Του Σάκη Παπαθανασίου*
'Η Αριστερά πρέπει να πρωταγωνιστήσει στο να ξαναγίνει η Ευρώπη, με νέους όρους, ο χώρος των κοινωνικών προσδοκιών. Μέσα από ένα τέτοιο αγώνα θα είναι χρήσιμη δύναμη αλλά θα μπορεί να φιλοδοξεί και για την αναγκαία αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών.'
Η Ε.Ε βρίσκεται στη δίνη της κρίσης. Αν δεν δώσει μια πανευρωπαϊκή λύση μεγίστης ισχύος θα αρχίσει για αυτήν η αντίστροφη μέτρηση. Βεβαίως σε μια τέτοια περίπτωση κανείς δε θα διατηρήσει τη θέση που έχει σήμερα , διότι αυτή προέκυψε και από τα πλεονεκτήματα της συμμετοχής στην Ε.Ε και την ευρωζώνη. Αυτό αφορά και τα «επιτυχημένα» κράτη της ευρωζώνης που αν επιλέξουν την προτεραιότητα των κρατικών τους συμφερόντων, τότε είναι σαν να επιλέγουν στρατηγικά το ρόλο της μικρομεσαίας δύναμης στο διεθνή καταμερισμό.
Όμως τα πράγματα δε θα κινηθούν εύκολα προς τη συνεκτική πανευρωπαϊκή λύση.
Οι πολιτικές ελίτ των ισχυρών κρατών της Ευρωζώνης σε πρώτη φάση επέδειξαν ένα πνεύμα χαμηλής αλληλεγγύης με πακέτα διάσωσης που βοηθούσαν τις χώρες υπό το πρίσμα όμως της διάσωσης των τραπεζών, με τοκογλυφικές παρεκκλίσεις (βλέπε πρόταση Γαλλίας για συμμετοχή εθελοντών με επιτόκιο 8,5%) και με καθυστέρηση στη λήψη μέτρων ( με σκοπό την απαλλαγή των δικών τους τραπεζών από τα ελληνικά ομόλογα ; ). Στη συνέχεια βεβαίως η επίθεση των αγορών και ο καταφανής κίνδυνος μεταφοράς της κρίσης στις δικές τους χώρες τους ώθησε στο να επιλέξουν ένα μεγαλύτερο πακέτο μέτρων για την Ελλάδα. Όμως ούτε αυτό φαίνεται αποτελεσματικό, αφενός διότι η κρίση δεν αφορά μόνο την Ελλάδα οπότε δεν πρόκειται να κοπάσει η επίθεση των ασύδοτων αγορών και αφετέρου διότι η λύση δεν μπορεί να έρθει στο πλαίσιο μιας περιοριστικής οικονομικής πολιτικής που δεν ενισχύει την αναπτυξιακή διαδικασία.
Η κρίση στρατηγικής στην Ε.Ε είναι καταφανής. Μία από τις εκφράσεις της είναι οι εντάσεις μεταξύ των διαφόρων οργάνων ή και άτυπων κλιμακίων λήψης αποφάσεων, με χαρακτηριστικές τις διαφοροποιήσεις Βρυξελλών και Βερολίνου. Μία άλλη σημαντικότερη είναι ότι μετά από κάθε σύνοδο Κορυφής και τη ανακοίνωση μέτρων η κρίση ενδυναμώνει.
Αποδεικνύεται ότι η “μισή” πολιτική δεν έχει μεγάλο βάθος και ότι η τακτική του «βλέποντας και κάνοντας» δεν επιφέρει αναστροφή πορείας, ούτε ανακόπτει τις επιθέσεις των αγορών.
Η πολιτική αντιμετώπισης της κρίσης χρέους δεν μπορεί να είναι αναποτελεσματική αν δεν είναι συνολική (σε έκταση και σε βάθος). Για να είναι συνολική πρέπει να περιλαμβάνει:
α) Πλήρη δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης (ευρωομόλογο, ισχυροποίηση χρηματοδοτικού μηχανισμού στήριξης κ.λ.π).
β) Αναμόρφωση του συστήματος χρηματοδότησης των κρατών μελών με περιορισμό των δυνατοτήτων των αγορών να σπεκουλάρουν.
γ) Επανασχεδιασμό του ευρωπαϊκού μοντέλου ανάπτυξης με συσσωμάτωση σύγχρονων μορφών κοινωνικής προστασίας , ενίσχυση της ζήτησης και προσαρμογές στις νέες παραμέτρους που θέτει η λογική της αειφόρου ανάπτυξης.
