Οι μετασχηματισμοί της μεταβιομηχανικής πόλης & τα νέα αστικά τοπία

@Από το Πόλεις και Πολιτικές

Τον Ιούνιο του 2007 το ΙΣΤΑΜΕ οργάνωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα εκδήλωση με θέμα "Αστικό περιβάλλον και νέα πόλη" στην οποία πήραν μέρος οι Άσπα    Γοσπονδίνη,  Ανδρέας Λουκάτος. Μάνθος Σανταμούρης, Αλέξανδρος Τριποδάκης.  Δημοσιεύουμε σήμερα την τοποθέτηση της κ.Άσπας Γοσπονδίνη ,    Καθηγήτριας    στο Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας  στο γνωστικό αντικείμενο "Πολεοδομία &  Αστικός Σχεδιασμός".
 

"Ανοίγοντας το ζήτημα της νέας πόλης και του αστικού περιβάλλοντος θα ήθελα να θέσω ένα θεωρητικό πλαίσιο προκειμένου να δούμε μαζί τις ελληνικές πόλεις.Στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης η δυνατότητα μετακίνησης του κεφαλαίου και των επιχειρήσεων έχει μετατρέψει τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως την τελευταία, τις πόλεις σε «ανταγωνιστές» που μάχονται μεταξύ τους για την προσέλκυση κεφαλαίου και επιχειρήσεων και την αναπτυξιακή τους προοπτική. Προσπαθούν να κερδίσουν μέσω ελκυστικού φορολογικού περιβάλλοντος, σύγχρονων υποδομών μεταφορών και τηλεπικοινωνιών και κυρίως μέσω της ποιότητας του αστικού χώρου: της εικόνας της πόλης, του αστικού τοπίου, των πολιτιστικών δραστηριοτήτων και των δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου. Σε αυτό το πλαίσιο δημιουργούνται νέα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα. Επιγραμματικά αναφέρομαι στη ριζική αλλαγή και εξέλιξη των αστικών πολιτικών και των μοντέλων αστικής διακυβέρνησης.

Από τη δεκαετία του '80 και τα παραδοσιακά μοντέλα διαχείρισης του αστικού χώρου περάσαμε στην «επιχειρηματική πόλη» στη δεκαετία του '90 και πλέον σήμερα μιλάμε για το τελευταίο μοντέλο, την «πόλη των χωρικών απολαύσεων». Πρόκειται για την πόλη που ο επισκέπτης, αλλά και ο κάτοικος είναι ένα είδος «φλανέλ» που μπορεί να περιηγείται στους χώρους της, να συμμετέχει στο παιχνίδι "άνθρωπος και χώρος" και να αυξάνει τις δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου. Στην επιτυχία αυτού του μοντέλου συμβάλλει και η αύξηση της νέας μεσαίας τάξης στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής. Τα νέα και μορφωμένα στελέχη των επιχειρήσεων που μπορούν να έχουν εργασία όπου εκείνα επιλέξουν, έλκονται από εκείνες τις πόλεις οι οποίες παλεύουν για να τους αποκτήσουν μέσα από την προσφερόμενη ποιότητα του αστικού χώρου.

Ένα δεύτερο φαινόμενο είναι η ταχεία ανάπτυξη των νέων αστικών οικονομιών. Των οικονομιών της μεταβιομηχανικής εποχής όπου κυριαρχούν οι οικονομίες του ελεύθερου χρόνου και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Έχουμε νέους τύπους αστικής ανάπλασης και αστικής αναζωογόνησης που στηρίζονται στο γεγονός ότι υπάρχει αυξανόμενη ανάγκη της μεταμοντέρνας κοινωνίας για διαρκώς νέους χώρους πολιτισμού και κατανάλωσης.

Το σημαντικότερο όλων είναι ότι ο αστικός σχεδιασμός και η αρχιτεκτονική, ο φτωχός συγγενής όπως είπε ο κ. Μπεριάτος της πολεοδομίας τα τελευταία χρόνια αναλαμβάνουν έναν διαφορετικό, αναβαθμισμένο ρόλο που πλέον έχει να κάνει με την οικονομία και την αναπτυξιακή προοπτική των πόλεων.

