Πέντε ερωτήματα και απαντήσεις για τη συμφωνία

 Του Αριστείδη Χατζή, www.protagon.gr
Σ’ αυτό το κείμενο θα προσπαθήσω να απαντήσω σε μια σειρά ερωτημάτων σχετικών με τη συμφωνία της 13ης Ιουλίου. Τα ερωτήματα είναι πολλά, αναγκαστικά δεν θα θίξω κάποια ειδικότερα θέματα. Αν δεν έχετε χρόνο να διαβάσετε ολόκληρο το κείμενο, αρκεστείτε σ’ αυτή τη μικρή περίληψη: Η συμφωνία αποτελεί τη βάση του τρίτου μνημονίου. Όπως τα δύο προηγούμενα μνημόνια, έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αλλά βρίσκεται σαφώς προς τη σωστή κατεύθυνση. Η επιτυχία της εξαρτάται απόλυτα από τον τρόπο εφαρμογής της. Ένα είναι βέβαιο. Ότι, εξαιτίας αυτής της συμφωνίας, θα αλλάξει ριζικά το πολιτικό σκηνικό.
1. Είναι συμφωνία ή πραξικόπημα;
Αυτή είναι μια ανόητη ερώτηση. Δεν την περίμενα από εσάς. Πρόκειται για έναν εξαιρετικά δύσκολο συμβιβασμό. Δύσκολο, όχι μόνο για εμάς, σχεδόν για όλους. Αυτοί που ισχυρίζονται ότι ήταν πραξικόπημα υπονοούν ότι η ελληνική κυβέρνηση «εκβιάστηκε» και υποχώρησε, «προδίδοντας» την εντολή του ελληνικού λαού. Μπούρδες! Συνέβη το εντελώς αντίθετο. Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή. Όταν ζητάς δανεικά δεν είναι σύνηθες να καθορίζεις εσύ, ο οφειλέτης, τους όρους δανεισμού. Το καλύτερο που ελπίζεις είναι να μπορέσεις να διαπραγματευτείς. Η νέα ελληνική κυβέρνηση εξελέγη τον Ιανουάριο με την υπόσχεση ότι θα υπαγορεύσει στους δανειστές και τους όρους. Αλλιώς …δεν θα πάρει άλλο δάνειο. Ναι, είναι τόσο γελοίο όσο ακούγεται αλλά αυτή ήταν η στρατηγική μας. Φυσικά σύντομα διαπιστώσαμε ότι και δάνειο(α) χρειαζόμασταν και τους όρους μας δεν θα μπορούσαμε να τους επιβάλλουμε. Το επόμενο σχέδιο ήταν να χρησιμοποιήσουμε την απειλή του Grexit. Έγινε σύντομα φανερό ότι και αυτή η απειλή δεν έπιασε γιατί όλοι καταλάβαιναν ότι μπλοφάρουμε. Καθώς όμως το δημόσιο ταμείο είχε αδειάσει και πλησίαζε η πληρωμή του ΔΝΤ έπρεπε ή να υποχωρήσουμε ή να πραγματοποιήσουμε την απειλή μας.
Επειδή η κυβέρνηση δεν μπορούσε να κάνει τίποτε από τα δύο, αποφάσισε να φτάσει τη μπλόφα στο έπακρο. Ζήτησε από τον ελληνικό λαό να απορρίψει (εκ μέρους της) τους όρους που μας πρότειναν. Ο ελληνικός λαός το έκανε και η κυβέρνηση θεώρησε ότι αυτό θα έπειθε τους εταίρους μας ότι δεν μας μένει άλλος δρόμος από το Grexit αν δεν υποχωρούσαν πρώτοι αυτοί. Και τότε διαπιστώσαμε ότι όχι μόνο δεν τους τρόμαζε και τόσο το Grexit αλλά μερικοί το επιθυμούσαν κιόλας. Η εβδομάδα που μεσολάβησε μεταξύ της Κυριακής του Δημοψηφίσματος και της Κυριακής της Συμφωνίας ήταν μια εβδομάδα τρόμου για την Ελληνική Κυβέρνηση. Τα είδε κυριολεκτικά όλα. Κυρίως όμως είδε την άβυσσο και το ένα πόδι της μετέωρο στο γκρεμό. Ευτυχώς συνήλθε σύντομα και τραβήχτηκε πίσω.