Ένα τέτοιο πλέγμα πολιτικών απαιτεί συντονισμό με άλλους σημαντικούς πόλους του παγκόσμιου συστήματος, που δεν θα είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ενδεικτική είναι η προσήλωση των ρεπουμπλικάνων των ΗΠΑ στην υποστήριξη της πλήρους ελευθερίας των αγορών και άρα η συνεπαγόμενη δυσκολία να συμφωνήσουν σε μέτρα ελέγχου.
Όμως αυτός είναι ο ρόλος της Ευρώπης. Σε ένα κόσμο που τα μοντέλα ανάπτυξης δοκιμάζονται και ανταγωνίζονται, η Ευρώπη πρέπει να αρθρώσει τη δική της αφήγηση – πρόταση για το μέλλον του κόσμου, που θα αλλάζει τους όρους του παιχνιδιού και θα ανανεώνει της δημοκρατικές και κοινωνικές κατακτήσεις στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον του 21ου αιώνα.
Η μονοκρατορία των ΗΠΑ – μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ - δεν επέφερε την αναγκαία κοινωνική και πολιτισμική ισορροπία, ούτε επιβεβαίωσε την επαγγελία της διαρκούς ανάπτυξης. Παρήγαγε ένταση της κοινωνικής κρίσης και ανισορροπίες στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις και στη σχέση παραγωγής και κατανάλωσης. Στον ανταγωνισμό με τον κινέζικο γίγαντα απέτυχε πλήρως, γεγονός που οδηγεί στην πολλαπλή υπονόμευση των κοινωνικών κεκτημένων των δυτικών χωρών. Στη σχέση της πολιτικής με την οικονομία και τις δυνάμεις της καθαγιασμένης αγοράς απέτυχε οικτρά,, αφού έδωσε ελευθερία και προνόμια που οδήγησαν στην αδιέξοδη τρομακτική αύξηση της πλασματικής οικονομίας και εν τέλει στην χρηματοοικονομική κρίση.
Μια νέα αφήγηση της Ευρώπης για τον κόσμο έρχεται να απαντήσει ακριβώς σε αυτήν την κρίση της στρατηγικής που εφαρμόστηκε με επίκεντρο τις ΗΠΑ, στην οποία βεβαίως και η ίδια παρείχε πολιτική υποστήριξη. Αυτή η νέα αφήγηση πρέπει να πραγματώνει μια νέα μεγάλη ρύθμιση που θα συμπεριλαμβάνει οπωσδήποτε διαδικασίες ελέγχου των αγορών και διαδικασίες ελέγχου της παγκοσμιοποίησης.
Για να προωθηθεί μια νέα ρύθμιση θα χρειαστεί να υποστηριχθεί ένα είδος αναθεώρηση της παγκοσμιοποίησης μέσω του ελέγχου των ροών κεφαλαίου, εμπορευμάτων, εργασίας με στόχο να υπάρχουν οικονομικά μέσα πίεσης για τη διεθνή ενίσχυση των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων στις αναδυόμενες οικονομίες.
Μια νέα αφήγηση της Ευρώπης δεν μπορεί παρά να στηρίζεται σε ένα νέο μοντέλο αειφόρου ανάπτυξης που χωρίς να δημιουργεί ελλείμματα θα αναιρεί την κρατούσα περιοριστική λογική που μειώνει τους μισθούς και την κοινωνική προστασία. Η προσέγγιση που υποστηρίζει τη μεταφορά της εκδοχής των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών για ανάπτυξη μέσω της επίτευξης ανταγωνιστικότητας και εξαγωγών, δε μπορεί να έχει θετικά αποτελέσματα όταν κριθεί ως μέσο γενικής εφαρμογής (αφού στο τέλος δεν υπάρχει χώρος για νέες εισαγωγές ). Για αυτό ένα νέο μοντέλο ευρωπαϊκής ανάπτυξης δε μπορεί παρά να στηρίζεται στην αύξηση της εσωτερικής ζήτησης εντός των κρατών μελών που έχουν πλεονάσματα.
