποία περνά πέρα και μακριά από τη διεκδίκηση της κρατικής εξουσίας. Αυτό το ρεύμα ξεφεύγει από τους παραδοσιακούς διαχωρισμούς μεταξύ ριζοσπαστικής και μεταρρυθμιστικής Αριστεράς. Στους προδρόμους του μπορούμε να σημειώσουμε τις επεξεργασίες του Γκέοργκ Λούκατς, του Βάλτερ Μπένγιαμιν, αλλά και σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό του Ερνστ Μπλοχ. Σημερινοί του συνοδοιπόροι, αν και με βαθιές αποχρώσεις, είναι οι Ραούλ Βανεγκέμ, Χάρι Κλίβερ και Αντόνιο Νέγκρι. Ο Χολογουέι έχει συνδέσει το όνομά του με τη θεωρητική και πολιτική υποστήριξη του κινήματος των Ζαπατίστας και σήμερα διδάσκει στο Αυτόνομο Λαϊκό Πανεπιστήμιο στο Μεξικό.

Η επαναστατική αντικατάσταση ενός συστήματος από ένα άλλο, μας λέει εδώ, είναι όχι μόνο ανέφικτη αλλά και ανεπιθύμητη. Κατά την άποψή του, η ριζική αλλαγή του κόσμου δεν επιτυγχάνεται με μια επανάσταση για την κατάληψη της εξουσίας. Η μοναδική σωστή επανάσταση, λέει, είναι η, μέσα από καθημερινές ενέργειές μας, άρνηση να οικοδομούμε τον καπιταλισμό. Στάση που δεν έχει να κάνει με την προσπάθειά μας να καταστρέψουμε τον καπιταλισμό, αλλά με την άρνηση να συνεχίζουμε να τον δημιουργούμε.

Υπάρχουν βιβλία που από την αρχή ως το τέλος τους προκαλούν μια γεύση διαφωνίας και ρήξης, ταυτόχρονα όμως καταφέρνουν να κρατούν τον γευση-ανα-γνώστη τους σε μια θέση κριτικού διαλόγου με τον συγγραφέα. Ενα τέτοιο βιβλίο είναι αυτό του Χολογουέι. Οσοι θεωρούν πως είναι πιο κοντά στον Διαφωτισμό, στον εκσυγχρονισμό, στον φιλελευθερισμό, στην ιδεολογία της προόδου, αλλά και όσοι τάσσονται υπέρ της κατάληψης της εξουσίας ως προϋπόθεση για τον ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, θα βρουν σ' αυτό το βιβλίο πολλά σημεία για να διαφωνήσουν. Παράλληλα όμως, όλοι θα βρουν και πολλά σημεία για να ευχαριστήσουν τον συγγραφέα, γιατί με την κριτική του αναδεικνύει θέματα που η οποιαδήποτε μονομερής ανάγνωση της πραγματικότητας δεν είναι σε θέση να ανακαλύψει. Αλλωστε η ώθηση να κάνει ένα βήμα παραπέρα και όχι η συμφωνία με τα συμπεράσματα είναι αυτό που πρέπει να αναζητεί ο αναγνώστης από ένα βιβλίο.

Ο συγγραφέας θεωρεί λοιπόν πως μπορούμε να δημιουργήσουμε ρωγμές στον καπιταλισμό με ενέργειες και δράσεις που βρίσκονται έξω από τη λογική της αφηρημένης εργασίας, αυτής της εργασίας που η αξία της βρίσκεται μόνο στην ανταλλαγή της με κάποιο χρηματικό ισοδύναμο. Ρωγμές στον καπιταλισμό επιφέρουν εκείνες οι πράξεις οι οποίες ακυρώνουν τη μετατροπή του ελεύθερου και δημιουργικού πράττειν σε εργασία, επιστρέφοντας σ' αυτό. Τελικά οι ρωγμές είναι η εξέγερση του πράττειν κατά της εργασίας. Λέγοντας εργασία εννοεί την ανθρώπινη πρακτική που είναι αδιάφορη προς το συγκεκριμένο προϊόν και ενδιαφέρεται μόνο για την πώλησή του στην αγορά. Πράττειν είναι η συγκεκριμένη υποκειμενική εργασία, που παράγει αξίες χρήσης ανεξάρτητες από την προώθησή τους στην αγορά.

Εμπλεος ρομαντικού πνεύματος, ο Χολογουέι βλέπει πως ενέργειες που δεν έχουν οικονομικό όφελος και δεν επιτρέπουν στο χρήμα να προσδιορίζει τις δραστηριότητές μας, είναι ενέργειες που δημιουργούν ρωγμές στον καπιταλισμό. Παράδειγμα το να διαβάζουμε ένα βιβλίο χωρίς να έχουμε κάποιον λόγο, το να καλλιεργούμε έναν κήπο για δική μας ευχαρίστηση, το να γλεντάμε με τους φίλους, αλλά και ενέργειες όπως οι καταλήψεις άδειων κτιρίων, οι διαμαρτυρίες κατά της ασυδοσίας του κεφαλαίου, η κατάληψη και η επαναλειτουργία κατειλημμένων εργοστασίων, η αντίθεση στην κατασκευή αυτοκινητόδρομων που καταστρέφουν τη γεωργική γη. Μόνο η προσωπική βία, οι κλοπές και οι φθορές δεν προκαλούν ρωγμές, αλλά αντιθέτως διευκολύνουν την καπιταλιστική αντίδραση.

Ο Χολογουέι προχωρά υποστηρίζοντας πως η ριζοσπαστική Αριστερά οδηγείται στην αποτυχία επειδή λειτουργεί ως αντίδραση και αντίσταση στην ημερήσια διάταξη που θέτει ο καπιταλισμός, ενώ η αποτυχία της κομμουνιστικής Αριστεράς οφείλεται στο γεγονός ότι στο στόχαστρό της έβαλε το κεφάλαιο και όχι την εργασία αυτή καθαυτή. Η όλη Αριστερά απέτυχε, υποστηρίζει, επειδή αντί να αμφισβητήσει την εργασία, αμφισβήτησε μόνο την υπαγωγή της εργασίας στο κεφάλαιο.

Το έργο αυτό έχει ξεπηδήσει από το περίφημο «Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να καταλάβουμε την εξουσία», το οποίο επίσης έχει εκδοθεί από τον Σαββάλα (2006) και μεταφραστεί και αυτό με εξαιρετικό τρόπο από την κόρη του συγγραφέα Αννα Χολογουέι. Η μεταφράστρια αποδίδει με άριστο τρόπο στα ελληνικά δύσκολους μαρξικούς και φιλοσοφικούς όρους, αλλά και διευκολύνει τον αναγνώστη παραπέμποντάς τον στην ελληνική μετάφραση συγκεκριμένων βιβλιογραφικών παραπομπών. Νομίζω όμως πως είναι καλύτερα να αναφερόμαστε σε «οργανική σύνθεση» και όχι «σύσταση» του κεφαλαίου και σε «προσωπεία» αντί «προσωπίδα».