Το δημόσιο χρέος ως οικουμενικό πρόβλημα

Του Πετρου Παπακωνσταντινου, Καθημερινή, 28.11.10  

Δημόσιος λογιστικός έλεγχος στις αμαρτωλές συμβάσεις

«Οι διευθύνουσες ελίτ -κεντρικοί τραπεζίτες, υπουργοί Οικονομικών, πολιτικοί που εμφανίζονται ως ταγοί της δημοσιονομικής αρετής- συμπεριφέρονται σαν ιερείς αρχαίας θρησκείας, αξιώνοντας ανθρωποθυσίες για να κατευνάσουμε την οργή αόρατων θεών (των αγορών ομολόγων)... Οποιος αμφιβάλλει για τα βάσανα που προκαλεί η περικοπή δημοσίων δαπανών σε μια ασθενή οικονομία, ας στρέψει την προσοχή του στα καταστροφικά αποτελέσματα των προγραμμάτων λιτότητας σε Ελλάδα και Ιρλανδία. Θα πει κανείς ότι οι χώρες αυτές δεν είχαν την πολυτέλεια της επιλογής. Είναι αξιοσημείωτο, όμως, ότι όλα αυτά τα βάσανα που επωμίστηκαν οι λαοί τους δεν φαίνεται να βελτίωσαν στο ελάχιστο την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις κυβερνήσεις τους».

Οταν οι New York Times δημοσίευαν τις παραπάνω εκτιμήσεις του Πολ Κρούγκμαν, στα μέσα Αυγούστου, αρκετοί θεώρησαν ότι ο διάσημος οικονολόγος εζήλωσε δόξαν Κασσάνδρας. Εκείνη την εποχή τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, ιδιαίτερα τα αγγλόφωνα και γερμανόφωνα, δεν φείδονταν επαίνων για τον Ιρλανδό πρωθυπουργό Μπράιαν Κάουεν: Τα σκληρά μέτρα αποδίδουν καρπούς, η οικονομία της Ιρλανδίας ανακάμπτει και ο Κελτικός Τίγρης, που τόσους και τόσο είχε εντυπωσιάσει τα προηγούμενα χρόνια, θα είναι γρήγορα έτοιμος για καινούργια άλματα, έλεγαν τότε. Να όμως που ο πληγωμένος Τίγρης, αφού βρέθηκε εκ νέου στα όρια της κατάρρευσης παρά τα απεχθή μέτρα της κυβέρνησής του, οδηγήθηκε με το μαστίγιο της κ. Μέρκελ στο κλουβί του «μηχανισμού διάσωσης» Ε. Ε. - ΔΝΤ, όπου εδώ και μήνες βρίσκεται και η Ελλάδα.

Κοινή πλέον είναι η εκτίμηση ότι οι χειρότεροι κίνδυνοι βρίσκονται όχι πίσω μας, αλλά μπροστά μας. Το ενδεχόμενο ενός ανεξέλεγκτου φαινομένου ντόμινο με τελική κατάληξη την κατάρρευση του ίδιου του ευρώ θεωρείται πιθανό από αναλυτές όπως ο Γκίντεον Ράχμαν των Finacial Times: «Προτού καλά καλά τακτοποιηθεί το πακέτο διάσωσης της Ιρλανδίας, οι αγορές ομολόγων στρέφουν το δυσοίωνο ενδιαφέρον τους προς την Πορτογαλία», σημείωνε ο αρθρογάφος. Πρόσθεσε δε ότι «μετά την Πορτογαλία, είναι πιθανό να έρθει η σειρά της Ισπανίας».

Ο κίνδυνος της Ισπανίας

Πραγματικά, η Ισπανία, που μαστίζεται και αυτή από δημοσιονομική κρίση αφότου έσκασε η φούσκα της αγοράς ακινήτων, όπως και στην Ιρλανδία, είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής της Πορτογαλίας, επομένως ο πρώτος που θα «μολυνθεί» από ενδεχόμενη χρεοκοπία της. Με την ανεργία στο 20% και το κόστος δανεισμού διαρκώς αυξανόμενο, η κατάσταση της οικονομίας της εμφανίζεται εξαιρετικά ευάλωτη. Και αν οι κρίσεις μικρών χωρών, όπως η Ελλάδα, η Ιρλανδία και η Πορτογαλία, είναι σχετικά εύκολο να απορροφηθούν από την Ευρωζώνη, δεν συμβαίνει το ίδιο με την Ισπανία. Μια μεγάλη χώρα 46 εκατομμυρίων, με μια οικονομία της τάξης του 1,4 τρισ. δολαρίων θα μπορούσε να προκαλέσει τεκτονικούς σεισμούς στις τράπεζες της Γερμανίας και της Γαλλίας. Ας σημειωθεί ότι οι τελευταίες κατέχουν το 48% του ισπανικού και του πορτογαλικού χρέους και το 41% του ελληνικού.

