Κι όμως, η ενοποίηση προχωρεί Το τέλος της κρίσης μπορεί να φέρει περισσότερη Ευρώπη

Του Π. Κ. Ιωακειμίδη, 30.9.11

Ανεξάρτητα από τα τρέχοντα προβλήματα στη διαδικασία έγκρισης του τελευταίου πακέτου για τη στήριξη της Ελλάδας και την ενίσχυση των σχετικών μηχανισμών της ΕΕ, φαίνεται ότι η συνεχιζόμενη και εντεινόμενη κρίση στην ευρωζώνη οδηγεί, αν και με αργό και κάπως απρόθυμο τρόπο, στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Εως σήμερα έχουν υιοθετηθεί μέτρα για την ενίσχυση της ευρωζώνης που μόλις πριν από δυο τρία χρόνια εθεωρούντο αδιανόητα: τα πακέτα για τη διάσωση κρατών (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία) παρά τις αντίθετες διατάξεις της Συνθήκης, η σύσταση του προσωρινού μηχανισμού (EFSF) για τη συνδρομή κρατών - μελών σε κρίση, η σύσταση του μόνιμου μηχανισμού, του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), η ενίσχυση του Συμφώνου Σταθερότητας με έξι νέους κανονισμούς κ.λπ. Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Οκτωβρίου, ο πρόεδρος Χέρμαν φον Ρόμπαϊ, θα παρουσιάσει νέες προτάσεις για την ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης. Μέχρι σήμερα όμως οι χώρες - μέλη απέφυγαν να ανοίξουν το θέμα αναθεώρησης των Συνθηκών (Μάαστριχ, Λισαβώνας) προκειμένου να εισαγάγουν ευρύτερες μεταρρυθμίσεις στο σύστημα θεσμών και πολιτικών της ευρωζώνης (με μια εντελώς οριακή εξαίρεση, με την προσθήκη μιας και μόνο πρότασης σε άρθρο της Συνθήκης που επιτρέπει τη δημιουργία του Μόνιμου Μηχανισμού Σταθερότητας).

Ηδη όμως βρισκόμαστε μπροστά σε μείζονος σημασίας αναθεώρηση των Συνθηκών. Χώρες όπως οι Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία και άλλες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι για να θωρακισθεί με τρόπο στέρεο το ενιαίο νόμισμα ευρώ και συνολικά η ευρωζώνη πρέπει να υπάρξουν ριζικές αλλαγές στο σύστημα που μόνο με αναθεώρηση της Συνθήκης μπορούν να επιτευχθούν. Ουσιαστικά, η καγκελάριος της Γερμανίας Ανγκελα Μέρκελ ανήγγειλε το επερχόμενο άνοιγμα της διαδικασίας αναθεώρησης λέγοντας πρόσφατα στη γερμανική Βουλή ότι «η τροποποίηση των Συνθηκών δεν είναι θέμα ταμπού που θα πρέπει να αποφύγουμε».

Βεβαίως, στο στάδιο αυτό δεν είναι καθόλου σαφές το τι θα διαλαμβάνει η αναθεώρηση: εάν θα γίνει δηλαδή μια γενναία προσπάθεια για τη συμπλήρωση της νομισματικής ένωσης με την οικονομική, δημοσιονομική και πολιτική ένωση τελικά ή, απλώς, θα περιορισθεί σε επιμέρους ρυθμίσεις και μέτρα. Μερικές ιδέες έχουν διατυπωθεί όπως π.χ. να προβλεφθεί στις Συνθήκες διάταξη για την έξοδο ή αποβολή χώρας από την ευρωζώνη εάν δεν σέβεται τους κανόνες της (σήμερα ως γνωστόν τέτοια ρύθμιση δεν υπάρχει), να θεσπισθεί ρύθμιση για την ευρύτερη αναστολή δικαιωμάτων ψήφου για «άτακτη» χώρα - μέλος, να επιτραπεί η παραπομπή χώρας που παραβιάζει τους κανόνες της ευρωζώνης (Σύμφωνο Σταθερότητας κ.λπ.) στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (που σήμερα επίσης δεν προβλέπεται). Ολες αυτές είναι ενδιαφέρουσες αλλαγές αλλά εντελώς περιορισμένες και δεν πρόκειται να επιλύσουν το πρόβλημα της ευρωζώνης. Χρειάζεται να πάμε πολύ πιο πέρα - στην ολική οικονομική και πολιτική ένωση. Αλλά ίσως είναι ακόμη νωρίς να μιλήσουμε για συγκεκριμένα σχέδια, αφού μόλις ξεκίνησε η συζήτηση και η επεξεργασία προτάσεων και ιδεών (μεταξύ άλλων, από Γερμανία, Γαλλία).

Βεβαίως, η αναθεώρηση της Συνθήκης δεν θα είναι μια καθόλου εύκολη υπόθεση. Πρέπει να συμφωνηθεί από τις 27 χώρες - μέλη της Ενωσης και να επικυρωθεί από όλες, είτε μέσω της κοινοβουλευτικής διαδικασίας είτε μέσω δημοψηφισμάτων. Και όλοι θυμούνται τις τραυματικές εμπειρίες για την επικύρωση της τελευταίας, της Συνθήκης της Λισαβώνας. Μια ιδέα που εξετάζεται είναι να μην έχουμε μια τυπική αναθεώρηση της Συνθήκης της Λισαβώνας αλλά την εκπόνηση μιας εντελώς νέας μόνο για την ευρωζώνη, που θα συμφωνηθεί από τις 17 χώρες - μέλη. Ενδιαφέρουσα ιδέα αλλά όχι και τόσο εύκολη στην υλοποίησή της. Ο φόβος θεσμοποίησης της Ενωσης δύο ταχυτήτων ή κύκλων απωθεί βαθύτατα κάποιες χώρες (π.χ. Πολωνία, κ.α.), αν και τελευταία φαίνεται η ιδέα των δύο ταχυτήτων να ελκύει κάποιες άλλες, όπως το Ην. Βασίλειο.

Σε κάθε περίπτωση φαίνεται ότι μπαίνουμε σε μια νέα εξόχως ενδιαφέρουσα φάση στη διαδικασία υπέρβασης της κρίσης της ευρωζώνης, μια φάση που μπορεί δυνητικά να οδηγήσει στο τελικό ζητούμενο: την οικονομική και πολιτική ενοποίηση. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στην αναθεωρητική διαδικασία η «περίπτωση Ελλάδα» θα είναι στο μυαλό όλων. Και η Ελλάδα πρέπει να είναι εκεί, με τον δικό της ρόλο και τις δικές της ιδέες.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