Ο Σύριζα και ο Ρόναλντ Ρήγκαν

 Των Παύλου Ελευθεριάδη, Αντιγόνης Λυμπεράκη

Μία από τις πιο περίεργες –από τις πολλές αλλοπρόσαλλες– αποφάσεις του Σύριζα είναι ότι δεν επιθυμεί τη συνέχιση του προγράμματος για το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα. Αν και ο Σύριζα αυτοπαρουσιάζεται ως κόμμα της «αριστεράς», έχει απορρίψει κάτι που ήταν και παραμένει η σημαία όλων των αριστερών κομμάτων της Ευρώπης. Η αριστερά στην Ευρώπη είναι ταυτισμένη με την απόλυτη υπεράσπιση των αδυνάτων χωρίς εξαιρέσεις. Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που δεν έχει ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Η πρόσφατη μελέτη του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής το έχει εξηγήσει πέραν πάσης αμφιβολίας. Σε όλες τις άλλες χώρες της Ε.Ε. αν κάποιος είναι φτωχός επειδή δεν έχει εισοδήματα, εργασία ή περιουσία, δέχεται στήριξη από το κράτος με ένα κεντρικό επίδομα βοήθειας, ανεργίας ή στέγασης. Υπάρχει ένα ενιαίο εθνικό σύστημα που κάνει τέσσερα πράγματα: α) διαπιστώνει την ανάγκη, β) καταβάλλει το βοήθημα, γ) ερευνά περιπτώσεις εξαπάτησης με ψευδή στοιχεία για τα εισοδήματά τους και δ) συχνά ενεργοποιεί τους ενδιαφερόμενους προκειμένου να βοηθηθούν να ξεπεράσουν το πρόβλημά τους. Και τα τέσσερα έργα είναι δύσκολα και χρειάζονται ισχυρές υπηρεσίες που να τα διεκπεραιώνουν αποτελεσματικά με γνώση και εμπειρία και –κυρίως– στη βάση απλών κανόνων. Στη Βρετανία π.χ. για ένα νέο παιδί χωρίς δουλειά και σπίτι το ποσό μπορεί να είναι και 1000 ευρώ το μήνα – ενώ η υγεία και τα φάρμακα είναι επίσης όλα δωρεάν. Για τις οικογένειες το ποσό της ενίσχυσης είναι μεγαλύτερο και αυξάνεται για κάθε παιδί. Δεν ζεις άνετα με τα ποσά αυτά αλλά ζεις. Αυτό ισχύει στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Δανία και παντού αλλού. Στην Πορτογαλία το εγγυημένο εισόδημα ενεργοποιεί και μία σειρά υποστηρικτικές υπηρεσίες επανένταξης. Ακόμα και οι ΗΠΑ έχουν ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα ως επίδομα ανεργίας για δύο χρόνια ή ως επίδομα τέκνων που αυξάνεται αν υπάρχουν περισσότερα παιδιά. Γι’ αυτό σε καμία από τις χώρες της Ευρώπης δεν υπάρχει απόλυτη φτώχεια ή εξαθλίωση. Η φτώχεια εκεί είναι σχετική. Μετριέται ως η αδυναμία συμμετοχής των αδυνάτων στις κανονικές λειτουργίες της κοινωνίας (κάτι που είναι διαφορετικό κοινωνικό πρόβλημα από την απόλυτη ανέχεια).

Όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΔΝΤ ξεκίνησαν το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας, επέμεναν ότι η Ελλάδα έπρεπε να αποκτήσει ένα κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας επειγόντως. Ο βασικός λόγος ήταν για να περιορίσουν τον κίνδυνο να οδηγηθούν σε συστηματική φτώχεια αυτοί που θίγονται από την κρίση. Η Ελλάδα έπρεπε να πάψει να είναι –όπως δείχνουν οι έρευνες– η πιο κοινωνικά άδικη χώρα της Ευρώπης. Γι’ αυτό το επέβαλαν ως υποχρέωση της Ελλάδας στο Μεσοπρόθεσμο το 2012. Η κυβέρνηση Παπανδρέου και μετά αυτή των Σαμαρά - Βενιζέλου αγνόησαν την υποχρέωση αυτή. Η τελευταία τελικά έφερε με μεγάλη καθυστέρηση (λίγους μήνες πριν από τις εκλογές) ένα μικρό πιλοτικό πρόγραμμα σε 13 δήμους. Την τελευταία στιγμή μάλιστα περιέκοψε και το κονδύλι για την αξιολόγηση του προγράμματος –μετατρέποντάς το από πιλοτικό απλώς σε επιδεικτικό– χωρίς δηλαδή τη δυνατότητα να αντληθούν διδάγματα για την επέκτασή του.

