Αυτομαστίγωση ή αυτογνωσία;

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΙΑΝΝΟΥΛΟΠΟΥΛΟΥ,Ελευθεροτυπία, 16.7.11

Στον πόλεμο που έχει ανάψει για το Μνημόνιο και τα συναφή, οι μάχες δεν κερδίζονται μόνο με ψηφοφορίες στη Βουλή ή με αποφάσεις των μεγάλων στις Βρυξέλλες.Γιατί η σύρραξη διεξάγεται σε πολλά επίπεδα. Ενα απ' αυτά έχει να κάνει με τις διάφορες εικόνες ή γενικεύσεις, οι οποίες κατασκευάζονται, διαδίδονται μέσα από το δημόσιο λόγο και τελικά διαμορφώνουν τις αντιδράσεις των πολλών. Μία από αυτές, η οποία κυκλοφορεί ευρύτατα στο εξωτερικό, παρουσιάζει την Ελλάδα σαν μια άσωτη και κακομαθημένη χώρα, που διαμαρτύρεται επειδή ήρθε η ώρα να πληρώσει το λογαριασμό. Κι επειδή την εκδοχή αυτή υιοθετούν και διάφοροι Ελληνες, η στάση τους έχει χαρακτηριστεί αυτομαστίγωση και ως τέτοια απορρίπτεται μετά βδελυγμίας.

Είναι αλήθεια ότι η εικόνα του τεμπέλη, αναξιόπιστου και πονηρού Ελληνα (ή μάλλον Νοτιοευρωπαίου) δεν προκύπτει από μια συστηματική ανάλυση των σχετικών στοιχείων, αλλά αναπαράγει κάποια βορειοευρωπαϊκά ιδεολογικά στερεότυπα. Τα οποία, όπως συμβαίνει συνήθως, μας λένε πολύ λιγότερα για το αντικείμενό τους και πολύ περισσότερα για εκείνους που τα πιστεύουν. Και αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι η εν λόγω εικόνα δικαιώνει τη στάση των πιστωτών μας, δηλαδή των «κακών», μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε γιατί καταδικάζεται.

Μέχρι εδώ θα συμφωνούσα, αλλά το πράγμα δεν τελειώνει εδώ. Και δεν τελειώνει εδώ, γιατί ο χώρος όπου κινούνται τα διάφορα ιδεολογικά τεχνάσματα κρύβει εκπλήξεις επειδή σπανίως τα πράγματα είναι αυτά που φαίνονται. Παράδειγμα το εξής θέμα που προκύπτει: Μολονότι η τάση προς την αυτομαστίγωση έχει γίνει στόχος κριτικής από σοβαρούς ανθρώπους (π.χ. Α. Λιάκος), διαπιστώνω ότι διάφοροι ελάχιστα σοβαροί επικαλούνται την κριτική αυτή εκ του πονηρού. Συγκεκριμένα, λένε ότι η αυτομαστίγωση είναι μια τάση ιδεολογικά ύποπτη, με απώτερο στόχο όμως να διασώσουν το δικό τους και εξίσου χονδροειδές ιδεολόγημα που έχει θρέψει τους παντός είδους δημαγωγούς, από τους δεξιούς μέχρι τους αριστερούς εθνικόφρονες, και σύμφωνα με το οποίο, για όλα τα κακά που μας βρήκαν ευθύνονται οι ξένοι: Μικρασιατική καταστροφή, εμφύλιος, χούντα, Κύπρος... πάντα ο ξένος δάκτυλος και ποτέ το φταίξιμο του ανάδελφου και περιούσιου ελληνικού λαού που όλοι, αρχίζοντας από τους Πέρσες τον 5ο αιώνα π.Χ, έχουν πέσει επάνω του να τον φάνε. Με άλλα λόγια, εκείνοι που ευθύνονται για τα δεινά μας θέλουν να μας κάνουν να αισθανθούμε και ένοχοι. Κι αυτή την αντίδραση συνδράμει ένα άλλο ιδεολογικό ανακλαστικό μας: Ο,τι μας ζορίζει είναι άδικο και υπάρχει πάντα ένας εύκολος τρόπος να αποφύγουμε τα χειρότερα την τελευταία στιγμή, δηλαδή να γλιτώσουμε τις συνέπειες των δικών μας επιλογών.

Δεν ισχυρίζομαι ότι τα στερεότυπα των ξένων είναι σωστά· είναι εξίσου λανθασμένα και άδικα, όσο και τα δικά μας για εκείνους. Ομως το λούκι που περνάμε ίσως κρύβει μια ευκαιρία. Και δεν αναφέρομαι στην απελευθέρωση της περιβόητης ελληνικής επιχειρηματικότητας που θα μας βγάλει από το αδιέξοδο, αν αρχίσουμε να ιδιωτικοποιούμε ό,τι κινείται. Εννοώ ότι μέσα από τη θύελλα που απειλεί να μας ρίξει στα τάρταρα, μπορεί να βγει ένα αίτημα αυτογνωσίας που θα αμφισβητήσει τους αυτοματισμούς της σκέψης μας. Ισως αντιληφθούμε ότι συχνά, ακόμα κι όταν δικαίως καταγγέλλουμε κάτι, το κάνουμε για να μην καταγγείλουμε κάτι άλλο, ή ότι όταν φωνάζουμε για μια αδικία γίνεται πιο εύκολο να αποσιωπήσουμε με καθαρή τη συνείδηση μιαν άλλη που δεν μας συμφέρει να αποκαλυφθεί. Ας αρχίσουμε λοιπόν να εξετάζουμε τα δικά μας ιδεολογήματα με λιγότερη επιείκεια, κι ας λένε οι ξένοι ό,τι θέλουν.