Αν κοιτάξουμε την ιστορία της πόλης σε βάθος αιώνων θα παρατηρήσουμε ότι οι οποιεσδήποτε καινοτομίες στον σχεδιασμό του χώρου ήταν πάντα απόρροια της οικονομικής ευμάρειας των πόλεων και των περιοχών. Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς σαν παράδειγμα την αρχαιοελληνική πόλη και τις καινοτομίες της στον σχεδιασμό του χώρου, στην περίοδο της Κλασσικής αρχαιότητας όπου υπήρχε οικονομική ευμάρεια. Όπως θα μπορούσαμε να αναφερθούμε και στις ιταλικές πόλεις της αναγέννησης.

Ωστόσο, σήμερα στο νέο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης και του ανταγωνισμού των πόλεων, στο οποίο αναφέρθηκα προηγουμένως, η σχέση αυτή έχει αναστραφεί. Η καινοτομία στον σχεδιασμό του χώρου χρησιμοποιείται ως μέσο για την οικονομική ευμάρεια και την αναπτυξιακή προοπτική των πόλεων. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Θα προσπαθήσω, πάρα πολύ σύντομα, να δείξω κάποιες εικόνες. Ο αστικός σχεδιασμός και η καινοτόμος αρχιτεκτονική έχουν χρησιμοποιηθεί ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '80 προκειμένου να διατηρηθεί και να τονιστεί ο μητροπολιτικός χαρακτήρας μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων.

Αναφέρουμε το παράδειγμα του Λονδίνου και τα περίφημα Ντόκλαντς. Πρόκειται για την επέκταση του επιχειρηματικού κέντρου της πόλης ανατολικά. Ο αστικός σχεδιασμός λειτουργώντας ως εργαλείο κατασκευής αστικού τοπίου αίγλης και εξουσίας -για να ενισχύσει αλλά και να δημιουργήσει μητροπολιτικό χαρακτήρα- επιχείρησε μέσω σχεδιαστικών καινοτομιών και με σωρεία αναπλάσεων σε υποβαθμισμένες περιοχές, να δώσει μητροπολιτικό χαρακτήρα στη νέα πρωτεύουσα της ενωμένης Γερμανίας μετά το '89 και την πτώση του τείχους του Βερολίνου.

Το Μιλάνο επίσης, προσπαθεί να γίνει η μητρόπολη της Κεντρικής Ευρώπης μέσω καινοτομιών. Μεγάλες πόλεις, όπως η Βαρκελώνη, επιχείρησαν ήδη από τη δεκαετία του '90 να αναβαθμιστούν στις ιεραρχίες του παγκόσμιου αστικού δικτύου, μέσα από την ποιότητα του αστικού χώρου και την καινοτομία στο σχεδιασμό. Αυτό ξεκίνησε λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς της Βαρκελώνης και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Έχει πραγματικά αναβαθμιστεί η πόλη στις ιεραρχίες του παγκόσμιου αστικού δικτύου. Βρίσκεται στην πρώτη πεντάδα ως προς την παροχή υπηρεσιών, αλλά και ως τουριστικός προορισμός. Σήμερα συνεχίζει με τα τελευταία έργα, όπως το πάρκο Νταλιάντο Ναλμάρ και το Φόρουμ των Πολιτισμών του 2004.

Πάμε στις μικρές ή μεσαίες πόλεις που στην Ευρώπη αριθμούν γύρω στις 300 χιλιάδες κατοίκους. Τέτοιες έχει και η Ελλάδα. Είναι οι πόλεις οι οποίες προσπαθούν να αντεπεξέλθουν στον ανταγωνισμό. Στη Βαλένθια, ένα από τα μεγαλύτερα εργοτάξια στην Ευρώπη σήμερα, συντελείται ο πιο καινοτόμος σχεδιασμός ανάπλασης κέντρου πόλης κατά μήκος του ποταμού που την διασχίζει. Εκεί υπήρχαν παλιές βιομηχανίες που παρήκμασαν γιατί ήταν παραδοσιακές κι όχι με νέες τεχνολογίες. Έγινε μια νέα γειτονιά, η πόλη των τεχνών και των επιστημών, από τον γνωστό μας Σαντιάγο Καλατράβα. Είναι και πατρίδα του η Βαλένθια. Εκεί στηρίζεται η αλλαγή της οικονομίας της πόλης προς τις υπηρεσίες και τον τουρισμό, η άρση της περιθωριοποίησής της στα πλαίσια του ανταγωνισμού και η μείωση της αναρχίας. Μία πόλη που είχε ανεργία 20% μέχρι πρόσφατα προσπαθεί, και φαίνεται ότι το επιτυγχάνει μέχρι στιγμής, μέσα από την καινοτομία του σχεδιασμού να άρει την περιθωριοποίησή της και να αυξήσει την αναπτυξιακή της προοπτική. Το γνωστό μας Μπιλμπάο προηγήθηκε της Βαλένθια. Φαίνεται να έχει αναπτυχθεί με ιδιαίτερα καινοτόμο τρόπο. Ο σχεδιασμός του χώρου στο κέντρο της πόλης έγινε κατά μήκος του ποταμού Μερδιόν. Βλέπουμε το γνωστό μας μουσείο Μπουκενχάιν που έχει αποτελέσει παγκόσμιο τουριστικό προορισμό. Είναι μια πόλη που είχε 30% ανεργία στο τέλος της δεκαετίας του '80.