Μετά από όλα αυτά η οποιαδήποτε συμφωνία θα φαινόταν (και θα ήταν) ένα είδος υποχώρησης. Αλλά η ίδια έφερε τον εαυτό της σ’ αυτή τη θέση παίζοντας παιχνίδια με τη φωτιά. Διαπραγματευόμενη με άθλιο τρόπο. Καταστρέφοντας την εναπομείνασα εμπιστοσύνη. Χάνοντας κάθε αξιοπιστία. Η ίδια εξαπάτησε τον ελληνικό λαό όταν έπεισε μεγάλη μερίδα του ότι σε μια συμφωνία 19 χωρών μετράει μόνο η δημοκρατία της μιας χώρας. Ότι με τη ψήφο του ο ελληνικός λαός μπορεί να υποχρεώσει τους άλλους 18 να του δανείσουν με τους δικούς του όρους. Όσο γελοίο κι αν ακούγεται, το πιστεύουν ακόμα πολλοί.
Δεν αποτελεί λοιπόν πραξικόπημα ότι η κυβέρνηση και μερίδα του ελληνικού λαού έπεσαν από τα σύννεφα. Ανά πάσα στιγμή μπορούμε να αποφασίσουμε ότι δεν μας συμφέρει η συμφωνία και προτιμάμε το Grexit. Κανείς δεν μπορεί να σου αφαιρέσει το δικαίωμα της αυτοκτονίας. Όμως η κυβέρνηση, ευτυχώς, το απέρριψε.
Η συμφωνία που πέτυχε θα μπορούσε να ήταν πολύ καλύτερη. Ειδικά αν είχε επιτευχθεί τον Φεβρουάριο ή τον Μάρτιο. Μια σειρά εγκληματικών λαθών το απέτρεψε. Η κυβέρνηση φρόντισε να αποδυναμωθεί και έτσι καταλήξαμε στη σημερινή συμφωνία, σίγουρα όχι την καλύτερη δυνατή. Όμως έστω κι αυτή η συμφωνία είναι πολύ καλύτερη από την κόλαση του Grexit.
2. Ποια είναι τα αρνητικά και ποια τα θετικά της σημεία; Δεν θα έχει υφεσιακά αποτελέσματα;
Θα επισημάνω τα κυριότερα σημεία της συμφωνίας. Μην ξεχνάτε ότι θα έχει διάρκεια τριών ετών.
(α) Το πλέον πολυσυζητημένο σημείο ήταν το λεγόμενο νέο «ταμείο επενδύσεων» (κάτι σαν το ΤΑΗΠΕΔ) που θα ελέγχει τις ιδιωτικοποιήσεις. Υποτίθεται ότι αυτές θα φτάσουν τα 50 δισ. (πολύ αμφίβολο). Το ταμείο θα έχει έδρα την Αθήνα και θα διοικείται από τις ελληνικές αρχές αλλά υπό την εποπτεία των Ευρωπαϊκών Θεσμών. Η ελληνική κυβέρνηση κατάφερε να χρησιμοποιηθούν τα μισά από τα χρήματα αυτά για την ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών και τα 12,5 για δημόσιες επενδύσεις. Ευτυχώς, διότι το αρχικό σχέδιο των δανειστών ήταν να πάνε όλα απευθείας στην αποπληρωμή του χρέους. Τελικά θα πάει μόνο το 1/4, δηλ. τα υπόλοιπα 12,5 δισ. Αν οι ιδιωτικοποιήσεις γίνουν με σχέδιο, περιοριστεί η διαφθορά, δεν γίνουν ξεπουλήματα, προτιμηθεί η εκμετάλλευση όταν αποδίδει περισσότερα μακροπρόθεσμα και εφόσον υπάρξει διεθνές ενδιαφέρον (πολλές προϋποθέσεις δηλαδή), το ταμείο αυτό μπορεί να συμβάλλει με εντυπωσιακό τρόπο στην επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας.