Μια νέου τύπου ανάπτυξη στην Ευρώπη δε μπορεί παρά να είναι διαφορετική από αυτήν της Αμερικής που στηρίζεται σε πήλινα πόδια (βλέπε άνευ ορίων αύξηση της ποσότητας χρήματος αξιοποιώντας τη χρήση του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού και αύξηση του κρατικού χρέους). Αντίθετα η Ευρώπη έχει ανάγκη από ένα ισχυρό κύμα επενδύσεων με υψηλό πολλαπλασιαστή (οικονομικά και κοινωνικά) σε ελεγχόμενα έργα και μέσα από αυστηρά σχεδιασμένες διαδικασίες.
Μια τέτοια λύση θα αναπαράγει την αξία του πλεονάσματος του Βορρά και δεν θα το μετατρέψει σε απλή κάλυψη των ελλειμμάτων του Νότου ή σε μια νέα καταναλωτική έξαρση στηριγμένη σε δανεικά. Επίσης θα μειώσει τις διαφορές και θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για την επίτευξη της αναγκαίας οικονομικής συνοχής στην ευρωζώνη.
Χωρίς μια τέτοια αλληλέγγυα πολιτική το ευρώ δεν θα είναι βιώσιμο και η Ε.Ε θα εκπέσει σε ένα θεσμό συνεργασίας κρατών που ακολουθούν διαφορετικό και ανταγωνιστικό δρόμο. Χωρίς μια νέα πολιτική δεν μπορεί να υπάρξει μια εξέλιξη που δε θα συνιστά κοινωνική οπισθοδρόμηση – τουλάχιστον για τις χώρες της Δύσης.
Η Αριστερά πρέπει να πρωταγωνιστήσει στο να ξαναγίνει η Ευρώπη, με νέους όρους, ο χώρος των κοινωνικών προσδοκιών. Μέσα από ένα τέτοιο αγώνα θα είναι χρήσιμη δύναμη αλλά θα μπορεί να φιλοδοξεί και για την αναγκαία αλλαγή των πολιτικών συσχετισμών.
*Mέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής και συντονιστής της Δημοκρατικής Αριστεράς στη Θεσσαλονίκη. (11-8-2011)
Πολλά και σωστά κατά τη γνώμη μου πράγματα βάζει ο Σάκης. Ο περιορισμός της παγκοσμιοποίησης και ο σχετικός προστατευτισμός είναι απαραίτητα. Όμως φοβάμαι πως το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω, η κούρσα της οικονομίας οδηγεί πρώτα στο γκρεμό, μετά ίσως το καταλάβουν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΗ κρίση στο Δυτικό κόσμο είναι αποτέλεσμα της ανάδυσης της Ανατολής πράγμα αδύνατο να αναχαιτιστεί από οποιαδήποτε αμερικάνικη πολιτική. Και αυτό γιατί έχει όπλο της το χαμηλό μεροκάματο και τις απάνθρωπες συνθήκες δουλειάς. Πολλά πράγματα απαιτούν ακόμα ανθρώπινα χέρια. Το όνειρο των Ευρωπαίων να δουλεύουν οι άλλοι και αυτοί να διοικούν και να σχεδιάζουν μέσω του web δεν φαίνεται να βγαίνει. Αν η Ευρώπη θέλει να γλυτώσει πρέπει να κατεβάσει τους ρυθμούς κατανάλωσης, να φροντίσει το περιβάλλον της και να αναζητήσει πράσινες λύσεις. Και όλα αυτά με κοινωνική συνοχή, εξαφάνιση της φτώχειας μείωση των ταξικών ανισοτήτων.
Θα χαρακτήριζα το άρθρο ως "Φυγή προς τα Πάνω". Όσο αδυνατούμε να κατανοήσουμε τα πραγματικώς τεκταινόμενα στην Ευρώπη, τόσο "φεύγουμε" και κοιτάμε από ψηλά το ζήτημα. Ενσωματώνουμε δε τα "χαμηλότερου επιπέδου" ζητήματα, ως προϋποθέσεις για τη λύση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤόσο σ' αυτό, όσο και στο προηγούμενο κείμενο, ο Σάκης προϋποθέτει (α) την ύπαρξη κοινοτικής αλληλεγγύης, λίγο πολύ ανεξάρτητης των οικονομικών όρων με τους οποίους εκφράζεται αυτή η αλληλεγγύη, (β) η ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι (οικονομικός) μονόδρομος και για τις πλεονασματικές χώρες του Βορά.