Σε αυτό το πλαίσιο το ερώτημα που εγείρεται είναι: ποια είναι τα βασικά χωρικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των νέων αστικών τοπίων, αυτών που γεννώνται τη μεταβιομηχανική εποχή στα πλαίσια της παγκοσμιοποίησης και του ανταγωνισμού των πόλεων; Πως μπορούν αυτά τα αστικά τοπία να ταξινομηθούν και ποιες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες αστικές ή πολιτικές, αλλά και διαδικασίες παραγωγής του χώρου ενθαρρύνουν τη δημιουργία αυτών των τοπίων;

Σε αυτό το διάγραμμα (βλ. παράρτημα σελίδα 23) ήθελα να μείνω λίγο και να δείξω τρία βασικά στιγμιότυπα στην εξέλιξη της πόλης. Αριστερά βλέπετε αυτό που λέμε εμείς οι πολεοδόμοι "προμοντέρνα πόλη", την πόλη του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, μία πόλη που είχε μίξη χρήσεων γης, μία πόλη μονοπυρηνική με ένα κέντρο. Στη μέση βλέπετε τη μοντέρνα πόλη, τη functional-ιστική, που κυριάρχησε μεταπολεμικά και έχει δώσει τα πολυπληθέστερα παραδείγματα σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική. Είναι το μοντέλο πόλης που διαχώρισε τις χρήσεις γης σε ζώνες, το περίφημο zoning. Έχει μη ιεραρχημένη πολυκεντρική δομή και ομοιογενές τοπίο, με την έννοια ότι υπάρχουν τοπικά κέντρα και πανομοιότυπες πολεοδομικές ενότητες-γειτονιές που παρατίθενται η μία δίπλα στην άλλη.

Για να πάμε στο σήμερα, στη μεταμοντέρνα μεταβιομηχανική πόλη έχουμε επιστροφή στη μίξη των χρήσεων γης με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Από το '90 και μετά εμφανίζονται επιλεκτικές χωρικές συγκεντρώσεις ομοειδών οικονομικών δραστηριοτήτων οι οποίες δημιουργούν clusters μέσα στην πόλη. Αυτό το clustering, η επιλεκτική χωρική συγκέντρωση ομοειδών δραστηριοτήτων μέσα στην πόλη δημιουργεί ένα ετερογενές πολυλειτουργικό τοπίο. Μέχρι στιγμής τα clusters που εμφανίζονται είναι δύο τύπων. Στον τύπο α' υπάρχουν clusters όπου συγκεντρώνονται επιχειρήσεις υψηλού επιπέδου χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και ταυτόχρονα στο ίδιο cluster συνήθως επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας. Και μια δεύτερη κατηγορία clusters είναι τα clusters με δραστηριότητες πολιτισμού και ελεύθερου χρόνου.