(β) Η ελληνική κυβέρνηση ήθελε να μη συμμετάσχει το ΔΝΤ στο νέο πρόγραμμα. Δεν με πείθει κανείς από τους λόγους που προέβαλε. Το ήθελε κυρίως για εσωτερική κατανάλωση. Όμως το ΔΝΤ είναι χρήσιμο. Για πολλούς λόγους, ένας εκ των οποίων είναι ότι αποτελεί τον ισχυρότερο σύμμαχό μας στο ζήτημα της απομείωσης του χρέους.
(γ) Μεταρρυθμίσεις. Νομίζω ότι αυτό το μνημόνιο μπορεί να οδηγήσει, υπό προϋποθέσεις, στις περισσότερες μεταρρυθμίσεις των τελευταίων χρόνων. Η ελληνική κυβέρνηση έχει αναλάβει να εφαρμόσει το σύνολο της εργαλειοθήκης του ΟΟΣΑ. Τα μισά αν εφαρμόσει θα αλλάξει το πρόσωπο της ελληνικής οικονομίας!
Για να τη βοηθήσω προτείνω να ξεκινήσει από τη μάχη κατά της ολιγαρχίας. Ας αρχίσει λοιπόν με το σπάσιμο όλων των καρτέλ και των οιονεί μονοπωλίων. Σημαντικά επίσης (και πολύ θετικά) μέτρα εδώ είναι: η πλήρης ανεξαρτητοποίηση της ΕΛΣΤΑΤ, το άνοιγμα των καταστημάτων τις Κυριακές, το άνοιγμα των επαγγελμάτων (ναι, ξέρω έχει ήδη αρχίσει να ακούγεται ως αποτυχημένο ανέκδοτο), η απελευθέρωση της ακτοπλοΐας, των εκπτώσεων στα εμπορικά καταστήματα και οι ειδικές ρυθμίσεις σε φάρμακα, ψωμί και γάλα!
Και κυρίως ο μηχανισμός της αυτόματης περικοπής δαπανών σε περίπτωση απόκλισης από τους (αρκετά μετριοπαθείς πλέον) στόχους για πρωτογενές πλεόνασμα.
Υπάρχουν και κακές μεταρρυθμίσεις; Ναι. Φοβάμαι ότι οι αλλαγές στον Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας θα βρίσκονται προς τη λάθος κατεύθυνση. Δεν είναι απαραίτητο να πλήξεις το Κράτος Δικαίου για να επιταχύνεις τη Δικαιοσύνη και να μειώσεις το κόστος της. Αλλά ας δούμε το σχετικό νομοσχέδιο πριν το κρίνουμε.
Λείπει κάτι; Ε βέβαια! Η απελευθέρωση του χώρου της ενέργειας. Γιατί παρέμεινε σχεδόν απαραβίαστος (με την μισο-εξαίρεση του ΑΔΜΗΕ), μπορούμε να το φανταστούμε. Απαράδεκτο!
(δ) Φοροκαταιγίδα. Το χειρότερο κομμάτι της συμφωνίας. Δεν είναι σύμπτωση ότι αυτό βασίζεται κυρίως σε ελληνικές προτάσεις. Αντί να περικόψουμε τις δαπάνες ενός αναποτελεσματικού ευρύτερου δημόσιου τομέα θα ξεζουμίσουμε και πάλι άτομα και επιχειρήσεις. Δεν έχω καμία αντίρρηση στη διεύρυνση της φορολογικής βάσης – που παραμένει περιορισμένη ως αποτέλεσμα διακοσίων χρόνων πελατειακού συστήματος. Αλλά οι αυξήσεις στο ΦΠΑ θα έχουν πολύ μεγαλύτερο κόστος από τα έσοδα που θα φέρουν.