Όσοι αποφεύγουν να συμπεριλάβουν στην προβληματική τους την ύπαρξη, στα βόρεια της Ευρωζώνης, μιας ζώνης de facto ελεύθερου εμπορίου, εκτός ευρώ (ΗΒ, Δανία, Νορβηγία, Σουηδία), χάνουν τη μισή εικόνα όσον αφορά τις εναλλακτικές των πλεονασματικών χωρών της Ευρωζώνης.
Είναι περισσότερο ενδόμυχη επιθυμία παρά ανάγνωση της πραγματικής δυναμικής, η τοποθέτηση "κάθε μια από τις χώρες θα είναι 'μικρομεσαία' εκτός ευρωζώνης". Εναλλακτικές για τους "πλούσιους" εταίρους μας υπάρχουν ΚΑΙ εκτός ευρώ, υπό όρους μπορεί να είναι και καλύτερες. Πράγμα το οποίο υποχρεώνει την οπτική "κόστους-οφέλους" και για το πρώτο ζήτημα, της "ευρωπαϊκής αλληλεγγύης".
Η ύπαρξη εναλλακτικών (μακροπρόθεσμων βέβαια) σημαίνει ότι η κατάρρευση του ευρώ μπορεί να μη ξεκινήσει από την "εκδίωξη" χωρών όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία, αλλά από την οικειοθελή αποχώρηση χωρών όπως η Γερμανία, η Φιλλανδία, η Ολλανδία. Οι όποιες πολιτικές δυνάμεις συνταχθούν με μια λογική σαν του Σάκη, δεν έχουν ως καθήκον μόνον να υποδείξουν "τους τρόπους να είναι καλή και βιώσιμη μακροπρόθεσμα η ευρωζώνη", αλλά και να αναδείξουν την ευρωζώνη ως προτιμητέα εναλλακτική.
Οπότε, επιστρέφουμε υποχρεωτικά στα χαμηλότερα επίπεδα, δηλαδή, να αποδεικνύεται καθημερινά ότι έχει έννοια να "ανέχεται" η Γερμανία προβληματικές καταστάσεις όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία και να μη φτιάξει μια Βόρεια ΟΝΕ με τη Νορβηγία και λοιπές πλεονασματικές δυνάμεις.
Αυτό που χαρακτηρίζεται βολικά ως "διστακτική στάση" των πλεονασματικών χωρών και χρεώνεται στην έλλειψη φωτισμένης ηγεσίας και οράματος, στον καλβινισμό και τις επάρατες αγορές, μπορεί να είναι η αμφίθυμη στάση κάποιου που ζυγίζει τις μακροπρόθεσμες εναλλακτικές του.
Γιώργος Προκοπάκης
(συνέχεια, λόγω μεγέθους)
ΑπάντησηΔιαγραφήΩς και οι γάτες στην Ελλάδα είναι πεπεισμένες ότι "αν δεν σώσουν την Ελλάδα το πουλόβερ του ευρώ θα ξηλωθεί". Δεν μπορεί, όλο και κάτι θα έχει πάρει και το αυτί της Μέρκελ. Κι όμως, η απάντησή της είναι (α) χρήματα με το σταγονόμετρο στον EFSF, (β) εγγυήσεις με το σταγονόμετρο στον EFSF, (γ) όροι ανταλλαγής που αυξάνουν το χρέος, (δ) εγγυήσεις στους Φιλλανδούς που αυξάνουν το χρέος, (ε) σύμφωνο ευρώ, (στ) ανταγωνιστικότητα, ... Όποιος θεωρεί ότι η αυτοκτονική πολιτική (εάν η ευρωζώνη είναι μονόδρομος) είναι θέμα πολιτικής ηγεσίας, ας δει και τους σοσιαλδημοκράτες.
Το ζήτημα είναι ότι φαίνεται να επιλέγεται ως ενδιάμεση λύση η Ευρώπη των πολλαπλών ταχυτήτων (οπωσδήποτε δύο, πιθανότατα τριών), η οποία επιτρέπει τόσο τη μακροημέρευση του ευρώ, όσο και την ηγεμονία των σήμερα πλεονασματικών χωρών. Η πιθανότερη κατάληξη σε δέκα ή είκοσι χρόνια είναι η οικειοθελής αποχώρηση χωρών όπως η Ελλάδα. Εκτός εάν, σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα οι χώρες όπως οι Ελλάδα (ζητώ συγγνώμη από τους Πορτογάλους και Ιρλανδούς) πάψουν να είναι σαν την Ελλάδα που ξέραμε. Ας μη ξεχνάμε ότι λιγότερο από 20 χρόνια πριν κάποιες από τις σήμερα "κακές" πλεονασματικές χώρες ήταν σε κάθε άλλο παρά καλή κατάσταση (Γερμανία, Φιλλανδία - αλλά και Σουηδία από δίπλα).
