Ευρωπαϊκός Λόγος, ριζοσπαστισμός και προοδευτική διακυβέρνηση

 Του Γιώργου Σιακαντάρη, http://booksjournal.gr

Ο Διαφωτισμός εκπροσωπεί την ακρίβεια, την αλήθεια, αλλά κυρίως την κίνηση. Ο ριζοσπαστισμός εκπροσωπεί την ανάδειξη του λάθους εντός της αλήθειας. Ο ριζοσπαστισμός χωρίς τον Λόγο είναι ακραίος, είναι αναλήθεια και μονομέρεια.  Είναι μια αδιαμεσολάβητη σχέση και κάθε τέτοια σχέση είναι αντιδημοκρατική. Ο Λόγος με τη σειρά του χωρίς την ανάδειξη των λαθών του είναι κοινότοπος,  πληκτικός. Όταν απ’ αυτόν απουσιάζει εντελώς το ριζοσπαστικό πνεύμα, τότε η κίνησή του υποκαθίσταται από την αδράνεια και το συμβόλαιό του γίνεται σύμβαση.

Ένα φάντασμα πλανιέται (εκ νέου) πάνω από την Ευρώπη. Αυτή τη φορά είναι το φάντασμα του ορφανεμένου από τον Λόγο ριζοσπαστισμού. Αν κάποιος σπεύσει να εντοπίσει αυτό το «φάντασμα» μόνο στον ΣΥΡΙΖΑ θα έχει κάνει λάθος. Πιο επικίνδυνος είναι ο ριζοσπαστισμός της λιτότητας, ο οποίος αναπτύσσεται στα όργανα  αποφάσεων της Ε.Ε., ίσως περισσότερο εκεί απ’ όσο στον ΣΥΡΙΖΑ. Αλλά ο πιο επικίνδυνος ριζοσπαστισμός είναι αυτός που έχει ακροδεξιό χαρακτήρα. Στην Ελλάδα εκπροσωπείται από τους ΑΝ.ΕΛΛ.

Δεν είναι βεβαίως κάθε ριζοσπαστισμός επικίνδυνος, το αντίθετο. Ο ριζοσπαστισμός είναι ένα ιδεολογικό ρεύμα, το οποίο ασκώντας κριτική συνέβαλε ώστε ο Διαφωτισμός να μεγαλουργήσει και να τελειοποιήσει τις καταστατικές του αρχές. Επίσης συνέβαλε ώστε να αποκτήσει κοινωνική συνοχή το ευρωπαϊκό όνειρο, αρχικά ως όραμα και στη συνέχεια ως πραγματικότητα. Ο σκοπός μου δεν είναι να σταθώ στους απαραίτητους οικονομικούς συμβιβασμούς που πρέπει να επιτευχθούν στην Ευρώπη για να μη συμβεί αυτό που πολλοί φοβούνται, αλλά ολόκληρη η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά ελπίζει και εύχεται.

Εδώ θα ήθελα να δείξω πώς η Ευρώπη κτίστηκε με τα υλικά του μεταρρυθμισμού, όταν αυτός επικοινωνούσε με τον ριζοσπαστισμό. Ενώ κατέρρεε και καιγόταν (κυριολεκτικά καιγόταν), όταν ο ριζοσπαστισμός έμενε μόνος του να την εκφράζει.

Ο Διαφωτισμός ως θεμέλιο και κινητήρια αρχή της Ευρώπης είναι η φωνή της προόδου όπως αυτή γεννάται από το Λόγο. Και αυτή η φωνή, σύμφωνα με τον Ερνστ Κασσίρερ, «δεν είναι ούτε επαναστατική ούτε αιμοβόρα. Οι μεταρρυθμίσεις που προτείνει ο Λόγος είναι αργές, αλλά γι’ αυτό ακριβώς είναι καλά εδραιωμένες και σταθερές».[1]  Οι κατακτήσεις του Λόγου, από τη νοησιαρχία του Καρτέσιου στην αισθησιοκρατία του Κοντιγιάκ και τον εμπειρισμό του Λοκ μέχρι το σκεπτικισμό του Χιούμ και την υπερβατική φιλοσοφία του Καντ, αποτελούσαν τομές εντός του ίδιου σκεπτικού, που ήταν η αυτονομία του ατόμου από αυθεντίες έξω και πέρα απ’ αυτό. Οι ρήξεις ήταν ήπιες, αν και πολλές φορές ακολουθούσαν ριζοσπαστικά μονοπάτια. Και αυτό συνέβη όχι μόνο στη φιλοσοφία, αλλά και στις φυσικές ή και τις μαθηματικές επιστήμες. Ο νευτώνειος διαφορικός λογισμός δεν θα υπήρχε χωρίς την κριτική του λαϊβνίτειου απειροστικού λογισμού και χωρίς τη μήτρα τους, την καρτεσιανή αναλυτική γεωμετρία. Στο ενδιάμεσο υπήρχε η ριζοσπαστική σκέψη που έσπρωχνε το λογισμό πέρα από τα μέχρι στιγμής κεκτημένα του Λόγου. Αυτός ο Λόγος τελικά είναι ένα τραίνο που κινείται αργά, γι’ αυτό έχει ανάγκη τον ριζοσπαστισμό  για να επιταχύνει, χωρίς να εκτροχιαστεί το πνεύμα του. Μηχανοδηγός αυτού του τραίνου δεν μπορεί, προφανώς, να είναι ο Καμμένος.