Υπάρχουν οικονομικά πλεονεκτήματα που ερμηνεύουν τη δημιουργία των clusters, όπως η συλλογική εκμάθηση, οι άτυποι δεσμοί μεταξύ των επιχειρήσεων, η αύξηση του βαθμού εξειδίκευσης, η ανάπτυξη θυγατρικών εταιρειών, η ενδοεταιρική κινητικότητα, η παραγωγή νέων εταιρειών από τις υπάρχουσες και τα λοιπά. Ειδικά για τα clusters που αφορούν στον πολιτισμό και στις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου θα λέγαμε ότι την τελευταία δεκαετία έχει σημάνει το πέρασμα από τις απλές πολιτικές που στόχευαν σε μία περιστασιακή πολιτιστική κατανάλωση σε ολοκληρωμένες πολιτικές στρατηγικές πολιτισμού που δεν αφορούν πλέον διάσπαρτα πολιτιστικά κτίρια μέσα στην πόλη. Θα ήθελα να θυμίσω ότι ακόμα και τα μεγάλα έργα του Προέδρου Μιτεράν στο Παρίσι εκ των οποίων πολλά αφορούσαν δραστηριότητες πολιτισμού, ήταν διάσπαρτα στο κέντρο της πόλης και σε κάποιες γειτονιές, δεν συντάσσανε clusters. Αντιστοιχούσαν σε αυτό που λέμε 'απλές πολιτικές περιστασιακής κατανάλωσης πολιτιστικών θεαμάτων'.

Την τελευταία δεκαετία περνάμε σε μία μαζική κατανάλωση πολιτισμού, που έχει να κάνει με την cluster-οποίηση των δραστηριοτήτων αυτών. Μιλάμε πλέον για γειτονιές με πολλά μουσεία, με πολλές πολιτιστικές δραστηριότητες, χωροθετημένες εν σειρά, που παράγουν ολόκληρες γειτονιές πολιτιστικής κατανάλωσης. Θα δώσω ένα παράδειγμα παρακάτω. Τα clusters υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας ή χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και τα clusters πολιτισμού και δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου, μπορεί να είναι είτε αυτογενή, δηλαδή οι ίδιες οι επιχειρήσεις να cluster-οποιούνται γιατί έχουν οικονομικά οφέλη, είτε -και στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό συμβαίνει-δημιουργούνται προγραμματισμένα. Δηλαδή οι φορείς της πόλης και γενικότερα ο δημόσιος τομέας μέσω χωρικού προγραμματισμού και σχεδιασμού δημιουργεί ή ενισχύει την ανάπτυξη τους.

Με τον χωρικό σχεδιασμό των clusters δημιουργούνται τα περίφημα "νέα επίκεντρα στη μεταβιομηχανική πόλη". Έχουμε επίκεντρα επιχειρηματικά όπως τα clusters χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου, εταιρειών υψηλής τεχνολογίας και επίκεντρα υψηλού πολιτισμού όπως τα clusters μουσείων, θεάτρων, μεγάρων μουσικής, εκθεσιακών συνεδριακών χώρων. Τα επίκεντρα δημοφιλών πολιτιστικών δραστηριοτήτων και ψυχαγωγίας, clusters με καφέ, μπαρ, κλαμπ ζωντανής μουσικής, εστιατόρια διεθνούς κουζίνας, εθνικά εξειδικευμένης κουζίνας και τα λοιπά. Τα παραλιακά επίκεντρα πολιτισμού και ψυχαγωγίας. Μερικά απ' αυτά είδαμε προηγουμένως στην παραλία της Βαρκελώνης, στο Μπιλμπάο και στη Βαλένθια, που συντάσσονται από clusters υψηλού πολιτισμού, μουσεία, συνεδριακά κέντρα, γκαλερί και τα λοιπά, αλλά και από clusters ψυχαγωγίας καφέ μπαρ, εστιατόρια.

Τέλος, κάτι που έχουμε δει στην ελληνική πόλη πολύ έντονα τα τελευταία πέντε χρόνια τουλάχιστον, είναι τα εξωαστικά επίκεντρα της μεταβιομηχανικής πόλης. Αυτά αντιστοιχούν στα clusters που έχουν να κάνουν με τα multiplex cinemas, με τα πολυκέντρα εμπορίου και ψυχαγωγίας και με τα θεματικά πάρκα. Δε θα αναφέρω τις ιδιαίτερες ιδιότητες του κάθε τύπου επιχειρηματικού επίκεντρου, βλέπετε το Ποτσδάμερ Πλατς στο Βερολίνο, την καινούρια περιοχή Μιλανφέρ στο Μιλάνο που λειτουργεί στο κέντρο της πόλης ως media nucleus και ως cluster υψηλών τεχνολογιών. Δεξιά βλέπουμε τις πόλεις της Νοτιανατολικής Ασίας, αυτής της γοργά αναπτυσσόμενης περιοχής του κόσμου, όπου πόλεις σαν τη Σιγκαπούρη δημιουργούν τεράστια νέα επίκεντρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αυτό το επίκεντρο biomedical center θα γίνει και υψηλής τεχνολογίας.

