Αλαίν Τουρέν:Από την κυριαρχία των αγορών και την κρίση, στην αναγέννηση της κοινωνίας

Του Θαναση Bασιλειου, Καθημερινή, 3.7.11

ALAIN TOURAINE:  "Μετά την κρίση"
μετ: Μαρία Μαλαφέκα, εκδ. Μεταίχμιο

Με βαρύνουσα τη σημασία του «κοινωνικού», η κοινωνιολογική ματιά δεν ορίζει την κρίση μόνον ως «βλάβη» της καπιταλιστικής οικονομίας. Εκκινεί με την παραδοχή ότι η κρίση, όπου και όπως ξεσπά, καταστρέφει πρώτα την κοινωνία. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουρέν που, το 1971, ήταν ένας από τους εισηγητές της «μεταβιομηχανικής κοινωνίας», της κοινωνίας της τεχνολογίας, της κατοχής της γνώσης και του ελέγχου των πληροφοριών, περιγράφει εδώ το στάδιο της «μετακοινωνικής κατάστασης» (post social society) - της κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από το χάσμα που χωρίζει την παγκοσμιοποιημένη χρηματιστική ελίτ από τον υπόλοιπο κόσμο. Σήμερα, τονίζει, έχουμε οδηγηθεί στο τέλος μιας καλής περιόδου που σημαδεύτηκε από την «κοινωνικο-οικονομική αντίληψη» των κοινωνικών επιστημών. Το παλιό μοντέλο της κοινωνικής ενσωμάτωσης έχει διαρραγεί. Οι μεγάλες αφηγήσεις χάνουν τους οπαδούς και η πίστη στην παντοδυναμία της προόδου κλονίζεται.

Από την άλλη, μια κρίση, όσο σοβαρή κι αν είναι δεν καθορίζει ένα δεδομένο μέλλον, ακόμα κι όταν κόβει τους δεσμούς με το παρελθόν. Το «Μετά την κρίση» είναι μια ενδελεχής ανάλυση του σημερινού κόσμου, γραμμένη από έναν παλαίμαχο του κοινωνιολογικού στοχασμού, που έρχεται να προστεθεί στα κοινά της κοινωνικής σκέψης, όπως αυτή προέκυψε από την αλληλεπίδραση ανάμεσα στην πολιτική οικονομία, την κοινωνιολογική ανάλυση και την ιστορία των ιδεών, μα πάνω απ’ όλα από την εμπειρία.
Μετακοινωνική κατάσταση

Με αναδρομές στο παρελθόν και με τη ματιά σε ένα κοινωνικό επέκεινα που θα στηρίζεται στη δημιουργικότητα των κοινωνικών δρώντων, ο Αλαίν Τουρέν διαχωρίζει τη χρηματοπιστωτική κρίση που μόλυνε την πραγματική οικονομία, από τον μακροπρόθεσμο μετασχηματισμό της κοινωνίας, δηλαδή της μετάβασης από τη βιομηχανική και τη μεταβιομηχανική παραγωγή σε μια κατάσταση που τη χαρακτηρίζει ως μετακοινωνική.

Οι μετασχηματισμοί αυτοί συνιστούν διαφορετικά στάδια και όχι τη μετάβαση από μια κοινωνία σε μια άλλη. Ο ίδιος ο ορισμός της μετακοινωνικής κατάστασης, αφορά τον πλήρη διαχωρισμό των κοινωνικών παραγόντων από το κοινωνικό σύστημα, σα να έχουν διαρραγεί όλοι οι δεσμοί που ένωναν την οικονομική με την κοινωνική ιστορία, την πραγματική παραγωγή με την κοινωνία και τις κοινωνικές ομάδες.

Η ισχυρή ρήξη ανάμεσα στο οικονομικό και στο κοινωνικό σύστημα, είτε υπό την επίδραση ισχυρών λαϊκών πιέσεων είτε με την πρωτοβουλία πολιτικών κι οικονομικών ηγετών, καθυστερεί αντί να επιταχύνει τη δημιουργία ενός νέου τύπου κοινωνίας, κάτι που επιτείνεται από την κρίση και τη μείωση των πόρων. Από την κρισιακή εμπειρία του 20ού αιώνα, λέει ο Τουρέν, γνωρίζουμε ότι η τύχη της ευημερίας των βιομηχανικών χωρών κρίθηκε μάλλον από την πολιτική και όχι μόνον από την οικονομία. Σήμερα, η επικύρωση νέων οικουμενικών αξιών μπορεί να αποτρέψει την κυριαρχία των ισχυρών συμφερόντων της χρηματοπιστωτικής εξουσίας.

Τέλος, μόνον όταν η κρίση προκαλέσει μια αντιφιλελεύθερη ή και μια αντιρεφορμιστική αντίδραση, θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε σε μια νέα ισορροπία που θα καταστήσει εφικτό έναν συνολικό παγκόσμιο εκσυγχρονισμό.

Μήπως θα δούμε να αναπτύσσονται εδώ κι εκεί ισχυρά διεκδικητικά κινήματα, αλλά και πιο θετικές προτάσεις για την οικοδόμηση ενός νέου τύπου κοινωνικής ζωής; Μήπως θα πρέπει να εξερευνήσουμε περισσότερο τον κόσμο της δημιουργίας; Μήπως θα πρέπει να υπερασπιστούμε τον κόσμο των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων;

Οι αναλύσεις του Τουρέν, κι όταν δεν απαντούν άμεσα στα προβλήματα που απειλούν τον κόσμο, κυοφορούν γόνιμες λύσεις και έχουν βαρύνουσα σημασία γιατί αφενός ενισχύουν το ρεύμα της κοινωνικής σκέψης προς την κατεύθυνση ενσωμάτωσης των κοινωνικών και πολιτικών αναλύσεων στον οικονομικό λογισμό και αφετέρου -το σπουδαιότερο- γιατί μας παρακινούν να αναζητήσουμε έναν νέο τύπο κοινωνίας στο σύνολό της, που όμως δεν έχει μορφοποιηθεί ακόμα. Η παρακίνηση του Τουρέν να «αφήσουμε» τον τομέα της οικονομίας και, διά της οδού των κοινωνικών επιστημών, να επιστρέψουμε στο «κοινωνικό», δηλαδή, να καταλάβουμε ότι το μέλλον εξαρτάται από την εφευρετικότητα και την εμπιστοσύνη που έχουν τα κοινωνικά υποκείμενα στους εαυτούς τους, λέει πολλά. Πλην, όμως, η εμπιστοσύνη εξαρτάται κυρίως από τις συμπεριφορές των ηγετών και των σχεδιαστών που δεν έχουν συνειδητοποιήσει ότι, όταν το κοινό καλό θυσιάζεται χάριν λίγων κερδοσκόπων, οι πολλοί χάνουν την εμπιστοσύνη τους στο μέλλον της κοινωνίας.