Ο Διαφωτισμός εκπροσωπεί την ακρίβεια, την αλήθεια, αλλά κυρίως την κίνηση. Ο ριζοσπαστισμός εκπροσωπεί την ανάδειξη του λάθους εντός της αλήθειας. Ο ριζοσπαστισμός χωρίς τον Λόγο είναι ακραίος, είναι αναλήθεια και μονομέρεια.  Είναι μια αδιαμεσολάβητη σχέση και κάθε τέτοια σχέση είναι αντιδημοκρατική. Ο Λόγος με τη σειρά του χωρίς την ανάδειξη των λαθών του είναι κοινότοπος,  πληκτικός. Όταν απ’ αυτόν απουσιάζει εντελώς το ριζοσπαστικό πνεύμα, τότε η κίνησή του υποκαθίσταται από την αδράνεια και το συμβόλαιό του γίνεται σύμβαση.

Οι νέες ιδέες δεν είναι σκέψεις που κανείς δεν έχει σκεφτεί νωρίτερα, αλλά σκέψεις που γίνονται κτήμα των ευρύτερων μαζών – και με αυτή την έννοια ο Λόγος του Διαφωτισμού έχει την ανάγκη του ριζοσπαστισμού. Ακόμη όμως και οι πιο ριζοσπάστες φιλόσοφοι του Διαφωτισμού, όπως ο Χόλμπαχ, ήξεραν πολύ καλά να μετριάσουν το ριζοσπαστισμό τους, όταν το ζητούμενο ήταν η δημοκρατική κίνηση εντός των άνισων ταξικά κοινωνιών. Ήξεραν πως ο  ηγέτης της πορείας «προς το πολιτικό και κοινωνικό μέλλον πρέπει να είναι ο Λόγος, ότι αυτός πρέπει να κρατά τη δάδα»[2].  Η ριζοσπαστικότητα έπρεπε να υποχωρήσει.

Αυτή η σχέση προοδευτικότητας και ριζοσπαστισμού δεν έγινε κατανοητή από ορισμένους στην Ελλάδα (όχι μόνο φιλοσοφικά, αλλά ούτε καν με το πολιτικό ένστικτο της επιβίωσης). Και οδηγήθηκαν σε καταστροφικό τέλος όταν θεώρησαν ότι από μόνη της η έλευση του ριζοσπαστισμού σημαίνει και προοδευτική διακυβέρνηση. Ο ριζοσπαστισμός όμως είναι προοδευτικός μόνο όταν συμμαχεί αναγκαία με τη μετριοπάθεια του Λόγου, διαφορετικά είναι καμένος.

Σίγουρα δεν ήταν «δημοκράτης» ο Πλάτων όταν καλούσε τους φιλοσόφους να κυβερνήσουν, αλλά καμία διακυβέρνηση δεν μπορεί να γίνει χωρίς φιλοσοφική παιδεία. Θεωρώ ότι οι δυο πλευρές, δανειστές και ελληνική κυβέρνηση, όταν καθίσουν να συνομιλήσουν, αυτά πρέπει να έχουν υπ’ όψη τους, πριν βγάλουν μπροστά τους τα οικονομικά διαγράμματα. Η απόκρουση  των κινδύνων που απειλούν την Ευρώπη μπορεί να συμβεί αν όλοι λειτουργήσουν με βάση τη φιλοσοφική παιδεία του ευρωπαϊκού χώρου.  Την έχουν όμως;

---

[1] Έρνστ Κασσίρρερ, Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού, μετάφραση: Αννέτε Φωσβίνκελ, ΜΙΕΤ, Αθήνα 2014, σελ 417. Ετοιμάζεται σχετική εκτενής βιβλιοκρισία.  

[2] στο ίδιο, σελ 417