Φράκο ή φουστανέλα;

Tου Θανου Bερεμη*, Η Καθημερινή, 27.2.2011

Πρέπει να ομολογήσω ότι πολλά από τα σχόλια που γράφτηκαν από πολέμιους της τηλεοπτικής σειράς του «1821» με εντυπωσίασαν με την οξύτητά τους και ενίοτε με την παραποίηση του θεάματος. Ανάλογα με ξάφνιασαν οι διαστρεβλώσεις επιστολογράφων, όπως εκείνη που δημοσιεύτηκε στην «Ελευθεροτυπία» της περασμένης εβδομάδας, η οποία μου απέδωσε –μηδέποτε υπάρξασα– ομιλία σε πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως, όπου φέρομαι ειπών σε τουρκικό κοινό ότι οι Ελληνες διέπραξαν γενοκτονίες και όχι οι Τούρκοι. Το πάθος του συγγραφέα της επιστολής προφανώς ξεπέρασε τη στοιχειώδη ευθυκρισία. Ή ακόμα το παραλήρημα επιστολογράφου της Πελοποννήσου, ο οποίος διατρέχει αιώνες ιστορίας σαν να είναι ημέρες και καταλήγει στη γνωστή πλέον επωδό του ενόχου για όλες τις αμαρτίες, ΕΛΙΑΜΕΠ. Για τους μηδέποτε αναγνώσαντες οτιδήποτε κυκλοφόρησε από το Ιδρυμα αυτό και τα κατά καιρούς μέλη του Δ.Σ., το ΕΛΙΑΜΕΠ αποτελεί μόνιμο στόχο εκτόνωσης.

Η συζήτηση που ακολούθησε την προβολή του τέταρτου επεισοδίου της σειράς, στις 15 Φεβρουαρίου, υπήρξε για μένα αποκαλυπτική. Η άποψη του Στέλιου Ράμφου είναι ότι οι Νεοέλληνες αντιλαμβάνονται την ταυτότητά τους ως αποτέλεσμα αναφοράς στο συλλογικό τους παρελθόν και ότι αυτό καθιστά προβληματική τη σχέση τους με τον παρόντα χρόνο. Ας μου συγχωρήσει ο κ. Ράμφος τούτη την απόπειρα ερμηνείας της σκέψης του.

Η αντίληψη ενός επαναλαμβανόμενου, σαν τις εποχές, χρόνου εξομοιώνει το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Ο καθηλωμένος αυτός χρόνος στερεί τα άτομα από τη δυνατότητα διαχείρισης του παρόντος και τον σχεδιασμό του μέλλοντος. Ετσι επανέρχονται συνεχώς στην αρχική πράξη γέννησης της συλλογικής τους συνείδησης, η οποία συνιστά αμετακίνητη αλήθεια που ουδείς έχει δικαίωμα να αναθεωρήσει. Το ιστορικό παρελθόν, όπως τους δόθηκε από το σχολείο, έγινε πηγή ανατροφοδότησης που δεν επιδέχεται αλλαγές. Ο κ. Ράμφος τοποθέτησε μεγάλο μέρος του ελληνικού προβλήματος εκσυγχρονισμού στην αντίφαση ανάμεσα στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, τους οποίους υιοθετήσαμε στην Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου χάρη στους Φαναριώτες πολιτικούς, και στην έλλειψη της εσωτερικής διεργασίας, που θα επέτρεπε την αφομοίωση των επείσακτων ιδεών. Το νέο κράτος που εισάγεται στην Επίδαυρο σαν ένδυμα από τη Γαλλία, δεν καλύπτει απόλυτα την ντόπια φορεσιά μας από μέσα. Με άλλα λόγια, η ψυχή των περισσότερων δεν συγχρονίστηκε με τους ξένους θεσμούς που επικάθησαν στην κοινωνία. Ο Στέλιος Ράμφος αποδίδει την ασύμπτωτη σχέση με επιλογές του Βυζαντίου όταν προτιμήθηκε το «τουρκικό φακιόλι από την παπική τιάρα». Ο Σωτήρης Ριζάς επισήμανε ότι η επιλογή επιβλήθηκε μάλλον από τη στρατιωτική ισχύ του κατακτητή. Ωστόσο, η επιλογή εκείνη, αλλά και άλλες παλαιότερες, διαμορφώνουν μια αντίληψη ταυτότητας που βρίσκει στην αέναη συλλογική ζωή τα πρότυπα για τη διαμόρφωση της σημερινής μας αυτοσυνειδησίας. Ετσι η έννοια της ατομικότητας και της ατομικής ευθύνης που λανθάνει, διαχέεται στην αδιάκοπη ανακύκλωση της συλλογικότητας της οικογένειας, της φυλής και της ιστορίας. Οι προτεραιότητες αυτές άλλωστε υπονομεύουν την αξιοκρατία στις δημόσιες επιλογές και τη λειτουργία των νόμων γενικότερα. Η έννοια του απρόσωπου χειραφετημένου πολίτη δεν είναι δυνατό να αποκτήσει οντότητα στην κοινότητα αυτή.

Η εξαιρετική ανάλυση του κ. Ράμφου με βοήθησε να κατανοήσω το πάθος των επικριτών της σειράς και των συζητήσεων που ακολουθούν. Είναι φανερό ότι η σειρά αυτή απέδειξε ότι το διακύβευμα δεν είναι απλώς η ορθότητα ή μη της ερμηνείας των γεγονότων μιας άλλης εποχής, ούτε η κολακευτική ή μη παρουσίασή τους, αλλά η ίδια η αμφισβήτηση μιας παγιωμένης αλήθειας, με κεφαλαίο Α, όπως διαμορφώθηκε από την πρωτοβάθμια κιόλας εκπαίδευση.

Η αναψηλάφηση των ιερών και οσίων της Ιστορίας αποτελεί για πολλούς άμεση απειλή αμφισβήτησης της αντίληψης που διατηρούν για τον ίδιο τους τον εαυτό και την ψυχή τους. Αντιλαμβανόμαστε έτσι ότι η εκπομπή αυτή άθελά της θέτει επί τάπητος, όχι μόνο την ιστορία του 1821, αλλά προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία υπέρβασης της καθηλωμένης συνείδησής μας. Και αν δεν αλλάξει η συνείδηση του κάθε πολίτη, η κάθοδός μας θα συνεχίζεται.

* Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.