Στο επίκεντρο του υψηλού πολιτισμού θα αναφέρω ένα πολύ σπουδαίο παράδειγμα. Η Βιέννη έχει μία γειτονιά με είκοσι μουσεία, το ένα δίπλα στο άλλο και εξήντα χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα κτισμένου μουσειακού χώρου. Το Ρότερνταμ και η Χάγη έχουν γειτονιά μουσείων. Υπάρχει πλέον αυτή η λογική της μαζικής πολιτιστικής κατανάλωσης πολλών χώρων εν σειρά. Στα επίκεντρα αναψυχής και δημοφιλούς πολιτισμού υπάρχουν παραδείγματα και στις ελληνικές πόλεις, η Πλάκα, του Ψυρρή, το Μεταξουργείο, τα Λαδάδικα στη Θεσσαλονίκη. Αντίστοιχες περιοχές υπάρχουν στο Δουβλίνο όπως η περιοχή του Εμπιμπάρ, στα παραλιακά επίκεντρα βλέπουμε στον Τάμεση τη New Τate Gallery. Στις αναπτυσσόμενες πόλεις της Νοτιανατολικής Ασίας ας δούμε το Χονγκ Κονγκ. Γίνεται μεγάλη ανάπλαση στο παλιό του λιμάνι, στο West Column. Πρόκειται για μία περιοχή που θα είναι και επιχειρηματικό επίκεντρο και επίκεντρο πολιτισμού και ψυχαγωγίας.

Πάμε στην τελευταία κατηγορία, στα εξωαστικά. Έχουμε το Κάστρο της Σταχτοπούτας στη Disneyland και ένα εξωαστικό πολυκέντρο εμπορίου και αναψυχής έξω από το Ανατολικό Λονδίνο, το Blue Water. Έχουμε τα παραδείγματά μας και από το Mediterranean Cosmos στη Θεσσαλονίκη, από το The Mall στην Αθήνα και πολλά παρόμοια από μεσαίες ελληνικές πόλεις, όπως ο Βόλος, η Πάτρα, η Λάρισα. Στις ελληνικές πόλεις την τελευταία δεκαετία εμφανίζονται αυτογενή clusters αστικών οικονομιών. Ωστόσο αυτά τα νέα επίκεντρα δυστυχώς χαρακτηρίζονται από έλλειψη εξειδικευμένων πολιτικών για την ενίσχυση του σχηματισμού και της ανάπτυξης των clusters, από έλλειψη χωρικού προγραμματισμού και σχεδιασμού και από μια «λεσέζ φερ» πολιτική διαμόρφωσης του δομημένου περιβάλλοντος.

Ένα επιχειρηματικό γραμμικό cluster που έχουμε αναλύσει στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, είναι στη Λεωφόρο Κηφισίας, από το ύψος της Φιλοθέης μέχρι το ύψος του Μαρουσιού. Είναι μία περιοχή όπου συγκεντρώνονται επιχειρήσεις χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και μερικές υπηρεσίες τραπεζών και ασφαλιστικών εταιρειών, αλλά και εταιρείες υψηλής τεχνολογίας και τεχνογνωσίας όπως εταιρείες κινητής τηλεφωνίας, και εταιρείες com. Δεν έχει ενισχυθεί η ανάπτυξή του επίκεντρου από καμία πολιτική, δεν υπάρχει πρόβλεψη για τον αστικό και αρχιτεκτονικό του σχεδιασμό ως ενιαίου συνόλου. Επίσης έχει αφεθεί η διαμόρφωσή και η ανάπτυξη του στην ιδιωτική πρωτοβουλία και σε αντίθεση με τον καινοτόμο σχεδιασμό τέτοιων επικέντρων σε ευρωπαϊκές πόλεις παράγεται ένα αδιάφορο τοπίο. Δε θέλω να αναφέρω τις ιδιωτικές εταιρείες που παράγουν αυτό το τοπίο, τις ξέρουμε όλοι.