Η "Φυγή προς τα Πάνω" είναι ωραία για κουβέντα που πάντα άρεσε στους αριστερούς, πλην όμως είναι μέρος μόνον της εικόνας. Το χειρότερο είναι ότι δεν συνεκτιμά τους πολύ πραγματικούς κινδύνους. Βολεύει όμως, γιατί όλα τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις για την πρόοδο της Ευρώπης ανατίθενται σε άλλους. Η συνεκτίμηση όλων των παραμέτρων κάνει υπέρτατο καθήκον της αριστεράς την οργανωμένη και στοχευμένη δημοσιονομική εξυγίανση, την σε ευρύτατη έκταση εφαρμογή μεταρρυθμίσεων. Ειδικά για χώρες όπως η Ελλάδα, η εσωτερική πολιτική βαθειών αλλαγών (ακόμη και χωρίς να είναι ορατή η προοπτική της "άλλης" Ευρώπης του Σάκη) και τολμηρών πολιτικών. Η δική μου επιλογή είναι η πάση θυσία αποφυγή χρεοκοπίας, η πάση θυσία και χωρίς συμπλέγματα άριστερής ή εθνικής προέλευσης, μείωση του χρέους, η πάση θυσία σημοσιονομική εξυγίανση στο μικρότερο δυνατό χρόνο. Αυτό που διαφορίζει την αριστερά είναι η στόχευση και τα μέτρα της μεταβατικής περιόδου. [Αποφεύγω τα τετριμμένα περί ανάπτυξης γιατί ανάπτυξη θα υπάρξει από τη στιγμή που θα υπάρξει χρηματοδότηση, την οποία η Ελλάδα δεν μπορεί να έχει από μόνη της.]
Δύο περιφερειακά ζητήματα, καθοριστικής σημασίας όμως.
1. Το περίφημο ευρωομόλογο μπορεί να είναι επιθυμητό για χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία, ακόμη και η Γαλλία, ως αμορτισέρ και άρα τα χαρακτηριστικά του να είναι εν πολλοίς αδιάφορα, πλην όμως για χώρες όπως η Ελλάδα, η επιλογή των χαρακτηριστικών του καθορίζει και την μακροπρόθεσμη επιλογή: δυνατότητα για σύγκλιση με κίνδυνο αναδιάρθρωσης/χρεοκοπίας ή μόνιμη απόκλιση και κατάταξη στην δεύτερη ή τρίτη (τελευταία, τέλος πάντων) ταχύτητα της Ευρώπης. Το ευρωομόλογο για την Ελλάδα χωρίς τη "φωτογραφία" του είναι κενός λόγος.
2. Οι αγορές, οι οίκοι και ο καπιταλισμός-καζίνο. Ωραίες οι διαπιστώσεις, όμως όταν χάνεται από την εικόνα ο ρόλος που έπαιξε ο καπιταλισμός-καζίνο στην ανάπτυξη μέχρι το 2008, η προσγείωση στην "ξεφουσκωμένη" οικονομία μπορεί να είναι μια εμπειρία τόσο δυσάρεστη όσο και η χρεοκοπία. Τα επιτόκια δανεισμού για κρατικό χρέος μπορεί να τα κοιτάμε με τα κυάλια, η κυκλοφορία χρήματος (μαζί με τα κακά έχει και κάμποσα καλά που παραβλέπονται) μπορεί να πέσει στο 10%, ο δανεισμός μπορεί να είναι τόσο επιλεκτικός που θα παγιώσει πολλαπλές ταχύτητες. Χωρίς παγκόσμιο πλάνο δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μια κάποια ανεκτή ισορροπία μπορεί να αποκατασταθεί σε δυο γενιές. Δεν είναι μόνο οι αρχικές και τελικές συνθήκες - είναι και η μετάβαση.
Γιώργος Προκοπάκης
Καταλαβαίνω την ανάγκη νεολογισμών για λόγους εντυπωσιασμού, αλλά αυτό το "αφήγηση" ( της Ευρώπης) δεν καταπίνεται με τίποτε...
ΑπάντησηΔιαγραφή