Σε κάθε περίπτωση, γίνεται πλέον φανερό ότι η υπερχρέωση των κρατών δεν αφορά μόνο τους «τεμπέληδες» Ελληνες ή τους «μεθυσμένους από τη φούσκα των ακινήτων» Ιρλανδούς, όπως ήθελαν τα ρατσιστικά στερεότυπα της περασμένης άνοιξης. Αντίθετα, εξελίσσεται σε πραγματικά οικουμενικό πρόβλημα τεραστίων διαστάσεων, ανάλογο με εκείνο που ήρθε στο προσκήνιο για πρώτη φορά τη δεκαετία του '80. Μόνο που τότε το πρόβλημα αφορούσε τις υπερχρεωμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου, ιδίως της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής, αλλά και της Ανατολικής Ευρώπης (π. χ. Πολωνία), που πλήρωσαν πάρα πολύ ακριβά την άνοδο των επιτοκίων δανεισμού που επέβαλαν οι ΗΠΑ επί Ρόναλντ Ρίγκαν, για να υποστούν βαρύ τον πέλεκυ του ΔΝΤ στη συνέχεια.

Σήμερα η κατάσταση εμφανίζεται αντεστραμμένη: Η υπερχρέωση αφορά όχι τον Τρίτο Κόσμο, αλλά τις μητροπόλεις του βιομηχανικού Βορρά. Ενδεικτικά, το εξωτερικό χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό) της Λατινικής Αμερικής κυμαίνεται στο 40% του ΑΕΠ, έναντι 100% για τις ΗΠΑ, 155% για τη Γερμανία, 188% για τη Γαλλία, 416% για τη Βρετανία και 470% για την Ολλανδία! (Ειρήσθω εν παρόδω ότι η Ελλάδα, με εξωτερικό χρέος γύρω στο 167%, πρέπει να θεωρείται όχι σπάταλη, αλλά σχετικά... εγκρατής!). Το εύλογο ερώτημα, που αποσιωπάται συνήθως, είναι πώς είναι δυνατόν οι πιο πλούσιες κοινωνίες του κόσμου να έχουν τόσο φτωχά κράτη; Αν οι Ελληνες είναι τεμπέληδες και οι Ιρλανδοί αχαλίνωτοι, πώς εξηγείται η υπερχρέωση των πρωταθλητών της προτεσταντικής ηθικής, Γερμανίας και Ολλανδίας, και των κοιτίδων του μονεταρισμού, Αμερικής και Βρετανίας;

Η απάντηση προκύπτει αβίαστα: Ακριβώς η νεοφιλελεύθερη στροφή από τη δεκαετία του '80 είναι που δημιούργησε τις βάσεις για το εκτρωματικό δίπολο «πλούσιοι ιδιώτες - φτωχά κράτη». Πρώτα απ' όλα, με την κατάρρευση των φορολογικών εσόδων των κρατών, καθώς οι φορολογικοί συντελεστές για τα επιχειρηματικά κέρδη συρρικνώθηκαν, τις δύο τελευταίες δεκαετίες, στο μισό ή και στο ένα τρίτο (στην Ελλάδα, από 40% σε 20%). Μόνο την οκταετία 2000 - 2008 στις χώρες του ΟΟΣΑ η φορολογία επιχειρήσεων έπεσε κατά οκτώ ποσοστιαίες μονάδες. Και αυτό, σε εποχές παχιών αγελάδων και εκτόξευσης των επιχειρηματικών κερδών!

Η σωτηρία των τραπεζών

Ο δεύτερος, καθοριστικός παράγοντας της υπερχρέωσης ήρθε με τα αστρονομικά κονδύλια που διέθεσαν τα κράτη για τη διάσωση των τραπεζών (χωρίς κατά κανόνα να τις εθνικοποιήσουν και χωρίς να θίξουν ιδιαίτερα τα κεφάλαια των μεγαλομετόχων). Κονδύλια, που ανέρχονταν σε 700 δισ. δολάρια για τις ΗΠΑ, 500 δισ. για τη Βρετανία και 1.700 δισ. για την Ε. Ε. στο σύνολό της. Και ύστερα από όλο αυτό το όργιο «ιδιωτικοποίησης των κερδών - κοινωνικοποίησης των ζημιών», καλείται ο μεγάλος όγκος των μη προνομιούχων να πληρώσει τον λογαριασμό...