Ο Σύριζα πήγε ένα βήμα παραπέρα: δεν συμπεριέλαβε καν το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα στις προγραμματικές δηλώσεις – αν και το είχε συμπεριλάβει σε παλαιότερα εκλογικά προγράμματα. Γιατί;

Διότι δεν βολεύει την κρατούσα αντιευρωπαϊκή ρητορική του. Ο Σύριζα δεν θέλει να αποκαλύπτεται η αλήθεια ότι οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος. Αυτό ανατρέπει το αφήγημα μίας βάρβαρης, δήθεν «νεοφιλελεύθερης» Ευρώπης. Πολλά κείμενα του Σύριζα ισχυρίζονται ότι όλη η Ευρώπη ζει το θρίαμβο του «κεφαλαίου» και άλλων σκοτεινών «κύκλων» πάνω στην εξαθλίωση των εργαζομένων που τα μνημόνια επιδιώκουν να φέρουν στην Ελλάδα. Όλα αυτά είναι κραυγαλέα ψεύδη.

Η αλήθεια είναι ότι Ευρώπη έχει τις υψηλότερες κοινωνικές δαπάνες στον κόσμο ενώ παρέχει την καλύτερη φροντίδα προς τους αδυνάτους. Πολύ απλά η αριστερά όσο και η δεξιά στηρίζουν το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο στην Ευρώπη. Ανεξαρτήτως πολιτικής ταυτότητας θεωρούν αυτονόητο ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι η θλιβερή εξαίρεση στον ευρωπαϊκό κανόνα. Πρέπει επιτέλους και η Ελλάδα να αποκτήσει κοινωνικό κράτος.

Για το θέμα αυτό, όπου η «πίεση από τους εκπροσώπους των δανειστών είναι μεγάλη», μίλησε η υπουργός Εργασίας Θεανώ Φωτίου στην εφημερίδα Καθημερινή. Σε ρεπορτάζ με τίτλο «Πώς το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα μπορεί να μετατραπεί σε παγίδα φτώχειας» διαπιστώνεται ότι «δεν υπάρχει συνάντηση ακόμη και με τα χαμηλότερα τεχνικά κλιμάκια που να μην τίθεται εμφατικά το θέμα του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος». Η τρόικα, λοιπόν, είναι υπέρ αυτής της προστασίας των φτωχών, ενώ η κυβέρνηση «αντιστέκεται». Ο λόγος είναι ότι το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα μπορεί να μετατραπεί σε «παγίδα φτώχειας», σε «μηχανισμό διαιώνισης της κατάστασης και εγκλωβισμού της κοινωνίας στη φτώχεια». Στο ίδιο ρεπορτάζ, η αναπληρωτής υπουργός για την Καταπολέμηση της Ανεργίας, Ράνια Αντωνοπούλου, εξήγησε ότι για όσους ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, η λύση δεν είναι η καταβολή ενός ποσού ως Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος αλλά η «επαναφορά του κατώτατου μισθού στα προ κρίσης επίπεδα και η ενίσχυση των συλλογικών διαπραγματεύσεων ή η εξασφάλιση απασχόλησης, με τη λύση να ακουμπά σε προγράμματα εγγύησης της εργασίας».

Ο Ρόναλντν Ρήγκαν είχε δηλώσει ότι το καλύτερο κοινωνικό πρόγραμμα είναι μία δουλειά, όπως ακριβώς είπε και η κ. Ράνια Αντωνοπούλου, υπουργός του Σύριζα.

Τα ίδια επιχειρήματα είχε χρησιμοποιήσει και ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρήγκαν. Για να μη δημιουργηθεί «παγίδα φτώχειας», –που δημιουργούσε εξαρτήσεις και έλλειψη αξιοπρέπειας στους φτωχότερους–, το 1987 κατήργησε πλήθος επιδομάτων για να σπρώξει τους Αμερικανούς στο «καλύτερο κοινωνικό πρόγραμμα: μία δουλειά» εντείνοντας βεβαίως και την ταύτιση του χαμηλού εισοδήματος με την απέχθεια στην εργασία. Την ίδια ηθικολογία χρησιμοποιούσε και ο Μίλτον Φρίντμαν, ο οποίος εξηγούσε ότι το κοινωνικό κράτος ήταν όχι μόνο αναποτελεσματικό αλλά και ανήθικο γιατί στήνει μία «παγίδα φτώχειας» (και έχει γυρίσει και ειδικό βίντεο για το θέμα, εδώ).

