Τι κρύβει ο πανικός στις αγορές;Το έλλειμμα πολιτικής διακυβέρνησης της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας

Της Ελίζας Παπαδάκη, ΝΕΑ, 10.8.11

Τι είναι τέλος πάντων αυτές οι αγορές, οι χρηματοοικονομικές αγορές όπου ανταλλάσσονται τίτλοι, εταιρικές μετοχές, κρατικά και άλλα ομόλογα, παράγωγα κάθε λογής, αλλά και εθνικά νομίσματα, κι από τα σκαμπανεβάσματα των οποίων τόσο καίρια επηρεάζεται η ευημερία των κοινωνιών, η δυνατότητά τους να παράγουν και να πωλούν προϊόντα και υπηρεσίες, άρα να δημιουργούν εισοδήματα και απασχόληση; Αν δεχτούμε ότι οι τιμές που διαμορφώνουν υπακούουν σε κάποια λογική σχετική με τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα, τότε η κατρακύλα των χρηματιστηρίων σε Ανατολή και Δύση τις τελευταίες ημέρες διόλου δεν οφείλεται στο αμερικανικό χρέος. Διότι μπορεί μεν μέσα σε δύο εβδομάδες να χάθηκε πλούτος επτά τρισεκατομμυρίων δολαρίων (ποσό αντίστοιχο με το ΑΕΠ Γαλλίας και Γερμανίας μαζί!), αλλά η απώλεια, κατά πρώτο λόγο, προέκυψε από την πτώση της αξίας, δηλαδή των τιμών, των μετοχών. Οι τιμές των αμερικανικών κρατικών ομολόγων, αντίθετα, προχθές, «μαύρη Δευτέρα» για τα Χρηματιστήρια, ήταν σταθερές, μάλιστα ανέβηκαν ελαφρά: στα δεκαετή οι αποδόσεις κυμαίνονταν χαμηλότερα από 2,5%, αδιαφορώντας για την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ από την Standard and Poor's την περασμένη Παρασκευή. Πού το 6% και πλέον της Ιταλίας και της Ισπανίας, που συντάραξε την ευρωζώνη;

Από αυτή την παρατήρηση εκκινώντας, αρκετοί αναλυτές θεωρούν ότι η πτώση στα χρηματιστήρια πολύ περισσότερο εκφράζει φόβους για μια επαπειλούμενη επιστροφή της οικονομικής ύφεσης παρά ανησυχίες ότι ενδέχεται να χρεοκοπήσουν οι ΗΠΑ, να βρεθούν σε αδυναμία να εξοφλούν κανονικά τους πιστωτές τους. Μια νέα ύφεση προτού συνέλθουν οι οικονομίες από την προηγούμενη, «διπλή βουτιά» όπως τη λένε, θα έπληττε και τα κέρδη φέρνοντας απώλειες στους επενδυτές σε μετοχές, επομένως ξεπουλάνε για να τις προλάβουν. Ηρθε τη Δευτέρα και ο ΟΟΣΑ προβλέποντας σοβαρή οικονομική επιβράδυνση να τους ενισχύσει. Μια μεγάλη οικονομία σαν την αμερικανική αποκλείεται άλλωστε να αθετήσει ποτέ υποχρεώσεις προς τους δανειστές της: έχει δική της κεντρική τράπεζα που πάντα μπορεί να τυπώνει χρήμα για να πληρώνει. Με ένα τέτοιο σκεπτικό υποστηρίζουν ότι προέχει σήμερα να στηριχθεί η ανάκαμψη, η απασχόληση και τα εισοδήματα, με την πολιτική δημοσίων δαπανών που εξ αρχής επιδίωκε η κυβέρνηση Ομπάμα, και το πρόβλημα του χρέους να αντιμετωπισθεί αργότερα, όταν η οικονομία θα είναι ισχυρότερη.

Δυστυχώς τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Στις αγορές, που τις τελευταίες μέρες μοιάζει να έχουν καταληφθεί από πανικό, να κυριαρχούν ανορθολογικές συμπεριφορές κοπαδιού, όπως τις ξέρουμε αιώνες τώρα σε φάσεις κρίσης, δεν δρουν μόνο κερδοσκόποι. Κινούνται οι αποταμιεύσεις όλου του πλανήτη, μεταξύ άλλων και μεγάλων ασφαλιστικών ταμείων ή πλεονασματικών κρατών, που χρηματοδοτούν κάθε οικονομική δραστηριότητα. Μέσα από τις αγορές κατανέμεται μεγάλο μέρος των παγκόσμιων πόρων, ακολουθώντας προσφορά και ζήτηση, στη βάση των προσδοκώμενων αποδόσεων και μόνο (βλέπετε, παραμένει ζητούμενο η πολιτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, για να κατευθύνει τους πόρους με κοινές εγγυήσεις, κοινούς φόρους, κοινά προγράμματα - πράσινη ανάπτυξη, καταπολέμηση της φτώχειας, προαγωγή και εξάπλωση της γνώσης).

Την ανυπαρξία της κατέδειξε η ανακοίνωση των υπουργών Οικονομικών και κεντρικών τραπεζιτών του G20 προχθές: η απλή διαβεβαίωση ότι θα πάρουν όποια μέτρα χρειαστούν ούτε που ακούστηκε από τις αγορές. Ανεπαρκής άλλωστε είναι η πολιτική διακυβέρνηση και στις δύο μεγάλες επιμέρους οικονομίες, από όπου προήλθε η κρίση: στις ΗΠΑ με την αδυναμία συνεννόησης Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικανών και στην Ευρώπη, που αποφασίζει καθυστερημένα, φειδωλά και με αδιάκοπες διαμάχες, όπου μόνο οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να παρεμβαίνουν ισχυρά (περισσότερο η Fed, λιγότερο η ΕΚΤ - όσο υπόκειται και αυτή στις ενδοευρωπαϊκές διαμάχες). Αλλά φτάνει; Για πόσον καιρό μπορούν οι νομισματικές αρχές να υποκαθιστούν την πολιτική εξουσία; Και μπορεί να αγνοηθεί ο κίνδυνος για εκατομμύρια συνταξιούχους όταν απαξιώνονται κεφάλαια των ταμείων τους; Μπορούν να αγνοηθούν και οι αυστηρές προειδοποιήσεις, όπως προχθές της «Λαϊκής Ημερησίας»του Πεκίνου (η Κίνα φέρεται να κρατάει ομόλογα 1,3 τρισ. δολαρίων), ότι οι κάτοχοι αμερικανικών ομολόγων «χάνουν την εμπιστοσύνη τους»;

Εν τω μεταξύ, πάντως, η αποφασιστική παρέμβαση της ΕΚΤ στις αγορές ομολόγων Δευτέρα και Τρίτη έριξε τις αποδόσεις για την Ιταλία και την Ισπανία προς το 5%. Ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ επιβεβαίωνε χθες την παρουσία της τράπεζας στις αγορές, εμμένοντας ταυτόχρονα στην ταχύτερη δυνατή υλοποίηση των αποφάσεων της ευρωζώνης, στη δημοσιονομική εξυγίανση και στις μεταρρυθμίσεις. Στη Γερμανία η δυσφορία για την αγορά κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ ήταν έντονη, καθώς θεωρήθηκε επιδότηση από «συνετές» προς «άφρονες» χώρες. Αντίστροφα, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, ως βήμα προς τη δημοσιονομική ένωση, την επαινούν υποστηρικτές της έκδοσης ευρωομολόγων. Εχουμε δρόμο μπροστά μας.