Ανάξια ανταμοιβή του επιμελούς μαθητή

«Η Ελλάδα έχει στη διάθεσή της ένα αποτελεσματικό πρότυπο, εκείνο της Ιρλανδίας»! Αυτά δήλωσε στις 7 Δεκεμβρίου 2009, μιλώντας από το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ο διοικητής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν Κλοντ Τρισέ, πιέζοντας την απρόθυμη, μέχρι τότε, κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου να προχωρήσει στον δρόμο της οδυνηρής λιτότητας.

Η σημερινή κατάρρευση της Ιρλανδίας αποτελεί την πιο αποστομωτική απάντηση στους οπαδούς του νεοφιλελεύθερου δρόμου. Η χώρα μοντέλο του κ. Τρισέ είχε πράγματι υλοποιήσει όλα αυτά που συνιστούν σήμερα στην Ελλάδα του μνημονίου: Εγινε επίγειος παράδεισος για τους επιχειρηματίες, περιορίζοντας την εργοδοτική εισφορά για την κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων στο 10,75% του μισθού (ενώ οι μισθωτοί υποχρεώθηκαν να καταβάλουν το 15% έως 30% των αποδοχών τους) και τη φορολογία των επιχειρήσεων στο γλίσχρο 12,5% των κερδών. Με αυτούς τους όρους κοινωνικού ντάμπινγκ, κατάφερε να γίνει μαγνήτης ξένων κεφαλαίων, τα οποία τροφοδότησαν τις δίδυμες φούσκες της αγοράς ακινήτων και των τραπεζών.

Μετά την αναπόφευκτη διάρρηξη της φούσκας, η Ιρλανδία ακολούθησε και πάλι την κατά Τρισέ και Στρος Καν ορθοδοξία της θεραπείας - σοκ: Αφού διέσωσε τις τράπεζες με χρήματα των φορολογουμένων, εκτοξεύοντας το έλλειμμα στα ουράνια, προχώρησε σε αθρόες απολύσεις νοσοκόμων και δασκάλων, ενώ μείωσε τους μισθούς κατά 8% έως και 15%, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί η οικονομία κατά 20% σε σύγκριση με το 2007. Η εγχείρηση πέτυχε, αλλά ο ασθενής, αφού έκανε ένα - δύο ασθενικά βήματα, μπήκε στην εντατική του μηχανισμού διάσωσης, για να λάβει καινούργια, ακόμη περισσότερο οδυνηρά μέτρα, που θα τον βυθίσουν σε ακόμη μεγαλύτερη ύφεση.

Το δυστύχημα για τις ευρωπαϊκές ελίτ είναι ότι οι χώρες που εμφανίζονται ως αδύνατοι κρίκοι, από στενά οικονομική σκοπιά, είναι για ιστορικούς λόγους και οι πιο εύφλεκτες πολιτικά. Η Ιρλανδία, με το άλυτο εθνικό της πρόβλημα που συνδαυλίζει τον αριστερό πατριωτισμό του Σιν Φέιν και τις αντι-Ε. Ε. διαθέσεις, που οδήγησαν στο «όχι» για τη Συνθήκη της Λισσαβώνας· η Πορτογαλία, όπου το Κ. Κ. και το αντίστοιχο του ΣΥΡΙΖΑ συγκεντρώνουν αθροιστικά 22%· η Ελλάδα, με τις πρόσφατες εκλογές να καταγράφουν βαθύτατη κρίση νομιμοποίησης των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας. Ολα αυτά εγγράφουν στην ημερήσια διάταξη το ενδεχόμενο σοβαρής διάρρηξης της ευρωπαϊκής συνοχής στις περιφερειακές χώρες της Ενωσης.

Ιnfo

- Paul Krugman, «Appeasing the Bond Gods», The New York Times, 19/8/2010.

- Editorial, «La tormenta no amaina», El Pais, 23/11/2010.

- Jerome Duval, DamieMillet & Sophie Perchellet, «Ouragad' austerite sur l' Europe», CADTM, 6/7/2010.

- GideoRachman, «How Germany could come to kill the euro», Financial Times, 22/11/2010.