(ε) Ασφαλιστικό/ Συνταξιοδοτικό: Αρκετά μέτρα προς τη σωστή κατεύθυνση (περιορισμός πρόωρης συνταξιοδότησης) αλλά δεν καταργούνται άμεσα οι αδικίες δεκαετιών. Επιπλέον δεν είναι αρκετά. Ελπίζω να ακολουθήσει σχετική μελέτη και πολύ πιο φιλόδοξο σχέδιο.
(στ) Εργασιακά. Η ελληνική κυβέρνηση υποχώρησε σε ένα ζήτημα που μάλλον έχει δίκιο. Με 26-27% ανεργία, με 1,5 εκ. ανέργους ή άτομα που έχουν εγκαταλείψει την προσπάθεια και με τρομακτική ανεργία στους νέους, δεν χρειάζεται κι άλλη μεταρρύθμιση το εργατικό δίκαιο. Όταν υπάρχει τόσο μεγάλη διάσταση προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας, ο εργαζόμενος είναι όμηρος εκ των πραγμάτων. Δεν χρειάζεται θεσμικές παρεμβάσεις για μεγαλύτερη ευελιξία όταν τα πάντα έχουν γίνει λάστιχο. Πάντως η υποχώρηση δεν ήταν μεγάλη. Γίνεται απλώς αναφορά στις διεθνείς καλές πρακτικές. Δεν χάθηκε ο κόσμος.
(ζ) Εκσυγχρονισμός και «αποπολιτικοποίηση» της διοίκησης. Να το δω και να μην το πιστέψω! Πώς μπορεί να μετατραπεί το ελληνικό ντοβλέτι σε ορθολογική και αποτελεσματική γραφειοκρατία στελεχών; Αυτός είναι ένας στόχος που θα επιτευχθεί πολύ δύσκολα. Μπορεί να μεταρρυθμιστεί το ελληνικό βαθύ κράτος; Θα υπάρχει και χρονοδιάγραμμα μείωσης του διοικητικού κόστους. Το έχουμε ξανακούσει. Αλλά ζει κανείς με την ελπίδα.
(η) Αναδρομική κατάργηση μονομερών ενεργειών. Η ελληνική κυβέρνηση υποσχέθηκε να καταργήσει όλους τους ρουσφετολογικούς νόμους που πρόλαβε να περάσει (εκτός από εκείνον για την «ανθρωπιστική κρίση»). Δεν θα το κάνει βέβαια. Διότι της δόθηκε η δυνατότητα να βρει ισοδύναμα. Και προφανώς θα το προτιμήσει.
(θ) Όλα αυτά υπό την αυστηρή επίβλεψη των εταίρων μας. Ναι, η τρόικα θα ξαναγυρίσει στην Αθήνα υπερενισχυμένη. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της κατάρρευσης της αξιοπιστίας μας και της έλλειψης εμπιστοσύνης.
Το συμπέρασμά μου: τα περισσότερα μέτρα βρίσκονται σαφώς προς τη σωστή κατεύθυνση. Θα έπρεπε να τα λάβουμε μόνοι μας εδώ και τριάντα χρόνια. Η Ελλάδα έχει άλλη μια ευκαιρία εκσυγχρονισμού. Ας μην τη χάσει πάλι.
Όσο για τα «υφεσιακά αποτελέσματα»: Αυτό είναι ένα απαράδεκτο επιχείρημα που χρησιμοποιείται είτε από άγνοια είτε εκ του πονηρού. Φυσικά κάθε μέτρο, και ειδικά οι μεταρρυθμίσεις, έχουν κόστος. Όμως το κόστος αυτό είναι πολύ μικρότερο από το κόστος της αδράνειας. Όσοι κόπτονται για τα υφεσιακά αποτελέσματα δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται το ίδιο για τα μακροπρόθεσμα καταστροφικά αποτελέσματα της μη λήψης απαραίτητων μέτρων. Για να αποφύγουν την προσωρινή ύφεση επιλέγουν τη μακροχρόνια ύφεση. Δεν είναι τυχαίο ότι συνήθως αποφεύγουν και να προφέρουν τη λέξη «μεταρρυθμίσεις». Διότι δεν υπάρχει στο λεξιλόγιό τους.