Cluster υψηλού πολιτισμού δημιουργείται στη Λεωφόρο Πειραιώς, στο βόρειο κομμάτι της, εκεί όπου έχει πάει το νέο Μουσείο Μπενάκη, το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, η Τεχνόπολις στο Γκάζι, η Σχολή Καλών Τεχνών, η Γκαλερί Μπίοζ και πολλά θέατρα. Βλέπουμε ότι ενώ έχουμε συσσώρευση ομοειδών πολιτιστικών δραστηριοτήτων δεν υπάρχουν οικονομικά κίνητρα για την επίσπευση ανάπλασης των ιδιωτικών διατηρητέων και των ιδιωτικών εγκαταστάσεων. Έτσι, η αναζωογόνηση της περιοχής και η αναγέννηση του τοπίου καθυστερεί, αποθαρρύνοντας την περαιτέρω ανάπτυξη του cluster.

Πάμε στο Ψυρρή και στο Μεταξουργείο στο cluster με κλαμπς, μουσική, παραδοσιακά εργαστήρια που ακόμα υπάρχουν, θέατρα, ελεύθερο design, αρχιτεκτονικό design, software design, ατελιέ ζωγραφικής, ατελιέ φωτογραφίας, αλλά και κατοικίες της νέας μεσαίας τάξης. Θέλω να παρατηρήσετε το χάρτη χρήσεων γης ισόγειων χώρων. Πρόκειται για μία παραλλαγή του χάρτη που γίνεται με τα υπο-clusters μέσα στο cluster. Δηλαδή ομοειδείς δραστηριότητες στα πλαίσια του πολιτισμού και του creativity που έχει η περιοχή. Βλέπουμε ότι το εμπόριο είναι αλλού, αλλού το θέατρο και ο πολιτισμός. Το κίτρινο είναι σε άλλη ζώνη, η ψυχαγωγία στο κέντρο και τα παραδοσιακά εργαστήρια στη νοτιανατολική άκρη. Και εδώ δεν υπάρχουν οικονομικά κριτήρια για την επίσπευση ανάπλασης των ιδιωτικών διατηρητέων κτιρίων. Η ανάπλαση της περιοχής και η ανακαίνιση των κτιρίων καθυστερούν μειώνοντας τη δημιουργικότητα και την ύψιστη λειτουργία του cluster, αφού μόνον οι επιχειρήσεις δημοφιλούς ψυχαγωγίας μπορούν χωρίς ειδικές πολιτικές και χωρίς οικονομική ενίσχυση να αναπτυχθούν και να εγκατασταθούν εκεί.

Στην καμπύλη γεωπροσόδου για την περιοχή θα δείτε ότι η ψυχαγωγία δεν είναι τυχαίο που εντοπίζεται στο κέντρο και αρχίζει και απωθεί τις υπόλοιπες χρήσεις γης μέσα σε αυτό το πολιτιστικό cluster προς τα άκρα του, γιατί μόνον αυτοί μπορούν γρήγορα να εγκατασταθούν και να αναπλάσουν με τον δικό τους τρόπο τα κτίρια. Όπως είπα και στην αρχή, υπάρχουν πολλά παραδείγματα από τα εξωαστικά επίκεντρα εμπορίου και ψυχαγωγίας. Βλέπουμε το Mediterranean Cosmos. Και εδώ υπάρχει έλλειψη εξειδικευμένων πολιτικών για την εκτός σχεδίου ανάπτυξη τέτοιου είδους συγκεντρωμένων κεντρικών αστικών λειτουργιών. Αυτό έχει οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη και άναρχη ανάπτυξη τέτοιων εξωαστικών πολυκέντρων.

Για να συνδέσω το τελευταίο σημείο της παρουσίασής μου με την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος -και με τις παρουσιάσεις των επόμενων ομιλητών που νομίζω ότι θα επικεντρώσουν στο φυσικό περιβάλλον και την πόλη- θέλω να επισημάνω ότι η άναρχη ανάπτυξη οδηγεί σε ανεξέλεγκτη ανάλωση του φυσικού περιβάλλοντος από τον περιαστικό χώρο. Έχουμε έντονη αστική διάχυση και κοινωνικό κόστος γιατί υπάρχει αθέμιτος ανταγωνισμός με τα παραδοσιακά κέντρα των πόλεων. Εξαιτίας της ανάπτυξης αυτών των εξωαστικών πολυκέντρων, αυτού του πέμπτου τύπου μεταβιομηχανικού κέντρου της νέας πόλης υπάρχει ένας εντεινόμενος ανταγωνισμός και τα παραδοσιακά κέντρα υποβαθμίζονται οικονομικά λειτουργικά και κοινωνικά."

@Από τα πρακτικά του ΙΣΤΑΜΕ