Δημόσιος λογιστικός έλεγχος στις αμαρτωλές συμβάσεις

 

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην Ευρωζώνη πιστοποιούν ότι το χρέος των ανεπτυγμένων κρατών έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο και εξελίσσεται σε θανάσιμο βρόχο κάθε αναπτυξιακής προσπάθειας. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό χωρίς να είναι μοναδικό: για τόκους και χρεολύσια το ελληνικό Δημόσιο θα πληρώσει τον επόμενο χρόνο 65 δισ. ευρώ, πράγμα που σημαίνει ότι πάνω από το μισό (54,4%) του τακτικού προϋπολογισμού θα πάει στους πιστωτές μας, κυρίως στις γερμανικές και γαλλικές τράπεζες. Συγκριτικά, το σύνολο των δαπανών για μισθούς, συντάξεις, παιδεία, υγεία και κοινωνική ασφάλιση θα είναι μόλις το 32% του τακτικού προϋπολογισμού!
Το χειρότερο είναι ότι οι εφαρμοζόμενες πολιτικές δεν διαγράφουν καμία προοπτική βελτίωσης, το αντίθετο. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, στο σύνολο των βιομηχανικών κρατών το χρέος θα ξεπεράσει το 100% του ΑΕΠ εντός του 2010. Οι προβλέψεις της Τράπεζας Διεθνών Διευθετήσεων (BIS) -κάτι σαν υπερτράπεζα των κεντρικών τραπεζών- για το 2010 είναι οι εξής: Ιαπωνία 204% του ΑΕΠ, Ιταλία 130%, ΗΠΑ και Γαλλία 100%. Οσο για το 2020, η κατάσταση προβλέπεται εφιαλτική, σε πείσμα των οδυνηρών μέτρων λιτότητας: Ιαπωνία 300%, Βρετανία 200%, Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ιταλία και ΗΠΑ 150%.
Σύγχρονη «Σεισάχθεια»Υπό το βάρος αυτών των δεδομένων κερδίζει έδαφος η ιδέα για μια σύγχρονη «Σεισάχθεια», με διαγραφή μεγάλου μέρους των συσσωρευμένων χρεών – κάτι που ήδη έγινε με επιτυχία τα τελευταία χρόνια στις περιπτώσεις της Αργεντινής και του Ισημερινού. Για τον σκοπό αυτό εργάζονται διεθνείς μη κυβερνητικές οργανώσεις μεγάλου βεληνεκούς, όπως η CADTM, η οποία ξεκίνησε ως πρωτοβουλία για τη διαγραφή του χρέους του Τρίτου Κόσμου, στην πορεία όμως διηύρυνε το πεδίο δράσης της περιλαμβάνοντας και τις χρεωμένες χώρες του βιομηχανικού Βορρά.
Μια βασική ιδέα που προωθεί η CADTM -η οποία προσφέρει και την απαιτούμενη τεχνογνωσία για την υλοποίησή της- είναι ο δημόσιος λογιστικός έλεγχος (audit) του δημοσίου χρέους. Αυτό σημαίνει ότι η χώρα-οφειλέτης ανοίγει τον φάκελο του δημοσίου χρέους, ώστε να μάθουν τόσο οι πολίτες της όσο και η διεθνής κοινή γνώμη ποιοι δάνεισαν τι και για ποιο σκοπό, πού πήγαν στην πραγματικότητα τα κονδύλια αυτά, τι συμβάσεις υπεγράφησαν, ποιοι ωφελήθηκαν από αυτές, αν υπήρξαν σκανδαλώδεις διαδικασίες κ.λπ. Στο έδαφος αυτής της έρευνας, θα γίνει δυνατό να τεκμηριωθεί ποιο τμήμα του χρέους πήγε όντως σε αναγκαίες αναπτυξιακές προσπάθειες και συνεπώς πρέπει να εξυπηρετηθεί, και ποιο ήταν, κατά τη διεθνή νομική ορολογία, «απεχθές χρέος» (odious debt), το οποίο έχει βάσιμους λόγους να μην αναγνωρίσει και να μην αποπληρώσει ο λαός της χώρας.
Μήπως θα έπρεπε η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου -είτε μόνη της είτε σε συνεργασία με άλλες περιφερειακές χώρες όπως η Ιρλανδία, η Πορτογαλία ή και η Ισπανία- να προχωρήσει και αυτή σε δημόσιο λογιστικό έλεγχο του ελληνικού χρέους από ανεξάρτητη επιτροπή διεθνούς κύρους, υπό συνθήκες πλήρους διαφάνειας; Δεν είναι καιρός να ανοίξουμε τους φακέλους των εξοπλιστικών δαπανών, των C4I και της Siemens, των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά και του κεκλιμένου «Παπανικολή» ή ακόμη των δημοσίων έργων και των πολεμικών αποζημιώσεων; Δεν είναι καιρός να συγκροτήσουν και τα έθνη-οφειλέτες τη δική τους «τρόικα», που θα ελέγξει τους πιστωτές και τους ελεγκτές τους;