3. Λεφτά θα πάρουμε ή θα την πατήσουμε όπως την 20^η Φεβρουαρίου; Και πότε θα ανοίξουν οι τράπεζες;
Εφόσον ξεκινήσουμε άμεσα τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες, περάσουν και αρχίσουν να εφαρμόζονται τα συμφωνηθέντα θα μας δοθεί και το νέο δάνειο που υπολογίζεται ότι θα κυμαίνεται μεταξύ των 82-86 δισ. ευρώ για τα επόμενα τρία χρόνια. Από αυτά τα 7 θα δοθούν άμεσα για τις πληρωμές σε ΔΝΤ και ΕΚΤ. Τα 45-47 θα καλύψουν τις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας για την τριετία και τα 25 περίπου  θα ανακεφαλοποιήσουν τις τράπεζες. Τα υπόλοιπα θα δοθούν για την αποπληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου (σιγά μην φτάσουν) αλλά και για να επιστραφούν τα ταμειακά διαθέσιμα των κρατικών φορέων στους οποίους έβαλε χέρι η κυβέρνηση τους προηγούμενους μήνες. Τα 70 τα βάζουν οι Ευρωπαίοι και τα 16 το ΔΝΤ.
Για τις τράπεζες μη βιάζεστε. Θα αργήσει η αποκατάστασή τους. Βρίσκονται ακόμα σε κώμα. Η ΕΚΤ δεν πρόκειται να αυξήσει τη ρευστότητα πριν σιγουρευτεί για την αποφασιστικότητα της ελληνικής κυβέρνησης. Περιμένει κι αυτή τα πρώτα νομοθετήματα (αν και κάτι ακούγεται για αύξηση του ELA κατά 2 δις.). Άρα οι έλεγχοι κεφαλαίων θα διατηρηθούν. Αλλά ευτυχώς απομακρύνεται το ενδεχόμενο κουρέματος των καταθέσεων (bail in). Πολύ θα αργήσει όμως η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα. Είναι βέβαιο ότι το τραπεζικό τοπίο σε λίγους μήνες θα είναι πολύ διαφορετικό.
4. Και για το χρέος δεν συμφωνήθηκε κάτι;
Όχι κάτι συγκεκριμένο. Υπάρχει απλά η υπόσχεση (που δόθηκε και το 2012) ότι θα έχουμε μέτρα ανακούφισης (debt relief), δηλαδή επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής και της περιόδου χάριτος (το ΔΝΤ έχει ήδη προτείνει τον διπλασιασμό) εφόσον δείξουμε καλή διαγωγή. Αποκλείστηκε το κούρεμα της ονομαστικής αξίας. Κακώς. Διότι θα γίνει κάποτε οπωσδήποτε.
5. Και πώς θα περάσουν όλα αυτά με τόσο μεγάλη ταχύτητα;
Είναι πολύ δύσκολο αλλά όχι αδύνατο. Οι προϋποθέσεις είναι οι εξής:
(α) Θα πρέπει να προεδρεύει στη Βουλή ένα άτομο που ο πρωθυπουργός θα εμπιστεύεται απόλυτα. Άρα ή αλλάζουμε Πρόεδρο ή η σημερινή Πρόεδρος συμβιβάζεται με τον Πρωθυπουργό. Βλέπω πολύ πιθανότερο το πρώτο.
(β) Η κυβέρνηση μάλλον θα χάσει την κυβερνητική της πλειοψηφία. Όμως διαθέτει πλέον και τις ψήφους των τριών κομμάτων της αντιπολίτευσης (ΝΔ, Ποτάμι, ΠΑΣΟΚ). Θα τεθεί βέβαια ζήτημα δεδηλωμένης αλλά μάλλον μόνο σε πολιτικό επίπεδο. Δεν υπάρχει περίπτωση να κατατεθεί πρόταση μομφής. Επιπλέον ο Πρωθυπουργός παραμένει δημοφιλής και πολιτικά κυρίαρχος.