Η κ. Φωτίου ακολουθεί, άθελά της πιθανώς, τα χνάρια γιγάντων. H διαφορά είναι ότι ο Ρήγκαν χρησιμοποίησε αυτά τα επιχειρήματα προκειμένου να μειώσει τα κοινωνικά επιδόματα και να τα προσαρμόσει. Η κ. Φωτίου τα χρησιμοποιεί για να μην τα θεσπίσει καν. Ενώ ο Ρήγκαν μπορούσε να πει ότι διόρθωνε κάποια κακώς κείμενα, η κ. Φωτίου λέει να μην στήσουμε τίποτε για να αποκλείσουμε τον υποθετικό κίνδυνο να παραστρατήσουμε στο μέλλον.

Στις ΗΠΑ η παγίδα φτώχειας δημιουργείται στις περιπτώσεις όπου η συσσώρευση δικαιωμάτων που δίδονται με έλεγχο πόρων δημιουργεί το φαινόμενο άρνησης μίας θέσης εργασίας που παρουσιάζεται. Και αυτό επειδή, αν κάποιος πιάσει δουλειά, θα χάσει το δικαίωμα σε κοινωνικές παροχές (κυρίως ασφάλιση υγείας) και έτσι θα είναι σε χειρότερη οικονομική κατάσταση σε σύγκριση με την προηγούμενη (κατά την οποία δεν εργαζόταν). Στην Ελλάδα οφείλουμε να παρατηρήσουμε στις κ. Αντωνοπούλου και Φωτίου ότι δεν έχουμε σχεδόν καμία τέτοια παροχή. Σχεδόν το 90% των κοινωνικών μεταβιβάσεων γίνεται χωρίς έλεγχο πόρων. Συνεπώς, ο κίνδυνος «ηθικού παραστρατήματος» αφορά το απώτατο και άπιαστο μέλλον. Όταν μόνο 1 στους 10 ανέργους λαμβάνει κάποιο βοήθημα (και μόνο 1 στους 40 φτωχούς ανέργους), ο φόβος για παγίδα φτώχειας στην Ελλάδα είναι επί της ουσίας υπερβολικός και προσχηματικός – για να μην πούμε φαιδρός.

Γιατί, παρά ταύτα, η κυβέρνηση του Σύριζα υιοθετεί ρηγκανικές απόψεις και μάλιστα με πιο σκληρό τρόπο από ό,τι στην Αμερική; Γιατί την «πέφτει από τα δεξιά» στην τρόικα;

Άβυσσος η ψυχή του ανθρώπου. Βλέπουμε όμως την αγωνία να μπουν αποστάσεις από την τρόικα πάση θυσία ακόμη και όταν αυτή φαίνεται να μας σπρώχνει στην κοινωνική δικαιοσύνη. Είναι σαν να προσπαθούν να ξεχάσουν το παλιό πλαίσιο διεκδίκησης της Αριστεράς προκειμένου να δημιουργήσουν ένα αντιευρωπαϊκό αφήγημα στο οποίο το «ανάδελφο του έθνους» και η πελατειακή του κατάντια περνάνε για αρετές. Ο αντιευρωπαϊσμός ξεπερνά την κοινωνική συνείδηση. Πρώτα η αντιμνημονιακή παβλοφική αντίδραση και μετά η φροντίδα για τους φτωχούς. Τα σημάδια της αντιπολιτευτικής περιόδου του Σύριζα αφήνουν μία βαριά κληρονομιά. Μία κυβέρνηση οφείλει να ξεπεράσει τις μνήμες ψηφοθηρικού λαϊκισμού και τυφλού αντιευρωπαϊσμού.

Δυστυχώς ο ΣΥΡΙΖΑ παραμένει ως κυβέρνηση όπως ήταν και ως αντιπολίτευση: ένα ευκαιριακό συνονθύλευμα. Στον κυνικό αυτό αγώνα για αντιευρωπαϊκή ψηφοθηρία ακόμα και ο Ρόναλντ Ρήγκαν μπορεί να του φανεί χρήσιμος.