(γ) Ο ΣΥΡΙΖΑ θα υποστεί σοβαρές απώλειες. Όχι όμως και τόσο σοβαρές ώστε να χάσει τις επόμενες εκλογές. Όταν θα γίνουν αυτές (μάλλον αρχές Φθινοπώρου ή λίγο αργότερα) το πολιτικό σκηνικό θα αλλάξει και πάλι ριζικά.
(δ) Θα σχηματιστεί νέο αντιμνημονιακό μέτωπο. Θα το αποτελούν τα απομεινάρια του παλιού. Πόσοι ψηφοφόροι θα έχουν παραμείνει ακόμα στη ζώνη του λυκόφωτος για να το στηρίξουν; Ελάχιστοι.
(ε) Το σοβαρό πρόβλημα είναι άλλο. Πώς θα εφαρμοστούν αυτά τα μέτρα από μια κυβέρνηση που δεν τα πιστεύει; Που τα θεωρεί κι αυτή όρους ενός επώδυνου συμβιβασμού; Που δεν έχει εμπειρία και απεχθάνεται τις μεταρρυθμίσεις; Που ενώ τρέμει το πολιτικό κόστος θα βλέπει τη δημοφιλία της να εξατμίζεται;
Υπάρχει κάποιο συμπέρασμα;
Αυτές τις ημέρες φάγαμε όλες/οι μαζί ένα γερό χαστούκι από την πραγματικότητα. Μάθαμε ότι οι πράξεις μας έχουν συνέπειες. Ενηλικιωθήκαμε απότομα. Ας ελπίσουμε ότι αυτό το μάθημα θα το αξιοποιήσουμε, δεν θα πάει κι αυτό χαμένο. Μάθαμε επίσης ποιοι είναι οι πραγματικοί μας φίλοι – κι ας τους λοιδορούσαμε, κι ας τους διαστρεβλώναμε κι ας τους πουλούσαμε μαγκιές. Ήταν εκεί και μας κράτησαν όρθιους.
Έχουμε πολλά να πούμε και πολλές ευθύνες να μοιράσουμε. Προς το παρόν όμως προέχει η εθνική ενότητα και η στήριξη της κυβέρνησης καθώς θα εφαρμόζει τα συμφωνηθέντα. Πρώτο καθήκον όλων μας: να απομονώσουμε τους ιδεοληπτικούς παρανοϊκούς. Να μην τους επιτρέψουμε να αποσταθεροποιήσουν την κυβέρνηση και τελικά το ελληνικό κράτος. Ο Αλέξης Τσίπρας απέδειξε σε όλους ότι μάλλον είχα δίκιο όταν έγραφα στο Protagon στις 16/6 «Αν και έχω ασκήσει ιδιαίτερα αυστηρή κριτική στις επιλογές του μέχρι σήμερα, δεν πιστεύω ότι ο σημερινός πρωθυπουργός είναι ένας δειλός, ανήθικος καιροσκόπος. Θεωρώ ότι θα επιλέξει τον δύσκολο δρόμο. Θα κλείσει δηλαδή ο ίδιος τη συμφωνία ως πρωθυπουργός και θα αναλάβει εκών άκων το πολιτικό κόστος.»
Το έκανε. Χρειάζεται όμως λίγο ακόμα θάρρος για να απαλλαγεί απ’ όσες/ους τον υπονόμευσαν, τον παρέσυραν, τον εξέθεσαν και παραλίγο να τον καταστρέψουν. Δεν απαλλάσσεται ο ίδιος βέβαια από τις ευθύνες του. Ας μην χρησιμοποιηθούν απλά ως αποδιοπομπαίοι τράγοι. Ας αποκτήσει αυτή η στιγμή ένα συμβολικό νόημα. Ας γίνει ένα rite de passage.